اسلام شناسی از خاوردور

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، طی یکصد سال اخیر، اسلام‌شناسان برجسته‌ای در غرب ظهور کرده‌اند؛ شخصیت‌هایی مانند «هانری کُربَن» و «لوئی ماسینیون». ما نیز عادت کرده‌ایم وقتی سخن از اسلام‌شناسان غیرمسلمان به میان می‌آید، سراغ مغرب زمین را بگیریم و در میان اندیشمندان اروپایی و آمریکایی به جست‌وجو بپردازیم. به همین دلیل، آشنایی با اسلام‌شناسی از خاور دور، شاید برایمان کمی غریب و دور از ذهن به نظر برسد. در خاور دور هم، گاه متفکرانی بوده اند که پس از آشنایی با غنای معارف اسلامی، سرِ شوق آمده و آن را فرا گرفته و چنان در این مسیر پیش رفته اند که به استادانی کم‌نظیر مبدل شده و آثاری ماندگار در این عرصه به وجود آورده اند؛ پروفسور «توشی هیکو ایزوتسو» یکی از این متفکران بود.

علاقه‌ای عجیب برای اطرافیان

مسلمانان، کمتر از یک دهم درصد جمعیت 127 میلیون نفری ژاپن را تشکیل می‌دهند. ورود اسلام به شرقی‌ترین کشور آسیا، در دوران جنگ جهانی اول اتفاق افتاد. نخستین مسلمانان ژاپن، مهاجرانی اهل آفریقا و جنوب شرق آسیا بودند و اولین مسجد این کشور، به نام مسجد «کوبه»، در منطقه «ناکایاما» ساخته شد. با این حال، نفوذ اسلام در ژاپن، تا چند دهه اخیر، به علت ویژگی‌های فرهنگی این کشور و مقاومت مردم در برابر فرهنگ غیر ژاپنی، چندان مؤثر نبود. به همین دلیل، علاقه دانشجوی جوان رشته ادبیات دانشگاه «کئو» در توکیو، به زبان عربی و قرآن کریم، برای اطرافیانش کمی عجیب به نظر می‌رسید.

«توشی هیکو ایزوتسو» روز 4 مه سال 1914م(13 اردیبهشت 1293) در شهر توکیو به دنیا آمد. او پس از طی کردن دوره ابتدایی و دبیرستان، وارد دانشگاه «کئو»، معروف‌ترین دانشگاه غیردولتی ژاپن، در توکیو شد. آشنایی «ایزوتسو» با زبان عربی و سپس قرآن کریم، طی سال‌های نخست تحصیل در دانشگاه اتفاق افتاد. او در 26 سالگی، زمانی که جنگ جهانی دوم به تازگی آغاز شده و توسعه‌طلبی ژاپن در شرق آسیا به اوج خود رسیده بود، کتاب «تاریخ اندیشه عربی» را به رشته تحریر درآورد. این کتاب، مقدمه‌ای برای فراگیری کامل زبان عربی و شروع مطالعات عمیق «ایزوتسو» درباره اسلام و قرآن کریم بود.

ترجمه قرآن کریم به ژاپنی

تدریس فلسفه و مباحث زبان‌شناسی، او را بیش از پیش به مطالعه متون عربی و به ویژه قرآن ترغیب کرد. با آن‌که عمده تحصیلات مقدماتی «ایزوتسو»، در رشته ادبیات و زبانشناسی بود، اما مطالعات گسترده او در حوزه متون فلسفی و عرفانی مسلمانان، از این ژاپنی سختکوش و کنجکاو، یک استاد تمام عیار در رشته فلسفه و به ویژه فلسفه اسلامی ساخت. «ایزوتسو»، اوایل دهه 1950 میلادی و پس از آشنایی با زندگی پیامبر گرامی اسلام(ص) و نگارش کتابی درباره آن حضرت، تصمیم به ترجمه قرآن از زبان عربی به ژاپنی گرفت. این نخستین بار بود که متن قرآن، مستقیماً از زبان عربی به ژاپنی ترجمه می‌شد. او با وسواس عجیبی این کار را انجام داد؛ وسواسی که باعث شد کار ترجمه قرآن به زبان ژاپنی، 7 سال طول بکشد. «ایزوتسو» ترجمه قرآن را در سال 1337هـ.ش به پایان رساند و آن را در 3 جلد منتشر کرد. این ترجمه، برای او تنها یک کار پژوهشی نبود؛ «ایزوتسو» طی مراحل ترجمه قرآن از عربی به ژاپنی، به مفاهیم بلند آن، سخت علاقه‌مند شد و به همین دلیل، دست به مطالعات گسترده‌تری درباره معارف اسلامی زد.

از دانشگاه «مک گیل» تا دانشگاه تهران

«ایزوتسو» در سال 1961م (1340هـ.ش)، 3 سال پس از به پایان رساندن ترجمه قرآن، به چنان شهرتی دست پیدا کرده بود که «ویلفرد اسمیت»، رئیس مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه «مک گیل» در کانادا، برای دعوت از «ایزوتسو» و در اختیار قرار دادن کرسی استادی و تدریس به او، تردید نکرد. «ایزوتسو» در همین دانشگاه، با دکتر «مهدی محقق»، اندیشمند نامدار ایرانی آشنا شد؛ این آشنایی برای «ایزوتسو»، مقدمه‌ شناخت تفکر فلسفی شیعه و علاقه‌مندی وی به حکمای ایرانی بود. «ایزوتسو» تا سال 1969م(1348هـ.ش)، افزون بر تدریس و تحقیق در دانشگاه «مک گیل»، مسافرت‌های متعدد و مکرری به لبنان و مصر کرد و ضمن گفت‌وگو با استادان علوم اسلامی در این دو کشور، از منابع غنی کتابخانه‌های بیروت و قاهره، بهره برد. او سپس به ایران آمد و مدتی به تدریس و تحقیق در دانشگاه تهران و سایر کتابخانه‌های پژوهشی کشور، پرداخت. «ایزوتسو» طی همین دوره، از دانشگاه تهران دکترای افتخاری فلسفه اسلامی گرفت. علاقه او به قرآن، از یک سو و از سوی دیگر، آشنایی با منابع ارزشمند تشیع در عرصه‌های گوناگون علوم و معارف اسلامی، «ایزوتسو» را بر آن داشت تا دیگر به ژاپن باز نگردد و در ایران، ماندگار شود؛ اما این امر به دلایلی محقق نشد.

او سال‌های پایانی عمر را در زادگاهش گذراند. «ایزوتسو» در دانشگاه محل تحصیلش، یعنی دانشگاه «کئو»، تدریس می‌کرد. این اسلام‌شناس بنام، پس از عمری مطالعه و تحقیق، سرانجام در هفتم ژانویه سال 1993 (17 دی 1371)، در 78 سالگی، چشم از جهان فروبست.پروفسور «ایزوتسو» در کار پژوهش و تدریس، دقت بسیار زیادی داشت. او حتی در ایام تعطیلات تابستانی، تعدادی از دانشجویان برگزیده خود را در ویلای ییلاقی‌اش می‌پذیرفت و به آنها درس می‌داد.

او مردی متواضع، خوش‌پوش، بردبار و مبادی آداب بود و به موسیقی ایرانی، علاقه فراوانی داشت و  آثار مهم آن را می‌شناخت و از شنیدن آنها لذت می‌برد. «ایزوتسو» افزون بر زبان عربی، با زبان‌های انگلیسی، فارسی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، اسپانیایی، روسی، عبری، چینی، سانسکریت و ترکی، آشنایی کامل داشت. او به دلیل خدمات فراوان و آثار ارزشمند علمی، عضو افتخاری و دائم بسیاری از آکادمی‌ها و انجمن‌های مشهور و برجسته علوم انسانی بود که از میان آنها می‌توان به «فرهنگستان زبان و ادبیات عرب» در قاهره، «مؤسسه بین‌المللی فلسفه» در پاریس؛ «انجمن بین‌المللی فلسفه قرون وسطی» در بلژیک، «انجمن کانادایی مطالعات تاریخ و فلسفه علوم» در مونترال و «انجمن حکمت و فلسفه ایران» در تهران، اشاره کرد.

محققی منصف

پروفسور «ایزوتسو» پژوهشگری منصف و حقیقت‌جو بود. زنده‌یاد استاد «احمد آرام»، مترجم و نویسنده شهیر معاصر که کتاب «خدا و انسان در قرآن» پروفسور «ایزوتسو» را به فارسی ترجمه و منتشر کرده است، در مقدمه ترجمه‌ای از یک مقاله «ایزوتسو» به نام «ارتباط غیرزبانی میان خدا و انسان» می‌نویسد:«آقای دکتر مهدی محقق، استاد سابق اعزامی دانشگاه تهران به مرکز تحقیقات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا، کتابی برای مطالعه به من امانت دادند که ترجمه نام انگلیسی آن «خدا  و انسان» و مؤلف آن، دانشمند ژاپنی، توشی‌هیکو ایزوتسو، از استادان همان دانشگاه بود.

آن را کتاب سودمندی یافتم. برخلاف نوشته‌های بسیاری از مستشرقان غربی که درباره اسلام زحمت فراوان کشیده‌اند، ولی روح نوشته‌هایشان غالباً از صلیبی‌گری خالی نیست، در این کتاب چنان تعصبات و تحریفات مسیحی‌گرانه را نیافتم. [ایزوتسو] مردی است که در فهم زبان و ادبیات عربی زحمت فراوان کشیده و بی جانبداری به بحث در الفاظ و معانی قرآن پرداخته و از لحاظ سمانتیک[معناشناسی] که علمی نسبتاً جوان است و با آنچه در مبحث «دلالت» در منطق و اصول فقه آمده [است]، ارتباط نزدیکی دارد، بسیاری از حقایق قرآن و دین مبین اسلام را مورد بحث و مطالعه قرار داده است.»(مجله معارف اسلامی؛ شماره 8؛ فروردین 1348) «ایزوتسو» پس از بازگشت به ژاپن، با دعوت از دکتر «مهدی محقق»، اقدام به راه‌اندازی مجموعه درس‌های «سلسله دانش ایرانی» در ژاپن کرد. در واقع، ژاپنی‌ها بخش مهمی از آشنایی خود نسبت به اسلام و ایران را، مدیون تلاش‌های خستگی‌ناپذیر «ایزوتسو» هستند.

آثار مانای ایزوتسو

پروفسور «ایزوتسو»، بیش از 100 عنوان کتاب و مقاله از خود به یادگار گذاشته است. با وجود نقدهایی که گاه بر آثار وی وارد شده و می‌شود، تألیفات او در حوزه فلسفه و عرفان اسلامی، هنوز هم مورد توجه و قابل استفاده‌است. از آثار معروف «ایزوتسو» می‌توان به این موارد اشاره کرد: 1- «ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن» که کتابی به زبان انگلیسی و حاصل تتبعات «ایزوتسو» در زمان ترجمه قرآن به زبان ژاپنی است. این کتاب در سال 1360 توسط «فریدون بدره‌ای» به فارسی ترجمه و در سال 1378، تجدید چاپ شد؛ 2- «مفهوم ایمان در کلام اسلامی» که در سال 1378 توسط زهرا سیناپور به فارسی ترجمه شد؛ 3- «زبان و جادو: مطالعاتی درباره نقش جادویی زبان»؛ 4- «بررسی تطبیقی مفاهیم کلیدی فلسفی در تصوف و تائوئیسم» که در سال 1378 توسط دکتر محمدجواد گوهری به فارسی ترجمه شد و دربرگیرنده بحثی بسیار عمیق و مقایسه‌ای، بین عرفان ابن‌عربی با عقاید لائوتسه و چوانک تسو است؛ 5- «بنیاد حکمت سبزواری» که نخستین جلد از مجموعه «سلسله دانش ایرانی» محسوب می‌شود و در سال 1359، توسط دکتر سیدجلال الدین مجتبوی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، به فارسی ترجمه شده است و 6- «رساله خلق مدام،» که در سال 1381 توسط منصوره شیوایی به فارسی ترجمه شد.

منبع: خراسان

انتهای پیام/

بازگشت به سایر رسانه ها