نگرانی‌هایی بابت انتقاد از انتخاب دبیر غیرایرانی برای شعر فجر وجود داشت/مطالبات جامعه ادبی ایران، سیاستمداران را وادار به تسهیل در روابط می‌کند
دبیر علمی جشنواره شعر فجر با اشاره به اعتماد جامعه ایرانی به هنرمندان افغانستانی اظهار داشت: عده‌ای هراس داشتند کاظمیِ افغانستانی دبیر جشنواره فجر شود و برخی در افغانستان شیطنت و هیاهو به‌پا می‌کنند تا نزدیکی میان دو ملت اتفاق نیفتد.
خبرنگار حوزه مهاجرین، خبرگزاری تسنیم: «محمدکاظم کاظمی» شاعر مطرح افغانستانی که به‌عنوان دبیر علمی جشنواره شعر فجر انتخاب شده به سؤالات ما پیرامون حضور جدی افغانستان در این دوره از جشنواره و تغییرات جشنواره شعر فجر پاسخ داد.
محمدکاظم کاظمی می‌گوید: عده‌ای هستند که بلای جان کشورهای فارسی‌زبان‌اند و مدام برای شکاف میان این کشورها شیطنت می‌کنند، هیاهوی بی‌اساس می‌کنند و کمر بسته‌اند که نگذارند روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان قوت بگیرد، اینها در داخل افغانستان و از بیگانگان پول می‌گیرند و حمایت مالی می‌شوند و از قضا من هم همیشه نوک پیکان هجمه‌ها و شیطنت‌های این جریان‌های سیاسی بوده‌ام و آخرین موردش انتخابم به‌عنوان دبیر علمی جشنواره شعر فجر. . .
این شاعر سرشناس افغانستانی که بیش از سه دهه فعالیت ادبی موفق در کارنامه خود دارد به‌تازگی به‌عنوان دبیر علمی جشنواره شعر فجر انتخاب شده است که انتخاب وی می‌تواند گام مهم و اثرگذاری در قرابت روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان باشد.
وی در گفتگوی صمیمانه‌ای که با خبرنگار دفتر منطقه‌ای افغانستان و شبه‌قاره خبرگزاری تسنیم داشت جزئیاتی از یازدهمین دوره جشنواره شعر فجر ارائه کرد و برایمان گفت که چطور می‌شود همان کاظمی که کارت کارش به نام چوپان صادر شده امروز دبیر جشنواره شعر فجر شود.
مشروح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
جزئیات سیاستگذاری‌ها در یازدهمین جشنواره شعر فجر/جشنواره شعر فجر ملی است نه دولتی
تسنیم: ضمن عرض ادب و احترام، جناب کاظمی در روزهای اخیر نخستین جلسه سیاستگذاری یازدهمین جشنواره شعر فجر در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد برگزار شد، از آخرین جزئیات این جلسه بگویید، تغییرات یازدهمین جشنواره شعر فجر و تصمیم هایی که گرفته شد؟
کاظمی: بله، روز دوشنبه نخستین جلسه کاری ما با حضور اعضای کمیته علمی، «مهدی قزلی» دبیر اجرایی جشنواره و «سید عباس صالحی» معاون وزیر فرهنگ و ارشاد برگزار شد، البته در حقیقت دو جلسه داشتیم، یک جلسه با حضور معاون فرهنگی وزارت و دیگری جلسه‌ای با حضور کمیته علمی و اجرایی.
در این جلسات مسائل کلی جشنواره مطرح و تصمیم‌های جدی گرفته شد که جشنواره چه تغییراتی داشته باشد و کدام قسمت‌ها در مسیر سالهای گذشته تداوم یابد، برای مثال امسال نوع رقابت‌ها همانند سالهای گذشته است یعنی رقابت در جشنواره براساس کتاب خواهد بود و نه سروده‌های تک شعری و یا چند شعری و کتاب‌ها نیز در سه قالب مجموعه شعر بزرگسال، کودک و نوجوان و کتاب‌هایی در قالب شعر مانند نقد و بررسی شعر در دایره داوری قرار می‌گیرد.
موضوع دیگری که معاونت فرهنگی وزارت ارشاد هم بر آن تأکید داشت این بوده که نگاه بر این جشنواره ملی باشد نه دولتی و منتخبان جشنواره تلقی دریافت جایزه دولتی نداشته باشند بلکه جوایز ملی است، صالحی هم در جلسه می‌گفت با وجود اینکه جشنواره از سوی نهاد دولتی وزارت ارشاد حمایت می‌شود اما باید پوشش‌دهنده سلایق و آثار گوناگون باشیم.
در نهایت قرار شد هر آنچه در عرصه کتاب شعر در ایران منتشر و مجوز چاپ و نشر وزارت فرهنگ دارد مورد داوری قرار گیرد و خط‌بندی و مرزبندی در این مورد نداشته باشیم، گرچه در سالهای قبل هم همینطور بوده اما با ملاحظه جدی‌تر این روند ادامه پیدا می‌کند.
این فراگیری را در ترکیب کمیته علمی هم رعایت کردیم و در انتخاب اعضا، سلایق گوناگون ادبی و گرایش‌های متنوع آنها از حیث اجتماعی و سیاسی مورد توجه قرار گرفت تا این شبهه پیش نیاید که جشنواره در گرو جریانی خاص است.
حضور داوران متعادل و بدون جهت‌گیری‌های سیاسی در جشنواره
تسنیم: در مورد داوران هم این فراگیری رعایت شده؟ یعنی حضور طیف وسیع جریان‌های فکری در داوری آثار؟
کاظمی: ببینید البته این را بگویم وقتی در مورد سلایق و جریان‌های فکری صحبت می‌کنم، بیشتر از منظر ادبی آنها را تقسیم و طیف‌بندی می‌کنم، در مورد داوران هم برنامه ما همین بود که یک طیف وسیعی از سلایق گوناگون حضور داشته باشند که البته سلایق سیاسی برای من به شخصه زیاد مطرح نبوده بلکه سلامت نفس و تخصص لازم برای داوری بیش از یک سلیقه سیاسی برای یک داور حائز اهمیت است.
حقیقت این است که ما نمی‌توانیم از همه سلایق در داوری‌ها استفاده کنیم و این سلایق و جریان‌های فکری را حاکم کنیم، برای ما ملاک باید همان دو اصل باشد و سعی شود از افرادی متعادل و بدون خط‌دهی‌های رایج در جامعه استفاده کنیم البته تا جایی که بنده شناخت دارم در مورد داروان به جمع‌بندی خوبی رسیده‌ایم.
اختتامیه جشنواره شعر در مشهد 2017/حضور جدی افغانستان با دو هزار عنوان کتاب
تسنیم: جناب کاظمی تا اینجای بحث در مورد مسائلی گفتید که پیش از این در جشنواره رخ می‌داده و از این به بعد هم با قوت بیشتر پیگیری خواهد شد، اما بفرمایید که یازدهمین جشنواره شعر فجر با چه اتفاقات و تغییرات جدیدی آغاز بکار می‌کند؟
کاظمی: بله، یک موضوع هم اتفاقات و تغییرات جدید جشنواره است، یکی از اتفاقات جدید برخورد جشنواره با مشهد 2017 است و به همین مناسبت این جشنواره اختتامیه‌اش در مشهد برگزار می‌شود، هر چند مرکزیت و دبیرخانه در تهران است اما بطور قطع اختتامیه در مشهد و یحتمل در اسفند ماه برگزار می‌شود.
جشنواره شعر فجر از ابتدای فعالیت خود همواره نگاهی بر خارج مرزهای ایران داشته و ما همیشه شاهد حضور شاعران افغانستان و تاجیکستان و دیگر شعرای فارسی زبان بوده‌ایم اما این روند در سالهای اخیر شدت گرفته و کم کم به این سمت می‌رود که دیگر جشنواره شعر فجر ایران تبدیل به جشنواره شعر فجر فارسی زبانان در تمامی قلمروهایش شود.
تسنیم: به موضوع حضور فارسی زبانان اشاره کردید، ظاهرا در این دوره بخش تخصصی شعر افغانستان راه‌اندازی شده، در این مورد بیشتر توضیح می‌دهید و اینکه داروی آثار شعر افغانستان به شکل خواهد بود؟
کاظمی: بطور طبیعی به این چشم‌انداز که تمامی فارسی زبانان در جشنواره حضور داشته باشند در نخستین مرحله نمی‌شود رسید بلکه باید کم کم پوشش داده شوند اما در نخستین گام قرار شد حضور جدی و محسوس افغانستان را در جشنواره داشته باشیم و در بخش ویژه‌ای کتاب‌های شعر منتشر شده در افغانستان معرفی شود، اما با توجه به اینکه تاکنون از داخل افغانستان نماینده‌ای در جشنواره حضور نداشته بنا بر این شد که تمام کتاب‌های منتشر شده در سالهای اخیر که حدود دو هزار عنوان است معرفی و داوری شود تا بدینوسیله هم حضور فارسی زبانان قوت گیرد و هم آثار شعری شاعران افغانستان دیده شود و از سال بعد قرار هست فقط آثار همان سال افغانستان معرفی و در دایره داوری قرار گیرد.
همکاری انجمن نویسندگان افغانستان با جشنواره شعر فجر
تسنیم: در انتخاب دو هزار عنوان با بخش‌های مرتبط در داخل افغانستان مانند وزارت فرهنگ ارتباط گرفتید؟
کاظمی: وزارت فرهنگ خیر، در این قسمت از انجمن نویسندگان افغانستان کمک گرفته شده است.
تسنیم: جناب کاظمی این نخستین باری است در این جشنواره در سطح دبیر علمی یک غیرایرانی انتخاب می شود، علت این انتخاب را چه می‌دانید و چه برنامه‌هایی با حضور خود برای تقویت روابط ایران و افغانستان در حوزه فرهنگ و ادب دارید؟
دوستان در همین راستای تقویت روابط کشورهای فارسی زبان صلاح دانستند که بنده دبیر علمی جشنواره باشم که در این انتخاب دو علت دخیل بود: یکی اینکه افغانستانی و دیگر اینکه ساکن مشهد هستم و اختتامیه قرار هست در مشهد برگزار شود.
این نخستین بار است که در جشنواره شعر فجر و شاید تمامی جشنواره‌های دیگر کشوری در ایران یک غیرایرانی از افغانستان دبیر عملی جشنواره می‌شود که این هم از رخدادهای جدید جشنواره بوده که امیدوارم در داخل افغانستان هم بازتاب خوبی برای تقویت مناسبات فرهنگی میان دو کشور ایران و افغانستان داشته باشد.
نگاه به مهاجرین افغانستانی تغییر کرده/ قبلا تهدید بودیم امروز فرصت
تسنیم: چطور می‌شود کاظمی که می‌گوید برای کارت کار شغل چوپانی ثبت کرده و یادداشت انتقادی هم در این باره نوشته بود حالا دبیر جشنواره علمی شعر فجر شده؟
فکر می‌کنم که سه یا چهار سالی است در ایران که در نزد فرد یا گروهی از افراد متنفذ در ایران که یا افراد رسانه‌ای، خبرنگار و یا مسئولان و مقامات باشند نوعی نگاه متفاوت در مورد مهاجرین افغانستانی حاکم شده است، به نظر می‌رسد حضور مهاجرین در سالهای ابتدایی از منظر آسیب، دشواری‌ها و نابسامانی‌هایی دیده می‌شد، همیشه مهاجر افغانستانی تهدید بود از هر حیثی، فرهنگی یا اجتماعی، آسیب‌هایی که البته بیشتر آنها مانند تأثیر مهاجرین بر افزایش میزان جرم و جنایت‌ها در حد یک توهم بود و لذا با توجه به آن شرایط، مسئله اصلی جامعه در برابر مهاجرین این بود که سیاست‌ها متمرکز بر این باشد که چطور این مهاجر به کشورش برگردد. . . بدون توجه به پتانسیل و ظرفیت‌های او، بدون توجه به توانمندی‌های او و بدون توجه به اینکه در ایران آن مهاجر یک فرصت می‌توانست باشد و بازگشت به افغانستان صرفا ایران ستیزی در آن کشور را افزایش می‌دهد که این اتفاق هم افتاد، همان مهاجر ناراضی در داخل افغانستان تبدیل به یک تهدید برای ایران شد و همه اینها بازخورد هم تفکر دهه هفتاد بود که مهاجرین را نه به هر شکلی بلکه به هر قیمتی به افغانستان بازگرداندند.
امروز هم بسیاری از افرادی که در راه روابط دو کشور مشکل‌تراشی می‌کنند در داخل افغانستان کسانی هستند که مهاجر بوده‌اند و این رفتارهای بد و ناصحیح در ایران نسبت به آنها رخ داده بود.
اما حالا در سالهای اخیر نوع نگاه به مهاجرین متفاوت شده که از چند منظر قابل بررسی است، یکی اینکه مهاجر ما در سالهای اخیر رشد و تقویت پیدا کرده تا به عنوان فردی مثمر ثمر و با تراز اجتماعی بالا به کشورش بازگردد و دیگر اینکه همین فرد موفق بعدها بتواند در مناسبات میان دو کشور تأثیر مثبت بگذارد و سوم اینکه این مهاجر در ایران بماند و از ظرفیت و توانمندی وی استفاده و به او به چشم یک فرصت نگاه شود.
در چند سال اخیر مهاجرین افغانستانی با اثبات توانمندی‌های خود توانسته‌اند جایگاه بهتری را کسب کنند، البته آن داستان شغل چوپانی برای من حقیقت داشت اما در یک دو سال اخیر وضعیت بهتر شده و یادم می‌آید در همان زمینه هم یادداشتی نوشتم که بر لغو آن تأثیرگذار بود.
اینکه ما به عنوان افرادی از جامعه مهاجر شایستگی آن را پیدا می‌کنیم که در حوزه‌هایی مثل هنر، ادبیات و دانش موقعیت پیدا کنیم تکمیل کننده و گواه این است که مهاجرین در سالهای اخیر خود را همراه با توانمندی‌هایشان اثبات کرده‌اند.
یکی از دلایلی که بنده این مسئولیت را با وجود مشغله‌های زیاد و نداشتن تجربه کافی به عنوان دبیر جشنواره قبول کردم این بوده که برایم فرصتی مغتنم در راستای دیده شدن ظرفیت‌های جامعه مهاجر محسوب می‌شود.
تاثیر شگرف حضور افغانستان در جشنواره فجر بر تقویت مناسبات فرهنگی دو کشور
تسنیم: حضور افغانستان در این جشنواره بر مناسبات فرهنگی افغانستان و ایران چه تاثیراتی دارد؟
کاظمی: این یک موضوع مشخص بوده که راه گسترش و تقویت روابط میان کشورها از مجرای فرهنگ و ادب است، نیازی نیست ما حرفمان را در قالب سیاسی یا دینی بریزیم و منتشر کنیم بلکه با زبان فارسی و زبان ادب و هنر بیشتر به این توفیق دست پیدا می‌کنیم، یادمان نرود در جامعه‌ای که محصولات ادبی رشد کند ناخوادآگاه این قرابت شکل می‌گیرد، اینکه آثار ادبی کشورهای فارسی زبان خوراک اهل ادب و مردم باشد و بر همین مبنا ادبیات و هنر در مناسبات میان کشورها نقش تعدیل کننده دارد و این در مورد افغانستان و ایران بیشتر صدق می‌کنند.
مطالبات جامعه ادبی ایران سیاست را وادار به تسهیل در روابط با افغانستان می‌کند
برای مثال در انجمن‌های ادبی افغانستان بسیار دیده‌ام که آثار ادبی ایرانی مورد مطالعه قرار می‌گیرد و اگر بتوانیم این موضوع را میان کشورهای فارسی زبان ترویج و آثار کشورها میان هم ردوبدل شود بطور حتم مرزهای جغرافیایی در برابر مرزهای فرهنگی می‌شکند.
بسیاری از اهالی ادب و شاعران ایرانی علاقه شدیدی به سفر به افغانستان دارند و بنظر می‌رسد داریم به آنجا می‌رسیم که همین مطالبه اهالی ادب جامعه ایران مسئولان سیاسی و دیپلماتیک دو کشور را وادار به تسهیل در روابط می‌کند.
در همین جشنواره «جلال آل احمد» نمونه‌های متفاوت زیادی را دیدم، اشتیاق جامعه ادبی ایران برای پیوند محکمتر با افغانستان مثال زدنی بود، بیش از سه دهه برای ادبیات در ایران کار کرده‌ام اما اتفاقات سالهای اخیر رنگ و بوی دیگری دارد از شاعری که با مثنوی بازگشت من اشک ریخت و از درخواست شاعرانی که مشتاقانه می خواهند به افغانستان بروند.
جامعه ادبی ایران به من اعتماد کرد
تسنیم: جناب کاظمی انتخاب یک دبیر افغانستانی جشناوره شعر فجر برای شخص شما در جامعه ادبی ایران و افغانستان چه بازتاب‌هایی داشت؟ آیا واکنش‌های منفی از دو طرف شاهد بودید؟
کاظمی: عده‌ای از دوستان در ابتدا این دغدغه و هراس را داشتند که برخی بگویند اینهمه شاعر در ایران داریم چرا یک شاعر افغانستانی دبیر جشنواره بشود، من از ابتدا هراس نداشتم چرا که بیش از سه دهه است که در جامعه ادبی ایران حضور دارم و جامعه ادبی ایران هم به من اعتماد کرده و اظهار لطف خاصی دارد به این معنی که حضور مثبت و فعال داشته و نگاه مثبتی خوشبختانه نسبت به فعالیت‌های ادبی من وجود داشته است.
پیش از این مسئولیت‌هایی از این قبیل داشته‌ام و هیچگاه واکنش منفی از سوی جامعه ادبی ایران ندیده‌ام و در مورد جامعه داخلی افغانستان هم خیلی رصد نکرده‌ام اما اهالی ادب و هنر افغانستان از حضور بنده در مجامع ادبی ایران اظهار خرسندی می‌کنند.
عمده اهالی ادب و هنر افغانستان و جامعه نخبگانی نگاه مثبتی دارند و هرگاه افغانستان می‌روم برایم مراسم‌های ادبی باشکوهی می‌گیرند اما در افغانستان جریان‌های مخالف با جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که نه تنها با ایران بلکه با کل فارسی زبانان مخالف هستند و عناد ویژه دارند و غالبا از سوی گروه‌های خاص حمایت پولی می‌شوند و به بهانه‌های مختلف به دنبال سرکوبی و اظهار دشمنی هستند.
یادم می‌آید در یکی از تظاهرات پلاکاردهایی را ساخته بودند که فعالان حوزه زبان فارسی را در افغانستان به عنوان وابستگان به بیگانگان و خائنان کشور معرفی کرده بودند و در بین آنها نام من و رهنورد زریاب و چند نفر دیگر بود.
این افراد از جنس جامعه ادبیات نبوده بلکه از جنس جریان‌های سیاسی شیطنت‌ساز و هیاهوگر هستند و جالب اینجاست که اوج شیطنت این گروه‌ها در مورد بنده زمانی است که ما در جمع شاعران به دیدار مقام معظم رهبری می‌رویم و پس از انتخاب من به عنوان دبیر علمی جشنواره این شیطنت‌ها ادامه داشت.
آسیب شناسی جشنواره شعر فجر
تسنیم: به عقیده بسیاری از منتقدان، جشنواره شعر فجر از هدف اولیه خود فاصله گرفته، نظر شخص شما نه به عنوان دبیر جشنواره بلکه به عنوان یک شاعر چیست؟
کاظمی: به عقیده من، ما در حوزه ادبیات با رواداری و شکیبایی بیشتری باید برخورد کنیم، نه تنها در حوزه ادبیات بلکه در تمامی حوزه‌ها، یعنی در جشنواره زیاد خودی و غیرخودی نکنیم.
اینکه برخی جریان‌های ادبی را نادیده بگیریم و یا سلایق سیاسی را در حوزه ادب زیاد دخیل نکنیم خطر بزرگی است که حلقه ادب را تنگ و تنگ‌تر می‌کند و باید با وسعت نظر نگاه کنیم و مدار کار ما در جشنواره این باشد، گاهی هم ممکن است ما با این وسعت نظر برخورد کنیم اما عده‌ای از شاعران این را باور نمی‌کنند چنانچه در جشنواره‌های قبل این اتفاق افتاده بود اما نمی‌شود نگاه‌ها را در موضوع شعر خیلی محدود کرد.
در هر صورت امیدواریم این جشنواره پل خوبی برای گام‌های مستحکم‌تر و بلندتر باشد تا جشنواره فجر به عنوان کلیدزننده همکاری مشترک ایران و افغانستان در حوزه فرهنگ را تقویت بخشد.
........................................
گفت‌وگو: ف. حمزه‌ای
انتهای پیام/.