چرایی رشد ۱۸۰درصدی بودجه «تجاری‌سازی محصولات تراریخته» و مهندسی ژنتیک

به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ فناوریهای نوین به‌عنوان فناوریهای کلیدی و محور توسعه پایدار، نقش بسیار مهمی در تعیین موقعیت علمی، اقتصادی و استراتژیک کشورها نسبت به یکدیگر ایفا می‌کنند به همین دلیل بسیاری از کشورها به‌منظور حفظ استقلال و ورود به بازار رقابت با دیگران سهم عمده‌ای از فعالیتهای علمی، پژوهشی و نوآورانه خود را به دستیابی و توسعه فناوریهای نوین اختصاص داده‌اند.

هدف از این فعالیتها تبدیل ایده‌های نو و ثروت‌آفرین به محصولات فناورانه جدیدی است تا به بازار مصرف عرضه شود.

زیست‌فناوری نیز یکی از فناوریهای کلیدی است که می‌تواند تأثیر شگرفی در اقتصاد جوامع داشته باشد و توجه به آن در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه روز به روز در حال افزایش است.

در کشور ما توسعه فناوریهای نوین در اسناد بالادستی از جمله سند چشم‌انداز، سیاستهای کلی علم و فناوری، سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، نقشه جامع علمی کشور و برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گرفته است برای مثال، تثبیت جایگاه کشور در فناوری زیستی به منظور کسب سه درصد از بازار جهانی مربوطه، به عنوان یکی از اهداف بخشی نقشه جامع علمی کشور مورد تأکید قرار گرفته است.

تخصیص اعتبار کافی به این حوزه یکی از راهکارهای اجرایی شدن این سیاستهاست.

اعتبارات بخش زیست فناوری در لایحه بودجه سال 1396 شامل اعتبارات دستگاه‌های اصلی فعال در بخش زیست فناوری و اعتبارات برنامه‌ها و فعالیتهای دیگر دستگاه‌های فعال در این بخش است.

در جدول زیر اعتبارات بخش زیست فناوری به تفکیک دستگاه‌های اصلی و دیگر دستگاه‌های فعال در این حوزه توسط معاونت پژوهشهای زیربنایی و امور تولیدی دفتر مطالعات ارتباطات و فناوریهای نوین مرکز پژوهشهای مجلس ارائه شده است.
 

رشد 17 درصدی اعتبارات سال آینده زیست فناوری

بررسی جدول نشان می‌دهد که اعتبارات پیش‌بینی شده برای بخش زیست فناوری در لایحه بودجه 1396 نسبت به قانون بودجه 1395، حدود 17 درصد افزایش یافته است و به حدود یک هزار و 803 میلیارد ریال رسیده است.

صد‌درصد اعتبارات ستاد توسعه زیست فناوری، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و زیست بانک به بخش زیست فناوری مربوط است که این دستگاه‌ها به عنوان دستگاه‌های اصلی بخش زیست فناوری کشور شناخته می‌شوند.

در مورد موسسه تحقیقاتی علوم باغبانی و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر حدود نیمی از اعتبارات بودجه سال 1396 به بخش زیست فناوری مربوط است؛ در نمودار زیر، سهم اعتبارات بخش زیست فناوری هر کدام از دستگاه‌های فعال از بودجه کل پیش‌بینی شده در این حوزه نشان داده شده است:

کدام دستگاه بیشترین اعتبارات زیست فناوری را دارد؟

همانطور که در نمودار مشخص است، حدود یک چهارم اعتبارات کل زیست فناوری لایحه بودجه 1396 متعلق به سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است.

پس از آن، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری و ستاد توسعه زیست فناوری به ترتیب با 18، 13 و 12 درصد از کل اعتبارات بخش زیست فناوری در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

مبلغی حدود 227 میلیارد ریال برای فعالیتهای مختلف حفاظت از منابع ژنتیکی از جمله جمع‌آوری، ریز ازدیادی و ثبت ژنتیکی آنها بین دستگاه‌های مختلف در نظر گرفته شده که حدود 15 درصد از کل اعتبارات زیست فناوری است.

همچنین اعتباری در حدود 88 میلیارد ریال برای کمک به تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی، حدود 146 میلیارد ریال برای توسعه و تکمیل تجهیزات از طریق طرحهای تملک دارایی سرمایه‌ای، حدود 38 میلیارد ریال برای تحقیقات نانو بیوتکنولوژی، حدود 94 میلیارد ریال برای برنامه توسعه علوم پزشکی و نیز اعتباراتی برای پژوهشهای کاربردی، برنامه توسعه علوم کشاورزی و سایر برنامه‌های مرتبط با حوزه زیست فناوری پیش‌بینی شده است.

اعتبارات ستاد توسعه زیست فناوری

ستاد توسعه زیست فناوری مرجع اصلی سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، راهبری اجرایی، هماهنگی و رصد در حوزه زیست فناوری کشور است؛ از زمان تشکیل ستاد توسعه زیست فناوری در سال 1387 تا 1392 که این ستاد ردیف بودجه مستقلی نداشت، اعتبارات مربوط به ستاد از طریق نهاد ریاست جمهوری یا معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تأمین می‌شد.

از سال 1392 به بعد و در راستای اجرای ماده 3 مصوبه تشکیل ستاد توسعه زیست فناوری، این ستاد دارای ردیف بودجه مستقل شد؛ با این حال تا سال 1394 بخشی از اعتبارات همچنان در اختیار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بود؛ در نهایت از سال 1394 اعتبارات ستاد توسعه زیست فناوری به طور کامل از معاونت جدا شده است.

نمودار زیر اعتبارات ستاد توسعه زیست فناوری طی سالهای 1390 تا 1396 را نشان می‌دهد.
 

نرخ رشد اعتبارات ستاد توسعه زیست فناوری طی سالهای 90 تا 96

همانطور که در نمودار مشخص است، مقدار این اعتبارات در سالهای مذکور دارای نوسان بود و طی بازه زمانی 1390-1396 به طور متوسط حدود 14 درصد رشد داشته است.

به طور مشخص این اعتبارات در لایحه بودجه 1396 نسبت به قانون 1395 حدود 22 درصد افزایش یافته است.

اعتبارات سایر دستگاه‌های فعال در بخش زیست فناوری

دستگاه‌هایی که تمامی فعالیتهای آنها مرتبط با حوزه زیست فناوری است یعنی پارک زیست فناوری خلیج فارس، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و زیست بانک جهاد دانشگاهی را می‌توان به عنوان دستگاه‌های اصلی فعال در حوزه زیست فناوری در نظر گرفت؛ روند تغییرات اعتبارات این دستگاه‌ها طی سالهای 1392-1396 در نمودار زیر نشان داده شده است.

نمودار بالا نشان می‌دهد اعتبارات پیش‌بینی شده برای این دستگاه‌ها در لایحه بودجه 1396 نسبت به قانون بودجه 1395 نیز افزایش یافته و بیشترین رشد اعتبارات مربوط به ستاد توسعه زیست فناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری به ترتیب برابر با 22.5، 17.5 و 14.8 درصد افزایش است.

با توجه به اینکه بخشی از فعالیتهای آنها به حوزه زیست فناوری مربوط می‌شود، امکان بررسی اعتبار فعالیتهای مرتبط با زیست فناوری در تعداد بیشتری از دستگاه‌ها فراهم شده و مقدار کل اعتبارات پیش‌بینی شده برای حوزه زیست فناوری نیز شفاف‌تر شده است.

از این رو، علاوه بر دستگاه‌های اصلی، برخی فعالیتهای مربوط به زیست فناوری در دستگاه‌های دیگر نظیر موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر و نهال، پژوهشگاه رویان و ... شناسایی شد که در جدول 1 به طور کامل شرح داده شد.

از طرف دیگر، دستگاه‌های دیگری به ویژه در وزارت بهداشت، درمان، آموزش پزشکی و وزارت علوم، تحقیقات، فناوری (برای مثال انستیتو، موسسه واکسن و سرم‌سازی رازی، دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و پارکها و...) وجود دارند که به فعالیتهای مرتبط با حوزه زیست فناوری اشتغال دارند اما با توجه به نحوه ارائه بودجه آنها، تفکیک فعالیتهای مرتبط با زیست فناوری در ذیل اعتبارات برنامه‌ای آنها امکانپذیر نبود.

اعتبارات زیست فناوری در راستای تحقق سیاستهای کلی علم و فناوری

در قانون بودجه سال 1395 و لایحه بودجه 1396 به منظور تحقق بند 8-2 سیاستهای کلی علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری مبنی بر افزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل چهار درصد تولید ناخالص داخلی تا پایان سال 1404، اعتبارات پژوهش و فناوری در قالب جدول 14 ماده واحده برای برخی برنامه‌ها و دستگاه‌های اجرایی در نظر گرفته شده است.

تعدادی از این برنامه‌ها و دستگاه‌ها مرتبط با حوزه زیست فناوری است که در جدول 2 نشان داده شده است.

افزایش 180 درصدی اعتبار حمایت از توسعه مهندسی ژنتیک

این جدول نشان می‌دهد که اعتبارات در نظر گرفته شده در جدول 14 ماده واحده برای بخش زیست فناوری اغلب نسبت به قانون بودجه 1395 افزایش دارد.

بیشترین افزایش اعتبار مربوط به حمایت از توسعه مهندسی ژنتیک و انجام مطالعات و پژوهشهای استانداردسازی و تجاری‌سازی محصولات تراریخته است که 180 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

در صورتیکه جمع اعتبارات مرتبط با زیست فناوری در جدول 14 ماده واحده به اعتبارات بخش زیست فناوری افزوده شود، مقدار کل اعتبارات پیش‌بینی شده برای حوزه زیست فناوری در لایحه بودجه سال 1396 به حدود 3 هزار و 746 میلیارد ریال افزایش می‌یابد.

منبع تأمین اعتبارات و مکانیسم تخصیص دارای ابهام است

با این حال، اعتبارات مندرج در این جدول به دلیل مشخص نبودن منبع تأمین اعتبارات، نحوه گزینش دستگاه‌های ذکر شده و مکانیسم تخصیص اعتبارات دارای ابهامات جدی است و از این رو نمی‌توان با قطعیت از تأثیر آن بر افزایش اعتبارات حوزه زیست فناوری اطمینان داشت.

در بررسی لایحه بودجه سال 1396 کشور در بخش زیست فناوری و مقایسه آن با سالهای اخیر نکات زیر قابل توجه است:

هر چند در لایحه بودجه سال 1396 فعالیتهای مرتبط با زیست فناوری برای دستگاه‌های بیشتری مشخص شده اما هنوز سهم فعالیتهای مرتبط با زیست فناوری در اعتبارات پیش‌بینی شده برای برخی از دستگاه‌های مهم از جمله انستیتو پاستور، موسسه رازی و... مشخص نیست.

اعتبارات پیش‌بینی شده برای بخش زیست فناوری در لایحه بودجه سال 1396 نسبت به قانون بودجه سال 1395 حدود 17 درصد افزایش یافته است و به حدود هزار و 803 میلیارد ریال می‌رسد.

بودجه دستگاه‌های اصلی بخش زیست فناوری نیز در لایحه بودجه سال آینده نسبت به سال قبل افزایش داشت که بیشترین رشد اعتبارات مربوط به ستاد توسعه زیست فناوری، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری به ترتیب 22.5، 17.5 و 14.8 درصد افزایش است.

طبق جدول 14 لایحه بودجه سال 1396 (موضوع بند 2-8 سیاستهای کلی علم و فناوری) اعتباری در حدود یک هزار و 943 میلیارد ریال نیز برای پژوهش و فناوری در حوزه زیست فناوری برای دستگاه‌های مرتبط در نظر گرفته شده است که اگر این اعتبارات به اعتبارات دستگاه ـ برنامه اضافه شود، اعتبارات کل بخش زیست فناوری به حدود سه هزار 746 میلیارد ریال افزایش می‌یابد همچنین اعتبارات در نظر گرفته شده در جدول 14 ماده واحده برای بخش زیست فناوری اغلب نسبت به قانون بودجه 1395 افزایش دارد و بیشترین افزایش اعتبار مربوط به حمایت از توسعه مهندسی ژنتیک و انجام مطالعات و پژوهشهای استانداردسازی و تجاری‌سازی محصولات تراریخته است که 180 درصد رشد را نشان می‌دهد.

نکته مهم اینکه منبع تأمین اعتبارات و مکانیسم تخصیص آنها بسیار مبهم است حتی به نظر می‌رسد اعتبارات مصوب در قانون بودجه سال 1395 نیز تا زمان تدوین این گزارش تخصیص نیافته است بنابراین پیشنهاد می‌شود با رفع ابهامات موجود در تبصره مزبور، زمینه لازم برای تخصیص اعتبارات پیش‌بینی شده در این جدول برای حوزه زیست فناوری فراهم شود.

اعتبارات پیش‌بینی شده برای «ستاد توسعه زیست فناوری» به عنوان مرجع اصلی سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، راهبری اجرایی، هماهنگی و رصد حوزه زیست فناوری در لایحه بودجه 1396 نسبت به قانون بودجه 1395 رشد 22.5 درصدی دارد و در حدود 202 میلیارد ریال است.

این ستاد اهداف و وظایف مهمی از جمله شفاف‌سازی و اعلام کل منابع تخصیصی کشور به حوزه زیست فناوری، اصلاح و به روزرسانی «سند ملی زیست فناوری»، تشکیل صندوق حمایت از سرمایه‌گذاری زیست فناوری، فراهم‌سازی استانداردها و تأییدیه‌های لازم را برای ورود محصولات زیست فناوری تولید شده داخل کشور به بازار، تشکیل شبکه بانکهای ژنی کشور و فراهم آوردن سازوکارهای لازم برای ایجاد زیست بانک ذخیره‌ای ملی دارد لذا با توجه به این اهداف، افزایش اعتبار ستاد توسعه فناوری مطلوب ارزیابی می‌شود.

در کل بررسی اعتبارات بخش زیست فناوری نشان از روند رو به رشد سرمایه‌گذاری دولت در توسعه این فناوری در سالهای اخیر دارد که به منظور کسب سه درصد از بازار جهانی مربوطه، دستیابی به جایگاه مناسب در بین کشورهای منطقه و جهان و ارتقای مداوم این جایگاه، حمایت کافی و مستمر از این فناوری اولویت‌دار ضروری است.

انتهای پیام/