شکست الگوی منطقه‌ای و معضلات چند وجهی داخلی و خارجی ترکیه
مولفه‌های گوناگون امنیتی، اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک، پروژه غربی برای الگوسازی ترکیه در منطقه را با مشکل مواجه کرده و چالش‌های امنیتی گسترده‌ای را برای این کشور ایجاد کرده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه خبری العهد لبنان، دولت ترکیه در شرایط نابسامانی قرار دارد. سال 2016 برای این کشور سالی سخت و پر تزلزل در تمامی ابعاد امنیتی و اقتصادی و ثبات داخلی و اجتماعی بوده و سیاست خارجی و استراتژیک این کشور نیز دچار تزلزل شد. به این ترتیب ترکیه شاخص‌های ثباتی که از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در 15 سال پیش به آن دست پیدا کرده بود را از دست داد.
گفته می‌شود که ترکیه کشوری مهم و دارای وزنه منطقه‌ای فوق‌العاده است. با این وجود سال جدید میلادی برای این کشور یک نقطه عطف تاریخ به شمار می‌رود، چرا که تقریباً همه می‌دانند که رجب طیب أردوغان رئیس‌جمهور ترکیه با انبوهی از بحران‌های داخلی و خارجی، سیاسی و امنیتی دست و پنجه نرم کند و علاوه بر این بحران‌ها، فشارهای بی‌سابقه‌ای در ترکیه وارد شده است. این فشارها ظاهراً در پرونده مبارزه با تروریسم و پرونده‌های امنیتی به چشم می‌خورد، اما فشارهای مهم‌تر و خطرناک‌تر ترکیه در پرونده‌های اقتصادی و تبعات متوالی آن قابل لمس است، چرا که بستر محبوبیت مردمی أردوغان، کارگران و کشاورزان هستند که در خارج از منطقه موسوم به آناتول یعنی آنکارا و استانبول و ازمیر حضور دارند. اگر آنها دچار آسیب شوند و بیکاری و تنگنای مالی آنها را تحت فشار قرار دهد، ناگزیر این روند در وضعیت محبوبیت أردوغان و حزبش تأثیرگذار بوده و این موضوع صدها برابر خطرناک‌تر از کودتای ارتش یا اقدامات تروریستی در ترکیه است.
در خصوص پرونده امنیت داخلی ترکیه می‌بینیم که این کشور در مرحله اخیر با حملات تروریستی بی‌سابقه‌ای مواجه بود که خطرناک‌ترین آنها ترور سفیر روسیه و حمله به کلوپ شبانه در استانبول بود. اقدام تروریستی صورت گرفته در شب آغاز سال نوی میلادی و برنامه‌ریزی و اهداف و زمان و نحوه دقیق اجرای این عملیات به دنبال ایجاد بیشترین تأثیر روانی بر افکار عمومی ترکیه و جهان است. این موضوع و همچنین نشانگر روش جدید خشونت‌ها در ترکیه است، به این ترتیب که حوادث تروریستی دیگر منحصر به مراکز امنیتی نمی‌شود، بلکه به شکلی پیچیده‌تر شامل تجاوز تأسیسات گردشگری و اماکن تجمع خارجی‌ها نیز می‌شود تا اقتصاد ترکیه را دچار فروپاشی کند. این روند نشان دهنده این است که در نتیجه بروز ضعف سرویس‌های امنیتی این کشور و وجود شکاف‌های امنیتی و اطلاعاتی گسترده در این مؤسسات و ادارات ، خشونت و تروریسم در ترکیه رو به فزونی گذاشته است.
در اینجا می‌بینیم که ترکیه در دو جبهه وارد مبارزه شده است: جبهه امنیتی در داخل و جبهه نظامی در سوریه. به این ترتیب این کشور با دو خطر و دشمن دست و پنجه نرم می کند. اول: داعش که در پی توافق ترکیه با روسیه بر ضد این کشور اعلام جنگ کرده است و آنکارا را متهم می‌کند که حلب و مخالفان سوریه را فروخته و به محاصره مناطق مرزی بسنده کرده است. دوم: حزب کارگران کردستان است که اعلام کرده درگیری با دولت ترکیه درگیری موجودیتی است. آنها می‌گویند که دولت اردوغان از تمامی روندهای سازش فرار می‌کنند و اصرار به استفاده از توان نظامی و تخریب صدها روستا در جنوب شرق ترکیه دارند. همین موضوع در سایه استفاده ترکیه از خشونت در مقابله با معترضین و مخالفین باعث افزایش تنش و شکاف سیاسی داخلی شده است. هم‌زمان با این تحولات کشمکش نژادی گسترده در نتیجه انکار هویت کردی و تلاش در تخریب و سرنگونی آن از سوی حزب حاکم ترکیه به وجود آمده است. همچنین شکاف مذهبی گسترده و تحریکات علنی بر ضد علوی ها در این کشور به راه افتاده و کشمکش‌های ایدئولوژیک و لائیسمی نیز به صورت بی‌سابقه در سایه تقویت گرایش های افراطی دینی در ترکیه به راه افتاده است. به این ترتیب که محیط مناسبی برای جنبش‌های تندرو و خشونت‌طلب و تروریسم پدید آمده است.
علاوه بر تمام مسائلی که گفته شد، ورود ترکیه در بحران‌ها و آتش های موجود در همسایگی این کشور و حضور آن به‌عنوان یک طرف مستقیم به ویژه در سوریه و عراق تا حدی پیش رفت که می‌توان گفت ترکیه که در گذشته برای ایجاد یک رژیم نظامی جدید و تقویت تسلط بر مبانی منطقی خود بر روی "بهار عربی" حساب باز می‌کرد ، در حال تبدیل شدن به یکی از قربانیان این خیزش های مردمی شده و دامنه آتش این حوادث به داخل اراضی این کشور نیز رسیده و تأثیر منفی بر امنیت داخلی آن گذاشته و نابسامانی سیاسی در ترکیه را از زمان کودتای شکست خورده در ترکیه تعمیق بخشیده است. علاوه بر اینها جماعت فتح الله گولن نیز که نفوذ عمیقی دردولت ترکیه دارد، یکی از منابع چالش های امنیتی این کشور است.
در نتیجه تعدد عوامل هرج‌ومرج ، شکاف و دو دستگی بین سه گروه اصلی اسلام‌گرایان ، لائیک ها و جدایی‌طلبان کرد در ترکیه به وجود آمده است. این شکاف‌ها باعث افزایش اختلافات استانبول با آمریکا شده که درنتیجه جانب‌داری واشنگتن از کردها در سوریه و نقش پنهانی آنها در حمایت از گروه‌های مخالف اردوغان در داخل این کشور شکل گرفته است. این اختلاف و نقش آمریکا در حمایت از گروه های مخالف اردوغان در ترکیه تا جایی است که اردوغان از عبارت "توطئه خارجی بر ضد کشور " برای توصیف آن استفاده می‌کند. در اینجا نباید افزایش شکاف و اختلاف ترکیه با همسایگان اروپایی آن را نادیده گرفت که باعث تعلیق مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا شده است. اروپایی‌ها ترکیه را نسبت به اقدامات فوق العاده‌ای که در پی کودتای شکست‌خورده در این کشور اتخاذ کرده و در زمینه پرونده آزادی‌ها و رسانه ها و سرکوب و بازداشت کورکورانه مخالفان متهم می‌کنند و درمقابل ترک ها اروپا را تهدید می‌کنند که در صورت استمرار کندی آنها در اجرای توافق مارس 2016، آن ها را با آوارگان سوری غرق خواهند کرد. مفاد توافق مارس 2016 شامل تسریع در روند مذاکرات برای عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا و حمایت‌های مالی از آنکارا و اجازه به شهروندان این کشور برای ورود بدون ویزا به کشورهای عضو شنگن است.
در نتیجه شکست سیاست‌های داخلی و خارجی آنکارا و ایجاد بحران اقتصادی در این کشور و افول تمامی شاخص‌های اقتصادی و کاهش روند صادرات ، ارزش لیره کاهش پیدا کرده و گردشگری در این کشور به حالت احتضار رسیده است. حجم تولید ناخالص ملی ترکیه دچار افول شده و بیکاری و فرار سرمایه‌گذاری‌های خارجی روندی رو به رشد به خود گرفته است.
منابع اقتصادی ترکیه می‌گویند که بسیاری از شرکت‌های اروپایی سرمایه‌گذاری‌های خود در این کشور را متوقف کرده و مشارکت خود با شرکت‌های ترکیه در پروژه‌های صنعتی یا گردشگری را به علت اوضاع نابسامان امنیتی این کشور لغو کرده اند. شرکت‌های بیمه نیز هشدارهایی را در زمینه پوشش تأسیسات و کارمندان ارشد اجرایی اروپایی نسبت به خطرات تروریسم و تبعات آن مطرح کرده و به این ترتیب واحد پولی ترکیه در شرایطی نابسامان نسبت به واحد پولی کشورهای دیگر قرار گرفته است.
در اوضاع واقعی نیز مشاهده می‌کنیم که آمارهای اقتصادی نا امید کننده است، معدل رشد در این کشور به صورت مستمر و نگران‌کننده کاهش پیدا می‌کند و لیره به روند نزولی خود در برابر دلار ادامه می‌دهد. گردشگری در این کشور تقریباً به حالت صفر رسیده وگردشگران اروپایی و روسی و چینی و آمریکایی روند بازدید از ترکیه را متوقف کرده‌اند. همچنین ضربه بزرگی به حضور گردشگران عرب در ترکیه وارد شده است. حجم سرمایه‌گذاری‌ها در بخش املاک و خدمات و صنعت ترکیه با کاهش وحشتناکی مواجه شده و همین موضوع دولت ترکیه را مجبور کرده پیشنهادات فریبنده را برای جذب سرمایه‌های خارجی در برابر سودهای ویژه و اقامت طولانی مدت در ترکیه یا اعطای تابعیت مطرح کند.
مجموع این عوامل باعث شده بازرگانان و تاجران احساس کنند که تصمیمی جهانی و به ویژه غربی - اروپایی برای ناامن کردن ثبات ترکیه اتخاذ شده است، چرا که این کشور قدرت اداره پرونده آوارگان و مهاجران که از طریق ترکیه به قاره اروپا می‌روند را ندارد. این در حالی است که تعدادی از عوامل تروریستی نیز با مهاجران همراه می شوند تا اقدامات تروریستی را در این کشورها انجام دهند. از سوی دیگر تعداد بالای مهاجران و آوارگان مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی را به بار می‌آورد، این در حالی است که کشورهای مذکور به علت شرایط اقتصادی پرتنش و مشکلی که پشت سر می‌گذارند، قادر به تحمل این مشکلات نیستند. کشورهای اروپایی این گونه برداشت می‌کنند که ترک‌ها گویا می‌خواهند از طریق این موضوع به اتحادیه اروپا فشار سیاسی وارد کنند تا بتوانند دستاوردهای دیگری برای ترکیه از اتحادیه اروپا محقق سازند. مسأله دیگر اینکه ترکیه برخلاف بحران‌ها و نگرانی‌های اروپا تمایل زیادی به سمت روسیه پیدا کرده است.
ترک ها در این میزان نیز متوقف نشده‌اند، بلکه به سمت اسرائیلی‌ها نیز تمایل پیدا کرده و برای عادی‌سازی سریع روابط فی‌مابین وارد عمل شدند. مهم‌ترین شاخص در عادی سازی روابط و باز گرداندن تمرکز روابط دوجانبه به اوضاع طبیعی آن در از سر گیری گفتگوهای سیاسی و استراتژیک بین اسرائیل و ترکیه در آنکارا است که بعد از قطع شدن 7 ساله، آغاز شده است.
در اینجا باید این نکته را نیز یادآور شویم که اسرائیل شریک رسمی ائتلاف ناتو بوده است. تل‌آویو در سال‌های گذشته به دنبال توسعه مناسبات دوجانبه با ناتو بر آمده است، اما مهم‌ترین مانع در این روند، مواضع ترکیه به عنوان یکی از اعضای ائتلاف است که مانند دیگر اعضا حق وتو بر ضد مشارکت هر دولت دیگری در این ائتلاف را دارد. از زمان حمله ارتش رژیم صهیونیستی به کشتی مرمره ترکیه در سال 2010، آنکارا محدودیت‌های زیادی را در فعالیت‌های اسرائیل ایجاد کرده و با هر نوع همکاری این رژیم با ناتو مخالفت می‌کرد. این موضوع اخیراً بعد از بهبود مناسبات و عادی سازی روابط بین دو طرف و توافق آشتی میان آنها تهیه کرده و آنکارا اعتراض خود نسبت به همکاری ناتو با رژیم صهیونیستی را متوقف کرده است. این موضوع زمینه را برای اسرائیلی‌ها فراهم می کند که مناسبات خود را با بروکسل مقر ناتو افزایش دهند. نتیجه این روند دیدار یائیر گولان معاون رئیس ستاد ارتش رژیم صهیونیستی با ژنرال خلوصی آکار رئیس ستاد ارتش ترکیه بود که در حاشیه کنفرانس سالیانه رؤسای ستاد ارتش عضو ائتلاف ناتو در مقر این ائتلاف در بروکسل برگزار شد. این دیدار بالاترین سطح دیدارها بین افسران اسرائیلی و ترک از سال 2010 تاکنون بوده و نشان‌دهنده بهبود مناسبات آنکارا و تل‌آویو و توسعه این مناسبات بعد از توافق آشتی بین دو طرف است.
به اختصار می‌توان گفت که الگوی ترکیه به عنوان کشور پیشرو در جهان اسلام و دولتی دموکراتیک که دولت‌های غربی بعد از آغاز انقلاب‌های جهان عرب به آن امید بسته بودند ، از بین رفته و پروژه ترکیه برای تنظیم شاخص‌های خاورمیانه بر اساس سیاست‌ها و حقوق تاریخی خود نیز ناکام مانده است. همچنین در سایه کشمکش فراگیر داخلی و تلاش برای تغییر ماهیت لائیک دولت این کشور و احیای مجدد مهندسی توازن اجتماعی در جامعه، فرصت‌های ترکیه برای تحقق ثبات داخلی، سیاسی ، اجتماعی،امنیتی و اقتصادی نیز بسیار کاهش پیدا کرده است، علاوه بر این که عوامل انفجار اوضاع همچنان وجود داشته و با پیگیری‌های گسترده به شکل نابسامانی‌های مردمی یا اقدامات تروریستی یا کودتای نظامی یا ترورهای سیاسی افزایش پیدا کرده است.
انتهای پیام/
