وضعیت بحرانی خاک در استان فارس/ امنیت غذایی روی گسل فرسایش خاک

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، در ادبیات اقتصاد مقاومتی یکی از مسائل مورد توجه شاخص‎های مقاوم‎سازی اقتصاد است، در اقتصاد مقاومتی مجموع اقدامات باید به ایجاد قدرت، استقلال و امنیت در بدنه اقتصاد منجر شود. بخش کشاورزی به دلیل آنکه سبب امنیت غذایی می‎شود در تحقق اقتصاد مقاومتی مهم است و جایگاه تعیین‎کننده‎ای دارد. 

وسعت و دامنه بخش کشاورزی به گونه‎ای است که مولفه‎های اصلی اقتصاد مقاومتی از جمله مولد بودن، درون‎زایی و برون‎نگری را پوشش می‎دهد و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان حلقه اتصال اقتصاد مقاومتی و بخش کشاورزی، امنیت غذایی است. 

تامین امنیت غذایی همواره به دلیل وجود برخی عوامل نظیر محدودیت‌های منابع پایه تولید از قبیل آب و خاک، وجود خرده مالکی در زمین‌های کشاورزی، نبود زیرساخت‌های مناسب این بخش، ‌به‌ کار نگرفتن یافته‌های علمی و نتایج تحقیقات بخش کشاورزی، ‌پیشرفت ناکافی در ماشینی شدن عملیات کشاورزی‌ و کمبود سرمایه‌گذاری در بخش صنایع تبدیلی با مشکل مواجه است. 

در این میان  توجه به خاک و زمین‌های کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. خاک، بستر اصلی کشاورزی است و تشکیل آن به زمان زیادی نیاز دارد و کارشناسان کشاورزی و منابع طبیعی  آن را یک منبع نیمه تجدیدپذیر در نظر می‌گیرند. یکی از چالش‌های مهم در بخش کشاورزی تبدیل، تخریب و فرسایش خاک‌های حاصلخیز است.

خسارت 50 میلیارد دلاری ناشی از فرسایش خاک 

آنگونه که محمود عرب خدری، رئیس گروه حفاظت آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در مهرماه امسال اعلام کرده سالانه به طور میانگین دو میلیارد تن فرسایش خاک به صورت آبی و بادی در کشور صورت می‎گیرد، به عبارتی سالانه در هر هکتار 17 تن خاک در کشور دچار فرسایش می‎شود. 

عرب‎خدری پیامدهای اقتصادی فرسایش خاک را از بین رفتن خاک، اتلاف آب و رسوب‎گذاری برشمرده و گفته است تخریب خاک سبب کاهش سطح زیر کشت، کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش خاک سطحی از بین رفتن مواد غذایی گیاه در خاک، کاهش نفوذپذیری و افزایش مقاومت خاک در مقابل رشد و نمو گیاه می‎شود.

منوچهر گرجی، رئیس انجمن علوم خاک گفته است خسارت هر تن فرسایش خاک در آمریکا 28 دلار برآورد شد که با توجه به فرسایش دو میلیارد تن خاک سالانه در ایران این رقم حدود 50 میلیارد دلار تخمین زده می‎شود.

مهرزاد بوستانی، مدیرکل منابع طبیعی استان فارس فرسایش خاک در این استان را سالانه بالغ بر 11 تن در هکتار اعلام کرده در صورتی که متوسط جهانی آن 5.3 تن در هکتار است و این یعنی استان فارس دو برابر متوسط جهانی دچار فرسایش خاک می‌شود.

فرسایش خاک فارس را می‎بلعد 

وی در گفت‌وگو با تسنیم فرسایش استان فارس را از نوع آبی عنوان می‌کند و می‌گوید: حوزه سد درودزن، شهرستان‎های جنوبی چون مهر و لامرد و منطقه دشمن زیاری در شهرستان ممسنی از جمله کانون‌های بحران فرسایش خاک در استان هستند که اقداماتی برای مقابله با آنها انجام شده است.

به گفته بوستانی در همه شهرستان‌های استان فارس مشکل فرسایش خاک دیده می‌شود که اغلب علل انسانی دارد. از بین بردن پوشش گیاهی، استفاده از روش‌های نامناسب کشاورزی و خشکسالی و رها کردن زمین‌های کشاورزی از جمله دلایل فرسایش خاک در استان فارس است که بوستانی مطرح می‌کند.

بوستانی می‎گوید: لایه سطحی خاک که قطر زیادی هم ندارد ( 10 تا 50 سانتی‌متر) سرشار از مواد آلی و مغذی هست و زمانی که فرسایش خاک صورت می‌گیرد این لایه از بین رفته و در نتیجه خاک دیگر برای رشد گیاه مناسب نیست. علاوه بر آن با از بین رفتن این لایه خاک به مرور نفوذپذیری خود را از دست داده و امکان جذب آب‌ را ندارد در نتیجه بارش باران سبب سیل می‌شود.

حمید زارع قنات نوی، مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان فارس در گفت‎وگو با تسنیم  می‎گوید: مهمترین عامل موثر در عملکرد و کیفیت مطلوب محصولات کشاورزی، حاصلخیزی خاک است که این عامل خود تحت تأثیر سه فاکتور ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و درصد اشباع کاتیون های قلیایی خاک است.

به گفته وی ظرفیت تبادل کاتیونی خود به مقدار زیادی تابع میزان ماده آلی موجود در خاک است، بنابراین اهمیت سهم ماده آلی در بالا بردن کمیت و کیفیت محصول بیشتر از دیگر فاکتورها است. 

کمبود مواد آلی در خاک فارس 

زارع قنات نوی می‎گوید: یافته‎های حاصل از تجزیه و تحلیل تعداد بیش از 45 هزار نمونه خاک با پراکنش مناسب در 30 شهرستان استان فارس نشان داد 70 درصد از خاک‎های کشاورزی استان کمتر از یک درصد مواد آلی دارند و این به معنای وضعیت بحرانی حاصل‎خیزی خاک‎های کشاورزی است.

به گفته وی براساس تحقیقات از این مقدار  43 درصدخاک‎ها کمتر از 5 دهم درصد ماده آلی دارند و این مسئله به معنای وضعیت فوق بحرانی باروری خاک‎های کشاورزی است در حالی که یک خاک حاصلخیز در شرایط آب و هوایی نیمه خشک ایران باید بیش از 2 درصد ماده آلی داشته باشد. 

مدیریت خاک سبب کاهش مصرف آب می‎شود 

مدیرآب و خاک جهاد کشاورزی استان فارس از اجرای طرح افزایش مواد آلی خاک‎های کشاورزی در استان فارس خبر می‎دهد و آن را راهکاری برای افزایش حاصلخیزی خاک می‎داند. وی می‎گوید: مواد آلی نه تنها سبب حاصلخیزی خاک می‎شود بلکه با جذب آب می‎تواند ظرفیت آب موجود در خاک را افزایش دهد. 

آنطور که زارع قنات نوی می‎گوید: با اجرای طرح در مصرف آب کشاورزی صرفه جویی می‎شود که به طور متوسط در مجموع معادل 2760  میلیون متر مکعب برآورد شده است. این میزان آب می‎تواند صرف توسعه کشاورزی در استان، جبران کمبود آب  و سایر مصارف شود.

با توجه به آمار فرسایش خاک در ایران و استان فارس و این مسئله که فعالیت‌های ناپایدار انسانی و مدیریت نادرست عامل ایجادکننده این موضوع است باید تمهیدات اساسی برای جلوگیری از هدر رفت آن اندیشید و در صورتی که از تخریب آن جلوگیری شود، می‌توان با مدیریت درست، کشاورزی پایدار را برای نسل‌های آتی فراهم کرد.

گزارش از حلیمه زارع

انتهای پیام/