پیامدهای طرح «اردوغان» و احتمال تجزیه «ترکیه» / غرب برای هرج و مرج و تجزیه منطقه تلاش می‌کند
رئیس حزب سعادت با هشدار درباره احتمال تجزیه ترکیه تاکید کرد : اگر به رئیس‌جمهور ترکیه اختیار انحلال مجلس داده شود، مجلس نمی‌تواند به راحتی به وظایف قانونی خود عمل کند و همواره زیر سلطه رئیس‌جمهور باقی می‌ماند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری تسنیم در استانبول، «تمل کاراملا اوغلو» رئیس حزب سعادت ترکیه در مصاحبه اختصاصی با تسنیم اظهارات قابل تأملی مطرح کرد.
مهمترین محورهای مصاحبه تسنیم با «تمل کاراملا اوغلو»
اگر به رئیس‌جمهور ترکیه اختیار انحلال مجلس داده شود، مجلس نمی‌تواند به راحتی به وظایف قانونی خود عمل کند و همواره زیر سلطه رئیس‌جمهور باقی می‌ماند. نباید چنین اختیاری به رئیس‌جمهور داده شود.
حزب حاکم «عدالت و توسعه» اشتباه بسیار بزرگی در بحران سوریه مرتکب شده است. این اشتباه را «نومان کورتولموش» معاون نخست‌وزیر ترکیه به صراحت اعتراف کرد.
بحران‌ها و جنگ‌های داخلی به وجود آمده در خاورمیانه از سیاست‌های پلید رژیم صهیونیستی ناشی می‌شود. اختلافات و جنگ‌ها چه از نوع مذهبی باشد و چه از نوع قومی باشد از طرف رژیم صهیونیستی ایجاد شده است.
نباید وارد بازی رژیم صهیونیستی شد. متأسفانه دولت حاکم بر ترکیه وابسته و تحت تأثیر صهیونیست‌هاست. ترکیه نباید با رژیمی که در خاک اسلام چشم طمع دارد صمیمی شود و روابط گرم داشته باشد.
ایران و ترکیه دو کشور قدرتمند منطقه هستند که قابلیت این را دارند که بدون وابستگی به قدرت‌های جهانی به صورت مستقل عمل کنند. اگر این دو کشور با یکدیگر متحد شود هیچ قدرتی نمی‌تواند در برابرشان عرض اندام کند.
تسنیم: دلایل مخالفت حزب سعادت با استقرار سیستم ریاستی در ترکیه چیست؟ نگرانی و شبهه شما درباره این سیستم چیست؟ سیستم ریاستی چه تبعاتی می‌تواند برای ترکیه داشته باشد؟
کاراملا اوغلو: ما با اصل سیستم ریاستی مخالف نیستیم، بلکه ما از آن نوع سیستم ریاستی حمایت می‌کنیم که در آن تفکیک قوا به معنای واقعی صورت گرفته باشد. ما دغدغه‌ها و نگرانی‌های خود را به نخست‌وزیر، روسای احزاب و از همه مهم‌تر به رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده‌ایم. ما با اصل سیستم ریاستی مخالفت نکردیم، بلکه تفکیک قوا را شرط اصلی حمایت از این سیستم بیان کردیم. اگر به رئیس‌جمهور ترکیه اختیار انحلال مجلس داده شود، مجلس نمی‌تواند به راحتی به وظایف قانونی خود عمل کند و همواره زیر سلطه رئیس‌جمهور باقی می‌ماند. نباید چنین اختیاری به رئیس‌جمهور داده شود.
ما این نگرانی‌ها را برادرانه و از روی صمیمیت همواره مطرح کردیم. بدون اینکه سوءنیتی و یا انتظار امتیازی داشته باشیم. به آن چیزی که اعتقاد داشتیم به عنوان وظیفه تاریخی خود به مردم ترکیه اعلام کردیم. ما اعتقاد داریم که باید از تفکیک قوا در ترکیه محافظت شود. مجلس ترکیه قدرتمند باشد. حدنصاب 10 درصدی برای ورود احزاب به مجلس برداشته شود. از حق مجلس برای استیضاح وزیران حمایت شود. دادگاه‌های ترکیه مستقل باشد. رئیس‌جمهور نباید وابستگی حزبی داشته باشد چون نمی‌تواند بی‌طرف باشد و عدالت را برقرار کند. اختیار انحلال مجلس فقط با خود مجلس باشد.
امیدواریم که این شرط‌ها محقق شود. این لایحه در مجلس تصویب شد و برای تصویب نهایی به همه‌پرسی گذاشته خواهد شد. اما تمام تلاش خود را خواهیم کرد که رئیس‌جمهور این لایحه را به مجلس برگرداند تا برخی از ماده‌های آن تغییر کند، هر چند که می‌دانیم احتمال این کار از طرف رئیس‌جمهور بسیار کم است. حزب سعادت از لایحه فعلی هرگز حمایت نخواهد کرد مگر اینکه به شرط‌هایی که اعلام کردیم عمل شود. ان‌شاءالله این مسئله ختم به خیر خواهد شد.
تسنیم: آیا حزب سعادت انتظار انتخابات زودهنگام را دارد؟ اگر انتخابات زودهنگام برگزار شود چه نتایجی پیش‌بینی می‌کنید؟
کاراملا اوغلو: در شرایط فعلی احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام وجود ندارد. اگرچه در روند تصویب لایحه قانون اساسی جدید بعضی تهدیدها در مجلس ترکیه به وجود آمد که مجلس اگر به حالت ناکارآمد درآید، انتخابات زودهنگام برگزار خواهد شد، اما احتمال نمی‌دهم که انتخابات زودهنگام برگزار شود. اگر حزب حاکم بتواند از لایحه سیستم ریاستی در همه‌پرسی رأی مثبت بگیرد دیگر نیازی به انتخابات زودهنگام نخواهد داشت، اما اگر نتیجه همه‌پرسی منفی باشد احتمال برگزاری انتخابات زودهنگام بسیار زیاد است.
تسنیم: «مصطفی کامالاک» رئیس قبلی حزب سعادت تأکید می‌کرد که برای حل بحران منطقه جنوب شرقی ترکیه باید عجله کرد و وی حتی ادعا کرده بود که وضعیت آنجا به گونه‌ای بحرانی است که 30 درصد از جمعیت منطقه جنوب شرقی ترکیه در حال مهاجرت به غرب ترکیه هستند. راه‌حل حزب سعادت برای حل بحران این منطقه و بحران کُردها و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) چیست؟
کاراملا اوغلو: باید عرض کنم که در منطقه شرق و جنوب شرقی ترکیه بحران مهاجرت به غرب ترکیه وجود دارد. این مسئله بسیار مهمی است. این مهاجرت فقط به خاطر وجود تروریسم نیست. مردمی که توان کسب درآمدی خود را از دست داده‌اند مجبور به مهاجرت شده‌اند. کارخانه‌ها تعطیل و ویران می‌شود و کارخانه‌های جایگزین ساخته نمی‌شود. در آن مناطق در گذشته توتون و تنباکو کاشت می‌شد که سه هزار خانواده از این طریق کسب درآمد داشتند، اما این ظرفیت از بین رفته است. با پیشنهاد مالی اتحادیه اروپا درختان فندق سواحل دریای سیاه از بین برده شد. این تصمیم خیلی اشتباه بود. بهترین نوع فندق در این منطقه قرار داشت. محصول چای هم، چنین وضعیتی پیدا کرد. تولید چغندر قند با محدودیت روبرو شد. بحران مناطق شرقی ترکیه فقط ناشی از فعالیت‌های تروریستی نیست، منابع کسب درآمد محدود و کوچک شده است و به همین خاطر مردم این مناطق تصمیم به مهاجرت به غرب ترکیه گرفته‌اند و این مسئله می‌تواند فرصت بسیار بزرگی برای تروریست‌های جدایی‌طلب باشد و خدای نکرده باعث تجزیه ترکیه می‌شود.
وضعیت امروز این مناطق به شدت نگران‌کننده است. البته که مبارزه با گروه‌های تروریستی مسلح به صورت مسلحانه انجام می‌شود، اما مبارزه مسلحانه برای از بین بردن گروه‌های تروریستی کافی نیست و در هیچ کجای دنیا جواب نداده است. مبارزه با تروریسم یک پروژه همه‌جانبه است. در مبارزه با تروریسم جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن را هم باید در نظر گرفت. مرحوم اربکان اعتقاد داشت که برای حل بحران مناطق کُردنشین باید کشورهای ترکیه، ایران، عراق و سوریه دور یک میز بنشینند و با دعوت از رهبران کُرد که توسط غربی‌ها تحریک می‌شوند مذاکره کنند و به دنبال راه حلی برای زندگی برادرانه با حفظ تمامیت ارضی کشورها باشند. دخالت غرب در مورد بحران کُردها هیچ نتیجه مثبتی برای کشورهای منطقه وجود نخواهد داشت. غرب برای هرج و مرج و تجزیه خاورمیانه تلاش می‌کند. چرا که تسلط بر کشورهای تجزیه شده بسیار راحت‌تر است. نباید چنین فرصتی را به غرب داد.
تسنیم: در ماه‌های اخیر بهای ارز در ترکیه به شدت افزایش تاریخی داشته است. مشکلات اقتصادی و افزایش بیکاری چشم‌گیر شده است. اردوغان این بحران را به عنوان اعلان جنگ علیه ترکیه مطرح می‌کند. نظر شما در این خصوص چیست؟ آیا موافق هستید که اشتباهات دولت باعث به وجود آمدن این مشکلات شده است؟
کاراملا اوغلو: قدرت‌های خارجی تمام تلاش خود را برای سلطه و تجزیه کشورهای منطقه انجام می‌دهند. در حال حاضر عراق تجزیه شد، سوریه تجزیه شد و لیبی به هفتاد تکه تجزیه شد. این اهداف غربی‌هاست و این ما هستیم که باید تدابیر لازم برای مقابله با این توطئه‌ها را اتخاذ کنیم. همان‌طور که از لحاظ نظامی تدابیر لازم اتخاذ می‌شود از لحاظ اقتصادی هم باید تدابیر لازم اتخاذ شود. چاره کار تشویق سرمایه‌گذاران در تولید داخلی است. اگر در کشاورزی، باغداری، دامداری، صنایع و معادن به صورت جدی سرمایه‌گذاری صورت نگیرد، هرگز نمی‌توان بیکاری را کاهش داد. واردات به شدت افزایش یافته است و مسئولیت همه این مشکلات بر عهده دولت است. قدرت‌های خارجی کار خود را می‌کنند و ما باید در مقابل آنان تدابیر لازم را اتخاذ کنیم. راه‌حل گذر از این بحران اقتصادی سرمایه‌گذاری در تولید داخلی است. ترکیه در دوران سختی از تاریخ قرار گرفته است. امیدواریم دولت بتواند با سیاست‌های درستی در این دوران اتخاذ کند.
تسنیم: شخصیت‌هایی در حزب حاکم عدالت و توسعه وجود دارند که در گذشته منتسب به جنبش «چشم‌انداز ملی» بودند. این مسئله باعث شده است که اهداف جنبش چشم‌انداز ملی در دولت ترکیه پیگیری شود؟
کاراملا اوغلو: متأسفانه خیر. من تا به حال از دولت ترکیه ندیده‌ام که در راستای رسیدن به اهداف چشم‌انداز ملی تلاش کند. روشن است که آن‌ها دغدغه چشم‌انداز ملی را ندارند. به هیچ عنوان تصادفی نیست که دولتی 15 سال در قدرت باشد و حتی در حد حرف هم اشاره‌ای به اهداف چشم‌انداز ملی نکند. اگر دولت ترکیه از اهداف شوم قدرت‌های خارجی نسبت به منطقه آگاه نباشد و تدابیر لازم را برای مقابله با آن اتخاذ نکند نمی‌تواند مستقل باشد و مانع تجزیه خود و کشورهای منطقه شود. ترکیه مجبور است که با کشورهای منطقه متحد شود و مشکلات منطقه را از این طریق حل کند. این یک امر ضروری برای ترکیه است.
تسنیم: سیاست حزب عدالت و توسعه درباره صفر کردن مشکلات ترکیه با همسایگانش به شکست انجامید و ترکیه با بسیاری از همسایگان خود و کشورهای اسلامی به بحران روابط برخورده است. علت اصلی این مسئله چیست؟ راه‌حل خروج از این بحران چیست و نظر جنبش چشم‌انداز ملی درباره این مسئله چیست؟
کاراملا اوغلو: ما معتقدیم در جنگ جهانی اول کشورهای امپریالیستی، دولت عثمانی را مانع بزرگی برای خود می‌دیدند و تفکر صهیونیستی در همان دوران در سال 1897 با برگزاری کنگره بازل توسط «تئودور هرتسل» و به همراهی برخی از خاخام‌های یهودی به صورت رسمی نمایان شد. دولت‌های امپریالیستی منطقه خاورمیانه را به این شکل امروزی تجزیه کردند. آمریکا در مورد مرزهای به وجود آمده امروزی نقش چندانی نداشت و به همین خطر تلاش می‌کند منطقه خاورمیانه را به دلخواه خود از نو تجزیه کند. «کاندولیزا رایس» وزیر امور خارجه «جرج بوش» طرح آمریکا برای خاورمیانه را فاش کرد که در آن کشورهای منطقه تجزیه می‌شوند. در نقشه جدید آمریکا قرار بود ترکیه، ایران، عراق، سوریه، مصر و عربستان سعودی به کشورهای کوچک‌تر تجزیه شوند. این طرح آمریکا برای خاورمیانه پنهانی نبود و از طریق پنتاگون منتشر شد.
تشکیل اسرائیل در جنگ جهانی اول محقق نشد و در جنگ جهانی دوم این اتفاق شوم به وقوع پیوست. اسرائیل با تصرف قسمتی از خاک فلسطین به مرور زمان بر تمام فلسطین مسلط شده است. فقط غزه به عنوان یک شهر محاصره شده و چندین شهرک از کرانه باختری تحت تسلط فلسطین است. فلسطین وجه دولت بودن خود را از دست داده است. کشورهای مسلمان باید نسبت به فلسطین احساس مسئولیت داشته باشند و برای مقابله با رژیم صهیونیستی با یکدیگر متحد شوند. لازم است که ترکیه، ایران، سوریه، عراق، اردن، مصر، عربستان سعودی و پاکستان با یکدیگر متحد شوند. این کشورها با اتحاد با یکدیگر می‌توانند جلوی تجزیه جهان اسلام به دست قدرت‌های امپریالیستی را بگیرند.
تسنیم: مرحوم «نجم‌الدین اربکان» رهبر سابق جنبش «چشم‌انداز ملی» گفته بود: «اگر روزی برای سوریه بحران بیافرینند بدانید که هدف، ترکیه است» ، سیاست حزب حاکم عدالت و توسعه را از آغاز بحران سوریه و در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟ بحران روابط ترکیه با سوریه چگونه حل خواهد شد؟ ترکیه، ایران و سوریه برای حل بحران سوریه مذاکرات صلح آستانه را برگزار کردند و قبل از آن مذاکرات صلح ژنو برگزار شده بود، این مذاکرات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاراملا اوغلو:حزب حاکم عدالت و توسعه در مورد سوریه اشتباه بسیار بزرگی مرتکب شده است.این اشتباه را «نومان کورتولموش» معاون نخست‌وزیر ترکیه صراحتاً اعتراف کرد و گفت که مشکلات فعلی ترکیه ناشی از اتخاذ سیاست اشتباه در قبال بحران سوریه بود. با این وجود چرخش سیاست‌های ترکیه، امید برای جبران اشتباهات گذشته را زنده کرده است. ترکیه با ایران و روسیه به همکاری مشترک در قبال بحران سوریه پرداخته است. هم‌زمان گروه‌های حامی دولت سوریه و گروه‌های مخالف دولت دور یک میز جمع شده و برای برقراری آتش‌بس و ایجاد صلح و ثبات تلاش می‌کنند. البته این کار بسیار سختی است که همه باید بدانند. درگیری مخالفان با دولت سوریه به درگیری مسلحانه منجر شده و باعث کشته شدن بسیاری از انسان‌ها از هر دو طرف شده است. بسیاری از انسان‌ها خانواده و زن و بچه خود را از دست داده‌اند. به همین خاطر بسیار سخت است که دو طرف نسبت به هم اعتماد کنند. به همین خاطر برای ایجاد صلح و ثبات در سوریه باید تدابیر با دقت اتخاذ شود و گام به گام صلح را برای سوریه برقرار کرد، در غیر این صورت، پس از صلح و آتش‌بس ممکن است دوباره خون و خونریزی در سوریه آغاز شود.لازم است بسیار با دقت حرکت کرد و گذشته را به کناری گذاشت و به فکر آینده بود. برای ایجاد آینده‌ای روشن برای کودکان سوری باید با همه طرف‌ها اتحاد برقرار شود و برای ایجاد صلح و ثبات در سوریه تلاش شود.
تسنیم: برای ایجاد تنش‌های قومی و مذهبی در ترکیه و کشورهای منطقه به شدت تلاش می‌شود. در سیاست و رسانه‌ها این مسئله را مشاهده می‌کنیم و این همان خواسته دشمنان است. شما این مسئله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کاراملا اوغلو: باید یک‌بار برای همیشه این مسئله روشن شود که آیا مذاهب شیعه و سنی جدیداً به وجود آمده‌اند؟! چند سال است که وجود دارند؟ این مذاهب 1400 سال است که وجود دارد. 400 سال است که بین ترکیه و ایران برای این مسئله تنش و جنگی به وجود نیامده است. این نشان می‌دهد که این اختلافات و تنش‌ها را جدیداً به وجود آورده‌اند و شیعه و سنی می‌توانند بدون هیچ تنش و جنگی در کنار هم با احترام زندگی کنند. در عصر حاضر کشورهای غربی و به ویژه آمریکا درصدد تجزیه کشورهای مسلمان هستند. این هدف غرب با حمله آمریکا به افغانستان و عراق آغاز شد، اما قبل از اینکه خودشان حرکت کنند ایران و عراق را درگیر جنگ فرسایشی با یکدیگر کردند و به عبارتی بهتر غرب صدام را تحریک کرد تا به ایران حمله کند. این جنگ 8 سال به طول انجامید. آمریکا برای فتنه‌انگیزی در منطقه نقشه‌های شوم دیگری را هم پیاده کرد. نقشه‌هایی که خودشان به آن‌ها اعتراف می‌کردند.
آمریکا و غرب از دو فاکتور قومیت و مذهب در خاورمیانه نهایت سوءاستفاده را می‌کنند. آن‌ها بر روی مردم این منطقه عملیات روانی انجام می‌دهند تا عرب بودن، فارس بودن، کُرد بودن و ترک بودن را در ذهنیت آنان نهادینه کنند و نهایت تلاش خود را انجام می‌دهند تا از اختلافات قومی برای ایجاد جنگ و دشمنی در خاورمیانه استفاده کنند. از طرف دیگر در افغانستان که عرب، کُرد و ترک وجود ندارد بین قومیت‌های تاجیک، پشتو و ازبک فتنه‌انگیزی می‌کنند. نباید در فتنه اختلافات قومی و مذهبی گرفتار شویم. غرب از فاکتور اختلافات مذهبی هم برای جنگ داخلی بین مسلمانان استفاده می‌کنند. بر اختلافات شیعه و سنی دامن می‌زنند و متأسفانه مردم منطقه هم گرفتار بازی غربی‌ها می‌شوند و به جنگ و دشمنی با یکدیگر می‌پردازند. نباید گرفتار بازی‌های غرب شد. با هوشیاری نخبگان باید جلوی این فتنه‌انگیزی غرب گرفته شود. اگر مردم منطقه به خاطر اختلافات قومی و مذهبی با یکدیگر جنگ و دشمنی کنند به راحتی تحت سلطه غرب قرار می‌گیرند.
تسنیم: در حالی که پس از حادثه کشتی ماوی مرمره روابط سیاسی ترکیه و رژیم صهیونیستی به شدت کاهش یافته بود اما روابط اقتصادی دو طرف دو برابر شد و روابط سیاسی دو طرف هم پس از 6 سال با مذاکرات صلح دو جانبه بهبود یافت و حتی سفیرانشان در آنکارا و تل‌آویو مستقر شدند. این تناقض را چگونه ارزیابی می‌کنید که ترکیه از طرفی خودش را به عنوان مدافع اصلی فلسطین معرفی می‌کند و از طرفی دیگر روابط سیاسی و اقتصادی خود با رژیم اشغالگر قدس را به سطح بالایی می‌رساند. دیدگاه جنبش چشم‌انداز ملی در این خصوص چیست؟
کاراملا اوغلو: ما توافق بین ترکیه و اسرائیل را درست نمی‌دانیم. مسبب اصلی فتنه‌های به وجود آمده در خاورمیانه رژیم صهیونیستی است. عامل اصلی فتنه‌های قومی و مذهبی صهیونیسم است. البته لازم است که یادآوری کنم که همه یهودی‌ها صهیونیسم نیستند. نباید در دام بازی صهیونیسم گرفتار شویم. متأسفانه قدرت در اسرائیل در دست صهیونیسم‌هاست. ما هیچ زمانی نباید با رژیمی که چشم طمع به خاک مسلمانان دارد دوست و صمیمی شویم. دولت ترکیه نباید پیوند دوستی با رژیم صهیونیستی برقرار کند. قاتلان کشتار کشتی ماوی مرمره باید محاکمه شوند.
اسرائیل برای سرپوش گذاشتن بر روی جنایت خود در کشتی ماوی مرمره، 20 میلیون دلار به یک موسسه خیریه در ترکیه کمک کرده است و ما این کار را چیزی جز فریب دادن افکار عمومی ترکیه و جهان نمی‌دانیم. تمام خانواده‌های شهدای کشتی ماوی مرمره این رشوه رژیم صهیونیستی را قبول نکرده‌اند. روابط اقتصادی ترکیه با اسرائیل را هم نادرست می‌دانیم. با حضور اسرائیل در ناتو هم مخالفیم که متأسفانه دولت ترکیه در این زمینه سکوت می‌کند. در سال 1980 در پی اعلام رژیم صهیونیستی مبنی بر قرار دادن قدس به عنوان پایتخت خود، تظاهرات گسترده‌ای را در شهر قونیه ترتیب دادیم که یکی از عوامل کودتا در ترکیه همین تظاهرات ضد اسرائیلی بود. ما با نزدیکی و دوستی ترکیه با اسرائیل مخالفیم و معتقدیم این دوستی هیچ خیری برای ترکیه نخواهد داشت.
تسنیم: روابط سیاسی و اقتصادی ایران و ترکیه را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این روابط در حد مطلوب خود قرار دارد؟
کاراملا اوغلو: از نظر ما روابط ترکیه و ایران می‌توانست بسیار گسترده‌تر از وضعیت کنونی باشد. حجم مبادلات تجاری ترکیه و ایران حتی نسبت به زمان تحریم‌ها هم کاهش یافته است. ما معتقدیم حجم مبادلات اقتصادی ترکیه و ایران پتانسیل این را دارد که به 30 و حتی 40 برابر حجم فعلی افزایش یابد. می‌توان راه‌های تجارت بین دو کشور را تسهیل کرد. لازم است که هر دو دولت ترکیه و ایران در این زمینه همکاری کنند. در زمینه سیاست خارجی هم ضروری است که ترکیه و ایران به یکدیگر نزدیک شوند زیرا ترکیه و ایران دو قدرت بزرگ منطقه‌ای محسوب می‌شوند و قابلیت این را دارند که بدون وابستگی به قدرت‌های جهانی به صورت مستقل حرکت کنند.
اگر این دو کشور با یکدیگر متحد شوند به قدرت بلامنازع تبدیل می‌شوند. دشمنان برای جلوگیری از اتحاد ترکیه و ایران از هر تلاشی برای اختلاف‌افکنی بین دو کشور دریغ نمی‌کنند. هم ترکیه و هم ایران باید تدابیر لازم برای جلوگیری از به وجود آمدن اختلافات را اتخاذ کنند. باید از تحرکاتی که باعث سوءتفاهم طرف مقابل می‌شود پرهیز کنند. در این حالت می‌توان انتظار ایجاد اتحاد و دوستی پایدار بین دو کشور را داشت. دو کشوری که بیش از 400 سال با صلح و دوستی در کنار هم زندگی کرده‌اند چرا باید با یکدیگر خصومت و جنگ داشته باشند. بانی تأسیس گروه (8D) ترکیه و ایران بودند که حتی در حال حاضر دبیر این گروه در ترکیه یک دیپلمات ایرانی است. امیدواریم این تشکیلات به معنای واقعی فعال و در راستای تقویت همکاری‌های اقتصادی کشورهای اسلامی در حال توسعه قدم بردارد. البته تحقق این امر به همکاری همه کشورهای عضو (8D) بستگی دارد و تنها با خواست ایران و ترکیه محقق نمی‌شود،اما ترکیه و ایران می‌توانند با اتحاد با یکدیگر همه مشکلات و موانع برای تحقق اهداف گروه D8 از پیش رو بردارند.
انتهای پیام/
