ما از «حقوق بشر» حرف می‌زنیم، اما «اسرائیل» بایکوت می‌کند/ خود را برای هر چیزی آماده کرده‌ایم
محمد سلیمان ساکن غزه است. او می‌گوید: شعرای مقاومت در فلسطین از حقوق بشر در سرزمین‌های اشغالی حرف می‌زنند، اما اسرائیل کوچک‌ترین فعالیت‌ها در این زمینه را بایکوت می‌کند، ما خود را برای هر چیزی آماده کرده‌ایم.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران «پویا»، فلسطین همواره و همیشه از ابتدای انقلاب تاکنون دغدغه همه شاعرانی است که زیر سایه اسلام و انقلاب تنفس میکنند؛ این دایره مرز و جغرافیای خاصی نمی‌شناسد؛ از ایران که سرآغاز انقلاب هست، گرفته تا هر سرزمین و منطقهای از کره خاکی که در آن آزادمردی زندگی می‌کند.
به زعم شاعر انقلابی؛ «شعر» و «خیزش» دو روی یک سکه اند و شعری که فریاد برنیاورد و پایه‌های ستم‌پیشگان را به لرزه نیفکند، شعر نیست. او واژگان خود را به گلوله بدل می‌کند تا با آن، از کرامت و عزت امت خود دفاع کند و شکوه از دست رفته را به آنها بازگرداند. شاعر آزادی‌خواه امروز به جنگ سیاهی می‌رود و در رؤیایش، جهانی را می‌بیند که «همه‌گان راه گرامی ِ آزادی را میشناسند» و «زمین از عشق و دوستی سرشار است/
و صلح و آرامش، گذرگاه‌هایش را میآراید».
امروزه شعر مقاومت در جهان اسلام معنای گسترده‌تری یافته است. جهان اسلام امروز بیش از هر زمان دیگری به توجه به معنای «مقاومت» و «پایداری» نیاز دارد؛ مقاومت در برابر نیروهای اهریمنی که قصد استحاله فرهنگ و آئین این قوم را دارند. اگرچه امروزه شعر مقاومت منحصر به فلسطین نیست_چنانکه پیش از این بیشتر مربوط به این منطقه بود_ اما فلسطین همچنان در رأس این وادی شعری قرار دارد؛ بزرگترین آرمان شاعران آزادی‌خواه. محمد سلیمان، شاعر فلسطینی، است که عمده سروده‌هایش مربوط به آزادی سرزمین‌های اشغالی و تأکید بر توجه به انسانها بدون در نظر گرفتن آداب و آئین و رنگ و نژاد است. او که چند روزی به واسطه برگزاری همایش بینالمللی انتفاضه در تهران، میهمان ایرانی‌ها بود، در گفت‌وگو با تسنیم به شرح وضعیت فعلی فعالیت‌های فرهنگی در سرزمین‌های اشغالی پرداخته است. او ساکن غزه است و تاکنون تجربه‌های تلخی را پشت سرگذاشته است.
سلیمان در این گفت‌وگو با اشاره به محدودیت‌هایی که رژیم صهیونیستی برای فعالیت‌های فرهنگی قائل میشود، می‌گوید که شاعران فلسطینی و فعالان فرهنگی در این منطقه بر انسانیت متمرکز هستند و بر آن تأکید میکنند، اما اسرائیل کوچک‌ترین فعالیت‌های فرهنگی را بایکوت می‌کند. او همچنین معتقد است که انقلاب سبب شده تا موضوع فراموش شده فلسطین بار دیگر در جهان اسلام احیا شود. سلیمان همچنین در این گفت‌وگو درباره شعر ایران و شاعران شناخته شده آن در فلسطین نیز سخن گفت. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با این شاعر فلسطینی به این شرح است:
*تسنیم: بارها طی سال‌های گذشته دیده شده که رژیم صهیونیستی هرگونه فعالیت فرهنگی که کوچک‌ترین تضادی با سیاست‌های این رژیم را داشته باشد، بایکوت می‌کند. این رویکرد در قبال شاعرانی که همانند شما در حوزه شعر مقاومت فعالیت میکنند، چگونه است؟
واقعیت این است که از زمان اشغال فلسطین از سوی رژیم صهیونیستی تا به امروز، این رژیم همواره با جنبش‌های ادبی فلسطینی مبارزه کرده است؛ چرا که این رژیم متوجه شده این جنبش ادبی فلسطینی به عنوان یکی از ستون‌های اصلی فعالیت مقاومت به شمار میآید و در داخل فلسطین این مقاومت کاربرد بسیاری دارد، از این رو زمانی که سرگذشت شعرای مقاومت فلسطینی را می‌خوانیم، از زمان آغاز اشغال فلسطین تا به امروز، مشاهده خواهیم کرد که بخش اعظم آنها با فشارهای اسرائیلی و بازداشت از سوی این رژیم روبرو بوده‌اند. جالب است بدانید، از آن زمان پدیده‌ای بهنام شعرای شعر مقاومت در شعر فلسطینی پدیدار شد و محمود درویش، شاعر بلند آوازه فلسطینی، یکی از شعرای مقاومت است.
رژیم صهیونیستی هرگونه فعالیت ادبی درباره «مقاومت» را بایکوت می‌کند
محمود درویش چندین‌بار بازداشت شد. همچنین میتوان در این رابطه از سمیح قاسم نام برد؛ البته شماری دیگر از شعرا هم بوده و هستند و حتی در این باره باید گفت برخی از نویسندگان فلسطینی ترور هم شدند، همچون غسان کنسانی شاعری که در بیروت ترور شد و رژیم صهیونیستی اقدام به ترور وی کرد.
در نتیجه باید گفت جنگی که رژیم اشغالگر آن را به سمت فلسطینیان سوق داد، یک جنگ فراگیر بود؛ این جنگ تمام محاور زندگی فلسطینیان را در برگرفت که بخش ادبی در رأس این محورها به شمار میآید. امروزه شعرا و ادیبان فلسطینی نمیتوانند در محافل و همایشهای ادبی بینالمللی حضور و مشارکت داشته باشند. متاسفانه دلیل آن هم محاصره شدید و بسته بودن درها به روی ادیبان فلسطینی از سوی رژیم صهیونیستی است. در نتیجه باید بگویم آری، به دلیل تحریمهای گسترده و محاصره شدیدی که بر روی فلسطینیان از سوی این رژیم اعمال میشود، ادیبان و شعرای فلسطینی هم از این تحریمها مستثنا نشدهاند.
*تسنیم: وضعیت فعالیت‌های فرهنگی در سرزمین‌های اشغالی با توجه به شرایطی که توضیح دادید، به چه صورت است؟
بسیاری از شعرا در اراضی اشغالی ساکن هستند و تاکنون نیز در سایه اشغالگران صهیونیست در اراضی فلسطینی به سر میبرند. در گذشته، همانطور که اشاره کردم، محمود درویش و سمیح القاسم در چنین شرایطی زندگی می‌کردند و اکنون نیز شعرای دیگری هم از نسل جوان فلسطینی که در رأس آنها مروان مخول است و بسیاری دیگر را میتوان نام برد، آنها اکنون در منطقهای که بهنام خط سبز معروف است، زندگی میکنند. خط سبز همان مناطق اشغالی سال 1948 است. آنها امروزه در سایه چنین شرایط سخت و دشوار زندگی میگذرانند. گمان میکنم شعرای فلسطینی هم در نوار غزه داریم که از این عرصه به دور نبوده و نیستند. آنها نیز نمیتوانند در بسیاری از محافل و برنامهها و همایشهای بینالمللی در جهان عرب و جهان اسلام شرکت کنند؛ از این رو همین وضعیت را همانگونه که گفتم در کرانه باختری نیز شاهد هستیم. بسیاری از ادیبان همچون زیاد خباش و بسیاری از ادیبان دیگر فلسطینی به دلیل شرایط حاصل از اشغالگری قادر نیستند برای ادبیات فلسطینی مجال و شرایط لازم و مناسب را برای به منصه ظهور رساندن هویت و ماهیت ادبیات فلسطینی بیابند.
*تسنیم: با توجه به شرایطی که حالا فرمودید تهدیدها و فشارهایی که برای شعرا و فعالان فرهنگی فلسطینی وجود دارد، و با توجه به این مسئله که فلسطین چندین سال است که درگیر این مشکلات است و رژیم صهیونیستی آن سرزمین را اشغال کرده، روحیه شعرایی که در حوزه استکبار ستیزی فعالیت دارند به چه صورت است؟ آیا از ادامه دادن این مسیر خسته نیستند؟
واقعیت این است شاعری که بر حقانیت مسیر خود ایمان داشته و عمیقاً به این مسئله باور داشته باشد، از همان ابتدا میداند با چه سرنوشتی ممکن است روبرو شود. او باید به خوبی آگاه باشد اگر بخواهد در این مسیر گام بردارد، با چه سختیهایی رو به رو خواهد شد؛ در نتیجه باید گفت آنها خود را برای همه چیز آماده کردهاند؛ از این رو فکر میکنم کسانی که بر حقانیت راه و انتخاب خود ایمان داشته باشند_ بهخصوص منظورم در اینجا شعرا و ادیبان فلسطینی است، آنانی که به عدالت انسانی و آزادی ایمان دارند_ میدانند که آزادی توشه شعر شعراست، آزادی غذای روح شعرا و روح شاعران است.
آزادی؛ روح شاعران فلسطینی است
گمان نمیکنم این دسته از شاعران خسته شده باشند یا خستگی در آنها راه یابد و به مسیر خود ادامه خواهند داد. گواه این سخنان نیز بسیار زیاد و متعدد است و هنوز هم این گواهها زنده و پویا هستند. همه روزه نیز در حال گسترش و فزونی یافتن هستند.
*تسنیم: شعر از دوران پیش از اسلام در جهان عرب تأثیرگذار بوده است؛ یعنی هنر شاخص جهان عرب، شعر و سخنوری بوده است. آیا امروزه هم شعر عرب و به ویژه شعری که در حوزه مقاومت و استکبارستیزی گفته میشود، چنین تأثیری در جامعه عربزبان دارد یا خیر؟ آیا جوانها از این اشعار استقبال میکنند؟
از پیش از ظهور اسلام و تا به امروز شعر به عنوان هنر نخستین جهان عرب به شمار میآید؛ از این رو زمانی که پروردگار متعال تصمیم گرفت معجزه خود را در بین عربها نمایان سازد، قرآن کریم را بر آنان نازل کرد. این معجزه الهی که از تمام سخنوری و فصاحت گویش عرب ها و بلاغت زبانی آنان پیشی گرفت. در آن زمان بود که شعر به دیوان عرب در بین عربها جای گرفت.
تا به امروز هم شعر بین اعراب رواج و منزلت دارد. شعر جزو هنرهای نوشتاری همچون داستاننویسی و امثال آن است، اما شعر همچنان جایگاه خود را در میان اعراب دارد و هنوز هم ستارگانی در ادبیات جهان عرب با شعرشان شناخته شده هستند، حتی میتوان گفت امروزه به دلیل حضور رسانهها و شبکههای اجتماعی جدید در جامعه میتوانیم حضور پرشمار و گسترده شاعران را بیش از پیش ببینیم که در شبکههای ارتباطات اجتماعی حضور وسیعی دارند و در بین آنها بسیاری از شعرای جوان نیز به چشم میخورند.
*تسنیم: آیا الان میتوان گفت شعر مقاومت در جهان اسلام همان کارکرد گلوله را دارد؟
بله، به طور حتم چنین است. شعر مقاومت در دهه 70 از قرن گذشته میلادی ظهور یافت و تا به امروز هم به حرکت و پویایی خود ادامه میدهد. این شعر به دست گروهی از شعرا پیشرفتهتر شد. از جمله شاعران پیشرو در این حوزه میتوان از راشد حسین و معین بسیسو یاد کرد. آنها در اراضی اشغالی این فعالیت را شروع کردند و امروزه بسیاری از جوانان در ادامه راه آنها پرچمدار این نوع از اشعار هستند.
*تسنیم: شاید برایکسی که در جامعه فلسطینی زندگی نمیکند، اینگونه به نظر آید که شعرایی که با موضوع مقاومت و استکبارستیزی فعالیت میکنند، به نوعی قصد دارند اعراب علیه جامعه رژیم صهیونیستی تحریک کنند. آیا این هدف شاعران فلسطینی است یا نه آنها آرمان و آرزوی دیگری دارند؟
واقعیت این است که موضوعاتی که هم اکنون مطرح و در شعر فلسطینی به آن پرداخته میشود، دیدگاه نوینی را به منصه ظهور می‌گذارد؛ بهخصوص دیدگاهی که به حق فلسطینیان برای ادامه زندگی به عنوان حق مسلم یک انسان در زیستن همانند دیگر انسانها تاکید دارد. این اشعار خواهان آن هستند که انسان فلسطینی بتواند همچون دیگر انسان‌های کره زمین به حیات و زیست طبیعی خود ادامه دهند. این نوعی از مقاومت نوین را تشکیل میدهد. در این شیوه تلاش میشود به موضوع فلسطین جنبه انسانی بخشیده شود، از این رو محتوای انسانیتری به موضوع فلسطین بخشیده شده است. شعر امروز فلسطین با محوریت مقاومت میخواهد بگوید که فلسطینیان برغم شرایط و اوضاع پیرامونی که بر آنها حاکم است و اوضاع دشواری که آنها را در تنگنا قرار داده است، در نهایت نمیتوان از انسان بودن آنها غافل ماند. فلسطینیان هم همچون دیگر انسانها دلمشغولیها و مشکلات خود را دارند، آنها هم به صورت روزمره مشکلاتی برای زندگی دارند و مثل باقی انسانها حق زیستن دارند، لذا هماکنون این موضوعات رفته رفته در شعر اشعار فلسطینیان نمود یافته است و به مرور شکل و رنگ تازهای به خود گرفتهاند. شعرای فلسطینی جوان اکنون درصدد پرداختن به این دست از اشعار هستند.
*تسنیم: سوال آخرم این است که شخصیت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری و همچنین خود انقلاب اسلامی ایران بر روی این جریان ادبی که در حال حاضر در فلسطین به حیات خودش ادامه میدهد، تا چه اندازه تاثیرگذار بوده است؟ این نوع از شعر چه الهامی از آرمان‌های امام(ره) و انقلاب اسلامی گرفته است؟
واقعیت این است که انقلاب ملت ایران از زمان شکلگیری در ایران و تا به امروز، الهامبخش ملت فلسطین بوده است، و جنبش ملت فلسطین بر همین اساس است. این انقلاب مسئله و موضوع فلسطین را بار دیگر به مسیر و روند طبیعی خود بازگرداند و توانست معانی جدیدی را به موضوع فلسطین ببخشد؛ حتی به موضوعی برای شعر و ادبیات و به انگیزهای برای زندگی انقلابی تبدیل شده است؛ لذا اگر بخواهیم شعر مقاومت را که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نوشته شده مورد بازنگری قرار دهیم، متوجه خواهیم شد که قصیدهای که شاعر بزرگ سوریه آن را نگاشته است. وی یکی از شعرای معروف شعر مقاومت است و او کسی جز نزار قبانی نیست که گفت:
زهر اللوز فی حدائقی شیراز وانهی المعذبون الصیام...
و همچنین به یاد خواهیم آورد شعر مقاومت را؛ شعر مقاومتی که احمد فواد نجم در آن نقش بزرگی ایفا کرده است. او که قصاید بسیاری را با لهجه عامیانه به رشته تحریر در آورد، در مدح انقلاب اسلامی ایران اشعار بسیار سروده است؛ از این رو میتوان گفت انقلاب اسلامی ایران از همان ابتدای شکلگیری اندیشه انقلاب را در شعر عربی وارد کرد و توانست آنها را برای انقلاب بر تمام اشکال و انواع حاکمان طاغوت در جهان عرب برخیزاند و انگیزه ای برای خیزش برضد دیکتاتورها باشد.
*تسنیم: به عنوان پرسش پایانی، کدامیک از شعرای ایرانی در فلسطین معروف هستند؟
شعرای ایرانی بسیاری را میشناسیم که معروف و بنام هستند، چه از شعرای دیرباز و چه شعرای عصر حاضر. به عنوان مثال خیام، فردوسی و همچنین حافظ شیرازی و سعدی. این نامها معروف هستند نه تنها در فلسطین بلکه در جهان عرب و جهان اسلام چهرههای بنامی‌اند. ما شاعر عرفانی بزرگی همچون مولانا جلال الدین رومی را نیز می شناسیم و اشعارش حضور پررنگی در شعر فلسطینی دارد و اشعار او در ادبیات عرب از جایگاه بالایی برخوردار است.
از این رو تمام این اسامی و برخی از اشعار نوین شعر ایران نیز در فرهنگ فلسطینی از جایگاه بالایی برخوردار است.
انتهای پیام/