۳۰ ایراد کارشناسان به "بزرگترین پروژه دولت" در سیستان؛ با ۲۵۰۰ میلیارد چند شغل می‌توان ایجاد کرد؟
دولت در شرایطی در حال هزینه‌کرد ۲۵۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرحی است که فقط آب را با لوله به مزارع سیستان منتقل می‌کند که کارشناسان اجرای طرح را به‌دلیل ۳۰ ایراد اساسی، "غیرکارشناسی" و "پراشتباه" می‌دانند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، طرح انتقال آب قرار است فقط آب را با لوله به 46 هزار هکتار از اراضی شهرهای شمال سیستان و بلوچستان برساند تا 46 هزار خانواده بتوانند تنها به اندازه یک هکتار زمین، آب دریافت کرده و کشاورزی کنند.
علی‌اوسط هاشمی، استاندار سیستان و بلوچستان گفته این طرح بدون هیچ مطالعه و برآورد علمی در سال 93 شروع شده و 500 میلیون دلار(معادل 1500 میلیارد تومان) نیز از همان لحظه برای آن پرداخت شده است.
به گفته مسئولان جهاد کشاورزی هدف اصلی این طرح 2500 میلیارد تومانی، حذف هدر رفتن 70 درصدی آب در فاصله انتقال آن از سد به مزارع است، ولی نوع آبیاری در مزرعه همان غرقابی باقی می‌ماند.
کارشناسان معتقدند هزینه برای طرحی که فقط ماموریت انتقال آب به مزارع را دارد غیرعاقلانه و دفن بیت‌المال در زیر خاک است. چرا که مردم این منطقه حدود 18 سال است با خشکسالی مواجه بوده‌اند، خشکسالی‌ای که بر اساس آمار غیررسمی حدود 100 هزار نفر از مردم را در سال‌های گذشته بیکار و به شهرهای دیگر کشور رانده است.
آنها بر این باورند که با اعتبار طرح انتقال آب با لوله می‌توان طرح‌های اشتغل‌زایی بزرگی تعریف کرد که ضمن بازگشت سرمایه در مدت 3 سال، سبب ایجاد هزاران شغل پایدار نیز بشود. طرح‌هایی نظیر "مجتمع کشت و صنعت کارون خوزستان" که 12 هزار شغل ایجاد کرده و سبب آبادانی 50 هزار هکتار از اراضی این استان شده است.
غلامرضا نوری، عضو هیئت علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان و دانش آموخته «ژئواکولوژی- تغییرات اکوسیستم‌ها» از دانشگاه دولتی مسکو معتقد است: طرح انتقال آب به مزارع سیستان بازگشت سرمایه ندارد و اعتبار هزینه شده در آن تنها زیر خاک دفن می‌شود.
وی با بیان اینکه چیزی به اسم هدر رفت 70 درصدی آب در حین انتقال آب به مزرعه وجود نداشته و این یک اغراق است، در گفت‌وگو با تسنیم اظهار داشت: در مسائل محیط‌زیست، چیزی به‌نام هدر‌رفت آب وحود ندارد، چراکه اجزای اکوسیستم از جمله «اتمسفر، هیدروسفر و لیتوسفر» به هم وابسته هستند و داد و ستد دارند. ضمن اینکه چاهک‌های زراعی هم از همین آب استفاده کرده و تغذیه می‌شوند.
این استاد دانشگاه اعتقاد دارد در زمینه اجرای این طرح از نظرات نخبگان دانشگاهی و دانشمندان بزرگ استفاده نشده و به همین علت طرح دچار نواقص جدی است.
اجرای طرح انتقال آب به مزارع متوقف شود
نوری می‌گوید: با رفتار سیاسی، مشکلات استان حل نمی‌شود، بلکه باید سیاست را کنار گذاشت و با وجود ظرفیت‌های اقتصادی، استان را متحول کرد؛ در این راستا از همین طوفان و ریزگردهای موجود در استان نیز می‌توان ثروت تولید کرد، تا جایی که مردم دعا کنند طوفان و گرد و خاک بیاید.
این استاد دانشگاه از اجرای طرح انتقال آب به مزارع سیستان انتقاد کرد و گفت: فایده این طرح هم مانند فایده هزینه 50 میلیون دلاری که برای آسفالت سیل‌بند محافظ تالاب هامون صرف شد، مانند ده‌ها، یا صدها میلیارد تومان اعتباری که برای اجرای طرح "نیم‌لوله"، "زهکشی"، "تسطیح اراضی لوتک" و تاسیس شهر "رامشار" هدر رفته است.
رئیس اسبق پژوهشکده جغرافیا و علوم زمین دانشگاه سیستان و بلوچستان بیش از 30 ایراد و اشکال فنی که به گفته خودش با کمک کارشناسان و متخصان این بخش آشکارسازی شده را مطرح کرد و گفت: اجرای این طرح متوقف بشود بهتر است.
نوری با تاکید بر اینکه هدف از عنوان کردن نقص‌های طرح بیان دغدغه‌های کارشناسی برای اصلاح موضوع و استفاده بهینه از فرصت و اعتبارات است، گفت: در هر طرح و پروژه، انجام مطالعه علمی و بکارگیری نتابج آن اساس کار است، طرح انتقال آب با لوله به مزارع سیستان محروم از اقدامات مطالعاتی است. انجام نمونه کوچک طرح جهت کنترل یافته‌ها براساس مدل‌ها امروزه امری ضروری است که در این طرح رعایت نشده و وجود ندارد.
رئیس سابق دانشگاه زابل اضافه کرد: در این پروژه تخصیص آب برای صیادان پیش‌بینی نشده که نقطه ضعف دیگر طرح بوده و منازعات اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.
نوری در بخش دیگری با اشاره بر اینکه چون منبع تامین کننده آب سیستان در خارج از مرزهای استان است، نمی‌توان بر مبنای آن تا اینقدر سرمایه‌گذاری کرد، افزود: منابع آب شمال استان تنها از افغانستان تامین می‌شود و نمونه جایگزین هم ندارد، پس طرح تضمین پایداری را از دست خواهد داد.
رئیس اسبق پژوهشکده جغرافیا و علوم زمین گفت: با ضعیف شدن پوشش گیاهی اطراف انهار که در گذشته آبیاری می‌شدند، جولان باد و فرسایش بادی بیشتر خواهد شد.
وی با بیان اینکه هزینه کل طرح نسبت به نتایج آن توجیه اقتصادی ندارد، افزود: پراکندگی اراضی مالکین، ضعف دیگر طرح است که چالش‌های جدی را به وجود خواهد آورد. اولویت دادن به بخش کشاورزی در سیستان بدون توجه به آمایش سرزمین و تهیه راهبردهای کلان توسعه منطقه صورت گرفته است.
نوری تهدید دیگر طرح را بی‌توجهی به سایر مولفه‌های توسعه در شمال سیستان و بلوچستان برشمرد و گفت: با اختصاص منابع به این بخش از سایر جنبه‌های توسعه در سیستان(توسعه تجارت، ترانزیت، آموزش عالی، بهبود شرایط اکولوژیک و ...) غفلت خواهد شد.
مشکل تامین حق‌آبه و هدر رفتن سرمایه‌گذاری‌ها
این استاد دانشگاه در بخش دیگری تأمین حق‌آبه برای همه سال‌ها را نامقدور دانست و گفت: برای بهره‌برداری طرح 400 میلیون مترمکعب حق‌آبه در نظر گرفته شده که امکان تأمین این حق‌آبه برای همه سال‌ها فراهم نیست؛ بنابراین تضمین کشت باغی منطقه و سرمایه‌گذاری مردم وجود ندارد.
نوری تامین نشدن حق‌آبه برای مسائل بیابان‌زدایی، محیط‌زیست و شیلات، مشخص نشدن تکلیف کشت غیرمثمر به عنوان بادشکن و منظرسازی نامشخص و بدون متولی ماندن سیستم آبیاری سیلابی که عمده آب منطقه را در سال‌های اخیر تأمین می‌کرده را از دیگر اشکالات جدی طرح برشمرد.
وی گفت: امکان مدیریت 2 سیستم موازی برای آبرسانی به کشاورز وجود ندارد، یعنی نمی‌توان هم با لوله به کشاورز آبرسانی کرد و هم از طریق سیستم آبرسانی کانال‌ها و نهرها، پس این یک اشکال آشکار و جدی است.
رئیس هسته ریزگردهای دانشگاه سیستان و بلوچستان ادامه داد: با توجه به اینکه هم‌اکنون با تداوم خشکسالی بسیاری از رودخانه‌های منطقه مورد تهدید و تصرف قرار گرفته‌اند، با کنار گذاشتن این نهرها و رودخانه‌ها و عدملایروبی سالانه، سیل منطقه را غافلگیر خواهد کرد.
نوری گفت: این پروژه اراضی کشاورزی را از میلیون‌ها تن رسوب حاصلخیز کننده خاک محروم می‌کند. تجربه اهمیت این موضوع و نتایج غم‌بار بعد از اجرای پروژه در سایر نقاط وجود دارد. از طرفی در ارائه آمار و انتهای این پروژه با مردم و کارشناسان، شفافیتی در کار نیست و صادقانه توضیح داده نمی‌شود که این پروژه سیستان را گلستان نمی‌کند.
وی با بیان اینکه انتقال آب با لوله به مزارع تحولی در نظام بهره‌برداری کشاورزی سیستان ایجاد نخواهد کرد، افزود: میزان آب مورد نیاز تنها بر اساس نوع کشت برآورد شده و در این راستا هیچ توجهی به خاک نشده و آب مورد نیاز برای آبشویی دیده نشده و اصولاً باید بر همین اساس برآورد می‌شد.
بی‌عدالتی و پیامدهای اجتماعی
رئیس سابق دانشگاه زابل در بخش دیگری گفت: این طرح به شدت به بی‌عدالتی دامن می‌زند. متوسط هزینه هر هکتار 40 میلیون تومان خواهد بود، بنابراین برای کسی که نیم هکتار زمین دارد 20 میلیون تومان و برای کسی که 10 هکتار زمین دارد 400 میلیون تومان از بودجه عمومی هزینه می‌شود.
وی ادامه داد: برای فارغ‌التحصیلان خانم در بخش کشاورزی تمهیدی اندیشیده نشده است. اگر در چنین طرحی نتوان جایگاهی قائل شد، پس کی می‌توان این کار را به انجام رساند؟ از طرفی هیچ استراتژی‌ای برای ساخت نظام اجتماعی بهره‌برداری وجود ندارد و مشخص نیست نهایتاً در قالب شرکت‌های کشت و صنعت، تعاونی‌های تولید و یا تعاونی‌های روستایی بهره‌برداری صورت می‌گیرد؟
نوری افزود: در این طرح به آب تحویلی به کشاورز بر اساس نیاز و نوع کشت توجهی نشده؛ در واقع خروجی‌ها بر اساس میزان آب تحویلی مورد نیاز(نوع کشت) تنظیم نشده و هر جایی یک خروجی با حجم دلخواه تعبیه شده است.
وی ناهماهنگی در امور اجتماعی و شرکت‌های مشاور طرح را از دیگر ایرادات آن دانست و در ادامه عنوان کرد: تعریفی از حق‌آبه‌ها در این نظام وجود ندارد، یعنی چون مردم هزینه نمی‌کنند همه خواهان تخصیص آب هستند و صرفه‌جویی صورت نخواهد گرفت؛ در صورتی که در نظام موجود کسی که در فصل لایروبی قادر به تأمین نیروی کارگری نباشد، بهره‌ای از کشت سال آتی نخواهد داشت.
استاد دانشگاه سیستان و بلوچستان، دیده نشدن عشایر منطقه سیستان در طرح، ناسازگاری الگوی کشت احتمالی با اقلیم منطقه و تضمین نشدن در آمد کافی برای کشاورز را از سایر نقص‌های طرح انتقال آب با لوله برشمرد و ادامه داد: تقویم زراعی و الگوی کشت در این طرح پاسخگوی هزینه‌های طرح نیست.
رئیس هسته ریزگردهای دانشگاه سیستان و بلوچستان با بیان اینکه اراضی موات، اراضی بایر(نکاشت)، اراضی ملی، دریاچه، اراضی اختلافی وغیره قبل از پیمان جداسازی نشده، اظهار داشت: کاداستر اراضی باید قبل از عقد قرارداد پیمان‌ها، اجرا می‌شد؛ از طرفی مشاور راهبردی طرح مطالعات مستندی انجام نداده، برای مثال با مطالعه 30 روستا اطلاعات مالکیت به 1000 روستا تعمیم پیدا کرده است.
انتهای پیام/