«پروژه گاپ ترکیه» سلاحی برای تهدید محیط‌زیست ایران/ «دریاچه آرال» منشأ جدید ریزگردها در کشور
نقش «پروژه گاپ ترکیه» در آینده محیط زیست ایران و بهره‌برداری این کشور از آب به عنوان سلاح جدید، بحران ریزگردهای داخلی و خارجی، نابودی مراتع و کشاورزی، خشک شدن هورها، عدم توجه به دیپلماسی آب، مورد بررسی کارشناسان در برنامه ثریا قرار گرفت.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ در آخرین قسمت از برنامه ثریا در سال 95 موضوع «ریزگردهای استان خوزستان» مورد بررسی قرار گرفت و حجت‌الله میان‌آبادی؛ استاد دانشگاه و دکترای مدیریت منابع آب از هلند و مهدی فلاح؛ دانشجوی دکترای کشاورزی دانشگاه تهران و پژوهشگر پدیده ریزگردها، معضل گردوغبار و راهکارهای برون‌رفت از آن را تشریح کردند.
مشکلات زیست‌محیطی یک ساله حل نمی‌شود
حجت‌الله میان‌آبادی درباره این پرسش که آیا نوع نگاه به مسائل و مشکلات محیط زیستی سیاست‌زده است یا خیر گفت: مسائل و مشکلات محیط زیستی و آبی یک ماهه یا یک ساله پدید نمی‌آید و البته نمی‌توان توقع داشت که این معضلها سریعاً حل و فصل شود.
وی ادامه داد: به عنوان مثال سوءمدیریت ده ساله در حوضه ارومیه باعث شد تا بحران در این منطقه صورت بگیرد و نباید توقع داشت تا یک ساله این مشکل حل شود البته باید واکاوی انجام بگیرد و اقدامات را هم مشاهده کرد.
این کارشناس مدیریت آب تصریح کرد: باید به مشکلات زیست محیطی دقت ویژه‌ای شود؛ در این رابطه نیز یک نهاد متولی و مسئول رفع مشکلات نیست و چندین دستگاه در مشکلات موجود مقصر هستند.
قصور محیط زیست در بحران ریزگردها
میان‌آبادی ادامه داد: در بحران ریزگردها، قصور محیط زیست مشخص است اما اینکه بگوییم محیط زیست مقصر اصلی است صحیح نیست؛ وزارت نفت، صنعت، خارجه و راه و شهرسازی در مسئله بحرانهای زیست محیطی و گردوغبار خوزستان نقش دارند.
وی درباره عوامل خارجی گردوغبارها در کشور تصریح کرد: نخست اینکه مسئله گردوغبارها فقط مربوط به کشور ما نیست بلکه دنیا هم با این چالش روبه‌رو است، هستند
این کارشناس مسائل آب تصریح کرد: نگاه کلی به مسئله ریزگردها باید داشته باشیم؛ کشور ما در عوامل خارجی ریزگردها از سه نقطه مورد هجمه قرار می‌گیرد؛ یکی عوامل غربی است که منشأ آن سوریه، عراق، اردن و عربستان است.
میان‌آبادی افزود: کانون دیگر شمال شرق کشور است که این کانون در حال جدی شدن است البته کانونهای ریزگردها در سیستان و بلوچستان هم سالهای طولانی است که این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است.
وی با اشاره به عوامل خارجی گردوغبارها گفت: ما بین دو حوضه پرتنش دنیا یعنی آمو دریا و دجله و فرات هستیم و دیگر اینکه با افغانستان نیز در حوضه آبی مشترک هستیم که مشکلاتی را ایجاد کرده است.
این کارشناس مسائل آب تصریح کرد: مسئله ریزگردها در سیستان و بلوچستان ناشی از کانون تالابهای هامون است و علت اصلی آن نیز به عدم تامین حقابه هامون باز میگردد که باید مورد توجه دیپلماسی ما قرار گیرد.
تهدید ریزگردها اینبار از دریاچه آرال
میان‌آبادی به کانون دیگری که کشورمان را تهدید می‌کند اشاره کرد و گفت: کانون دیگر کانون دریای آرال است؛ دریاچه آرال یکی از بزرگترین دریاچه‌های دنیا است که به علت سؤمدیریت، سدسازی و انتقال آب، دچار بحران خشکی شده و از آن به عنوان فاجعه زیست محیطی نام می‌برند.
وی ادامه داد: در حال حاضر این دریاچه کاملاً خشک شده و دستکاریهای طبیعی انسان‌ساز یکی از علتهای چالشهای پیش آمده بوده است.
تهدید شمال شرق کشور از فاجعه خشکی دریاچه آرال
این کارشناس مسائل آب اظهار کرد: منبع کانون دریاچه آرال می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ مساحت آرال در سال 1960 حدود 68 هزار کیلومتر مربع بوده و مساحت آذربایجان شرقی نیز حدود 46 هزار کیلومتر مربع است که نشان‌دهنده وسعت بالای این دریاچه است و خشک شدن آن زنگ خطر جدی برای گردوغبار و حرکت آن به سمت شمال شرق محسوب می‌شود.
میان‌آبادی با بیان اینکه تالاب بین‌النهرین بین ایران و عراق مشترک است و سه قسمت هور الحمار، هور المرکزی و هورالهویزه یا هورالعظیم در زیر مجموعه آن قرار دارند، گفت: هورالهویزه یا هورالعظیم بین دو کشور مشترک است و 30 درصد آن در ایران قرار دارد.
سدسازی در بالا دست عامل خشک شدن هورها
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه به‌دلیل سدسازی و اقداماتی که در دجله و فرات تا سال 2000 انجام شد هورالحمار و هورالمرکزی خشک شد البته اقدامات بالادستی تاثیرگذاری بسزایی در خشک شدن هورها داشته است.
این کارشناس مسائل آب تصریح کرد: متاسفانه هورالهویزه یا هورالعظیم از 1973 تا 2000 خشک شده و بسیار اثر گذاشته است؛ دلیل اصلی آن نیز سؤمدیریت در داخل و برخی مسائل سیاسی بوده است.
میان‌آبادی افزود: یکی از اصلی ترین علت خشک شدن تالاب هورالعظیم به خاطر پروژه آناتولی جنوبی یا گاپ ترکیه بوده است و این پروژه‌های سدسازی موجب بروز مشکلاتی شده است.
وی حوضه دجله و فرات را یکی از پرتنش‌ترین حوضه‌های دنیا دانست و گفت: این تنش و مشکلات ایجاد شده به خاطر اقدامات غیر منصفانه ترکیه در بالا دست بوده و حتی در گذشته شاهد تنشهای نظامی میان این کشور و سوریه بوده‌ایم البته این تنشها همچنان نیز ادامه دارد.
استفاده ترکیه از آب به عنوان سلاح
این کارشناس مسائل آب خاطرنشان کرد: پروژه آناتولی جنوبی یا گاپ یکی از پروژه‌هایی است که 22 سد را شامل می‌شود و ترکیه این فعالیت را به بهانه توسعه مناطق کردنشین مدنظر قرار داده و در اصل به‌دنبال این است که به استفاده سیاسی از این کار بپردازد؛ آنها می‌خواهند از آب به عنوان سلاح درمقابل کشورهای پایین دست همچون سوریه، عراق، ایران و حتی کشورهای عربی استفاده کند.
میان‌آبادی افزود: ترکیه از این پروژه‌های سدسازی هدفهای سیاسی و امنیتی را دنبال می‌کند و می‌خواهد علیه کشورهای پایین دست استفاده کند.
وی تصریح کرد: تا‌کنون 21 درصد از پروژه آبیاری و 74 درصد از طرحهای برقابی ترکیه در این حوضه آناتولی جنوبی یا گاپ تکمیل شده است.
این کارشناس مسائل آب با بیان اینکه یکی از علل خشک شدن هورها موضوعات عدم توجه به پایین دست بوده است، گفت: تبعات خشک شدن هورها را شاهد هستیم که باید مسئولان ذیربط به پروژه گاپ توجه کنند.
میان‌آبادی تصریح کرد: مطالعات نشان می‌دهد میزان ذخیره سدهای ترکیه در حوزه دجله در حال حاضر معادل کل آورد سالیانه رودخانه دجله است و ترکیه اگر اراده کند می‌تواند کل دجله را پشت سدهایش ذخیره کند.
وی افزود: ترکیه دنبال این است که با استفاده از آب سلاح جدیدی داشته باشد؛ هنوز پروژه ترکیه، سوریه و عراق روی دجله تمام نشده است و ما باید اینها را به‌طور جدی مدنظر قرار دهیم؛ اگر اقدامات ترکیه را جدی نبینیم، تبدیل به تهدید می‌شود.
تبعات سد ایلیسو برای مردم ترکیه، عراق، ایران و سوریه
این کارشناس مسائل آب درباره سد پرتنش ایلیسو و مشکلات ناشی از آن اظهار کرد: این سد نیز بسیار چالش‌برانگیز بوده است؛ این سد را ترکیه روی دجله احداث می‌کند و تبعات جدی برای مردم ترکیه ، سوریه، عراق و حتی ایران در بحث زیست محیطی به‌دنبال دارد.
میان‌آبادی افزود: سد ایلیسو یک پروژه برق آبی است و در سال 2007 زمانی که سه کشور اروپایی قصد همکاری در ساخت آن را داشتند با اعتراضات مردمی خود روبه‌رو شدند و از ادامه فعالیت انصراف دادند چرا که مردم این کشورهای اروپایی این سد را عامل بروز مشکلات زیست محیطی برای کشورهای پایین دست عنوان می‌کردند.
وی خاطرنشان کرد: مردم کشورهای اروپایی مشارکت کننده در سد ایلیسو از معضلات پیش‌روی این سد باخبر بودند اما مسئولان و کارشناسان زیست محیطی در کشورمان هیچگونه توجهی به این معضل نداشتند.
این کارشناس مسائل آبی تصریح کرد: متاسفانه در حال حاضر به محیط زیست ظلم می‌شود و آن را در حد و اندازه‌های سگ‌کشی یا توجه به خرس قهوه‌ای نزول می‌دهند در صورتی که باید به این مسائل نیز توجه شود.
غفلت روی دیپلماسی آب
میان‌آبادی گفت: روی دیپلماسی حوزه آب مغفول مانده‌ایم ؛ مسئله دیپلماسی مغفول بوده و امیدواریم جدی پرداخته شود؛ متاسفانه ترکیه اقداماتی هم علیه ما در افغانستان علیه ما نجام می‌دهد و باید از طریق دیپلماسی پیگیری شود.
وی درباره این پرسش که آیا ترکیه حق دارد که بگوید آب هم همانند نفت است، اظهار کرد: در حقوق بین‌المللی این موضوع کاملاً رد شده است و این اشکال است که برخی متخصصین آب را به شکل کالا می‌بینند؛ حقابه پایین‌دست طبق کنوانسیونها باید رعایت شود؛ کشورهای بالا دست و پایین دست باید از منابع آبی به گونه‌ای استفاده کنند که مانع آسیب به کشورهای پایین‌دست شود.
ریزگردهای خوزستان و کانونهای داخلی
مهدی فلاح نیز در این برنامه درباره بحران ریزگردها و راهکارهای رفع آن اظهار کرد: ریزگردهای اخیر در استان خوزستان ناشی از کانونهای داخلی بوده است.
وی ادامه داد: علت فعال بودن کانونهای داخلی نیز به نابودی مراتع و زمینهای کشاورزی بازمی‌گردد؛ 80 درصد کانونهای فعلی به سبب از بین رفتن کشاورزی بوده است.
این پژوهشگر حوزه ریزگردها خاطرنشان کرد: راهکار احیای این کانونها هم باید از جنس همان کشاورزی باشد و نمی‌توانیم با مالچ نفتی طبیعت را درست کنیم و طبیعت باید با طبیعت درست شود.
فلاح ادامه داد: متاسفانه سیاستهای غلط باعث از بین رفتن مراتع و زمینهای کشاورزی شده و کانونهای ریزگرد از آن نشأت گرفته است؛ سیاستهایی همچون تعطیلی کشاورزی غلط و اشتباه بوده و باید بهبود پیدا کند.
وی نهال‌کاری را یکی از راهکارهای مناسب برای جلوگیری از ریزگردها دانست و گفت: متاسفانه پوشش گیاهی که از بین رفته و موجبات تغییر اقلیم شده باید بهبود پیدا کند و پوشش گیاهی می‌تواند موجب ترمیم کانونهای داخلی شود.
این پژوهشگر حوزه ریزگردها تاکید کرد: باید گونه‌های بومی و مثمر ثمر به صورت فنی و کارشناسی کاشته شوند و احیای چرخه طبیعی و جنگلها به کاهش ریزگردها کمک بسزایی می‌کند.
انتهای پیام/