تخت فولاد آرامگاه بزرگان دین اسلام/ گذری بر قدیمی‌ترین مصلی ایران
بی‌شک میراثی با غنای تخت فولاد با بناهای تاریخی و سنگ نوشته‌ها و نقوش فراوان که پنجره‌هایی بی‌شمار در بسیاری از جنبه‌های تاریخ می‌گشاید شایسته آن است که بسان گنجینه‌ای ارزشمند نگهداری شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، زیارت اهل قبور به ویژه مراقد علما، صلحا و تقرب و توسل به آنها جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ مذهبی دارد که در کنار آداب و رسوم ایرانیان در پایان هر سال، یکی از شاخصه‌های اصلی گردشگری مذهبی محسوب می‌شود.
در حاشیه شهرهای باستانی معمولاً گورستان‌هایی یافت می‌شود که مشحون از آثار باستانی و مدارک و استاند ارزشمندی برای مورخان و پژوهشگران است و اصفهان به‌عنوان یک شهر تاریخی از روزگار کهن از مراکز اصلی ایران و در دورانی به‌عنوان پایتخت، محل زندگی؛ نشو و نمای علما بزرگ و نخبگان علمی بوده است به همین دلیل گورستان تخت فولاد در جنوب این شهر تاریخی از جایگاه برجسته‌ای از منظر میراث فرهنگی و معنوی در کشور برخوردار است.
درباره تخت فولاد بسیار گفته‌اند، از قدمت و تاریخ آن و از بزرگان علم، عرفان و هنر که مزارشان به آن هویت بخشیده است. درواقع تخت فولاد نماید شاخص از هویت ایرانی در اصفهان است که سهمی از بارزترین دستاوردهای پیشین فرهنگی را به نمایش می‌گذارند و یادمانی است که نشان از عناصر پرشمار هویت عمیق، پیچیده و استقرار یافته جامعه ایرانی دارد که از دیرباز به هم پیوسته، در شریان تاریخ ایران اسلامی جاری شده است و تکیه‌گاه پایداری مردم این کشور بوده است.
تخت فولاد به مثابه بخشی از میراث فرهنگی، گنجینه‌ای از نمودهای پرشماری است که محتوای فرهنگی و تداوم رشته‌ای زندگی اجتماعی ما را تا گذشته‌های دور ترسیم می‌کند درواقع تخت فولاد که درگذر اعصار مزار صدها عالم، عارف، فیلسوف، هنرمند، سیاستمدار و قهرمانان تاریخ را در خود جای داده به تمامی معنا موزه‌ای از هزاران اثر هنری و در بردارنده نکاتی الهام‌بخش برای پژوهشگران تاریخی اجتماعی ایران است.
نگاهی به تاریخ پیدایش گورستان تخت فولاد
گورستان لسان‌الارض ابتدای جنوب شرقی اصفهان و در خارج از حصارهای این شهر در اطراف قبر یوشع بن نون شکل گرفت و در قرون بعد از سوی مغرب و شمال غربی توسعه پیدا کرد و بعد از فوت بابا رکن‌الدین و دفن وی در خانقاهش که در بخش شمال غربی روستای کوله پارچه قرار داشت، بقعه‌اش مرکز توجه مردم شد.
از سویی دیگر شکل‌گیری تکیه بابا فولاد در شمال غربی گورستان بابا رکن‌الدین منجر به ایجاد روستای تخت فولاد شد به‌طوری‌که در متون تاریخی عصر شاه‌عباس دوم از تخت فولاد به‌عنوان روستای کوچک یاد می‌شد و در دوره قاجار سه گورستان لسان‌الارض، بابا رکن‌الدین و تخت فولاد به هم متصل شد و مهم‌ترین گورستان شهر اصفهان شد.
پس از گسترش شهر اصفهان روستای تخت فولاد روستای گبرآباد جزو اراضی شهر اصفهان محسوب شد و با احداث خیابان‌های جدید، انقطاعی در گورستان ایجاد شد و نیمی از پیکر گورستان تخت فولاد که شامل تکایای بزرگ و زیبای میرزا رفیعا، ریزی و بروجردی از بدنه اصلی گورستان جدا شد و امروز گورستان تخت فولاد با 1.2 کیلومترمربع مساحت در بخش جنوبی زاینده‌رود و پل خواجو قرار گرفته و از شمال به خیابان میرفندرسکی، از جنوب به خیابان سجاد و بلوار سعادت‌آباد و از غرب به خیابان مصلی و از شرق به خیابان سجاد محدود می‌شود.
اما بیاید دست در دست هم از گذرهای تاریخی این قطعه مقدس عبور کنیم.
در گورستان تخت فولاد تکایا و مقبره‌های زیادی وجود دارد که بر اساس متون تاریخی قدیمی‌ترین تکیه مربوط به یوشع نبی از نوادگان بنی‌اسرائیل است اما در آن ادوار تاکنون تکایای زیادی نیز وجود داشته که درگذر زمان از بین رفته است مانند تکیه سید ابوالقاسم خواجوی که اکنون تبدیل به فضای سبز شده است یا صومعه ملأ محمد لاری یا تکیه بابا بیات، بقعه سکاکی، بقعه سادات کتابی یا تکیه محمد زی که سال‌های پیش تسطیح شده و در این محل درختکاری شده است.
گذری بر قدیمی‌ترین مصلی ایران
اما لسان الارض، تکیه‌ای که قدمت آن به دوره دیالمه می‌رسد و تا سال 1352 نیز آثاری از این دوره بر پیکره این بنا به چشم می‌خورد که بر اساس مستنداتی که باستان‌شناسان ایتالیایی از جمله جیو سپه توچی و اورژینو گالدیری بر این بنا انجام داده‌اند، تکیه لسان الارض قدیمی‌ترین مصلی ایران است که در دوره صفویه مورد بازسازی قرار گرفته و الحاقاتی چون آب‌انبار به آن اضافه شده است اما متاسفانه اکنون از این مجموعه آثار کمی به جای مانده است.
مجموعه قدیمی‌ترین مصلی ایران در شرقی‌ترین اراضی تخت فولاد قرار داشته که این محوطه به شکل مربع به طول 120 متر و در شکل اولیه از یک دیوار خشتی محیطی بزرگ تشکیل می‌شده و در ضلع جنوب این محوطه دو ردیف ستون‌های خشتی وجود داشته که رو به قبله ساخته شده بودند و اکنون از این ستون‌ها تعداد 9 ستون برجایی مانده و هر کدام دارای مقطع مستطیل به ابعاد 1.5 تا 1.42 متر است.
بررسی‌های باستان‌شناسان بر روی بقایای خشتی و تزئینات گچی، آن را از آثار قرن دهم میلادی یعنی قرن چهارم هجری و دوره دیلمیان معرفی می‌کند که در دوره‌های بعد یعنی سلجوقیان به‌وسیله آجر نماسازی شد و در دوره صفویه تعمیرات و الحاقاتی روی آن صورت گرفته است.
در ضلع جنوبی در کنار دیوار خشتی دیلمی 3 بنای مفصل وجود دارد که بنای وسطی شبیه ایوانی با محراب است که قدمتش بیش از سایر بناست و در کنار این ایوان دو اتاق با سقف گنبدی است که این اتاق به شکل هفت وجهی بوده که وجوهش با طاقچه‌هایی تزئین شده و مدفن یوشع بن نون اختصاص داشته است.
یکی دیگر از اتاق‌های این بخش با سقف طاق و تویزه پوشیده شده از مستحدثات دوره صفوی است که تعدادی قبر از دوران صفویه نیز در آنجا جای دارند و در جلوی این اتاق یک سنگاب بزرگ به تاریخ 1133 هجری قمری وجود دارد.
بنای مرکزی این مصلی قدیمی اتاق‌هایی تو در تو وجود دارد که متاسفانه اکنون امامی این مجموعه در هنگام گسترش تکایای دیگر و بقایای آثار تاریخی تخریب شده است اما این مکان در تاریخ 10 خرداد سال 82 با شماره 9095 به ثبت آثار ملی ایران رسید که این بخش گوشه‌ای از داشته‌های ارزشمند تخت فولاد است.
بی‌شک میراثی با غنای تخت فولاد با بناهای تاریخی و سنگ نوشته‌ها و نقوش فراوان که پنجره‌هایی بی‌شمار در بسیاری از جنبه‌های تاریخ می‌گشاید شایسته آن است که بسان گنجینه‌ای ارزشمند نگهداری شود و از گزند بی‌توجهی و سودجویی به دور ماند.
اما جای تأسف است که گورستان تخت فولاد در دهه‌های اخیر مورد بی‌مهری قرار گرفته و شماری از آثار گرانبهای آن ویران و یا ناپدید شده و عرصه این گورستان که از موقوفات بوده به مصارف دیگر رسیده است و شایسته است با نگاهی ژرف به قطعه تاریخی تخت فولاد بیش از گذشته به این شاخصه مهم هویت‌ساز توجه کرد.
نگارنده زینب کلانتری
انتهای پیام/