توافق بر سر کرکوک هم سخت و هم بعید است
به اعتقاد پژوهشگر مسائل کردها در غرب آسیا، زمانی که اربیل و بغداد تاکنون در مورد مسائلی مانند سوریه، نفت و پیشمرگها که از حساسیت کمتری برخوردار است، نتوانسته‌اند به توافق برسند، آیا ممکن است بر سر مسئله حساس مناطق مورد مناقشه به توافق برسند؟
«اردشیر پشنگ»، پژوهشگر مسائل غرب آسیا و تحولات مربوط به کردها در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری تسنیم، در خصوص مخالفت رئیس شورای استانداری کرکوک در شمال عراق با تصمیم پارلمان این کشور مبنی بر عدم اهتزاز پرچم اقلیم کردستان در این استان، با اشاره به اینکه توافق بر سر مناطق مورد مناقشه در عراق بعید به نظر می‌رسد، بیان داشت: انجمن استانی یا شورای استان کرکوک که 41 عضو دارد و 26 عضو آن کرد هستند، طی دو هفته گذشته تصویب کردند که پرچم اقلیم کردستان در کنار پرچم دولت مرکزی عراق در مرکز استانداری و مراکز دیگر دولتی قرار بگیرد. این امر موجب افزایش تنش میان کردها و دولت مرکزی شده و حتی به صحن علنی پارلمان کشیده شده است.
وی با توجه به مخالفت پارلمان عراق با این موضوع گفت: با این حال شورای استانی کرکوک بار دیگر بر مواضع خود تأکید کرد. ریشه این موضوع به ماده 140 قانون اساسی عراق برمی‌گردد. ماده‌ای که هدف از تدوین آن نه تنها تعیین تکلیف مناطق مورد مناقشه میان کردها و اعراب اعم از شیعه و سنی است، بلکه برخی از مناطق دیگر را نیز شامل می‌شود که بنا بر ادعای افراد مختلف در رژیم‌های گذشته به خصوص زمان رژیم بعث دچار تغییر با برنامه‌ریزی شده است. کرکوک یکی از مهم‌ترین این مناطق است که عملیات مختلفی در زمان صدام در آن انجام شده است.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با بیان اینکه کوچ عشایر عرب به کرکوک و اخراج دسته جمعی ساکنان آن در دهه 70 در دستور کار نظام بعث قرار گرفت، یادآوری کرد: ریشه اختلافات امروز به اقداماتی که رژیم بعث انجام داده است، برمی‌گردد. متأسفانه طی 14 سال اخیر که از تولد دولت جدید در عراق سپری می‌شود، نخبگان حاکم اعم از کرد و عرب شیعه و سنی نتوانسته‌اند این اختلافات را برطرف کنند.
وی با اشاره به اینکه جغرافیای استانی کرکوک سال 1975 در زمان حزب بعث تغییر کرده است، خاطرنشان کرد: به این معنی که منطقه الحویجه در شمال غرب این استان که بخشی از استان نینوا بوده، به کرکوک اضافه شده است. این اقدامات انجام شده تا اکثریت جمعیت کرد منطقه تغییر کنند. با این حال از 2003 به این‌سو مشاهده می‌شود که چند انتخابات انجام شده و کردها همچنان اکثریت جمعیت هستند. انتخابات 2005، 2010 و 2014 مجلس ملی عراق و انتخابات شوراهای استانی در 2009 و 2013 انجام شده که اکثریت آنها را کردها تشکیل داده‌اند. هشت نفر از دوازده نماینده پارلمان کرد هستند.
پشنگ با توجه به اینکه کردها بر اساس استدلال مذکور به دنبال این هستند که کرکوک را مانند یک استان مستقل به منطقه خودمختار اقلیم کردستان الحاق کنند، افزود: آنها ماده 140 را به این منظور پیشنهاد کرده‌اند؛ اما مشکل این است که ماده 140 تا به امروز عملیاتی نشده و علت آن نیز مشخص است. برداشت کلی در بغداد این است که انضمام محتمل کرکوک و اجرای ماده 140 قانون اساسی که در آن تأکید می‌شود ساکنان غیربومی کرکوک به مناطق اصلی خود بازگردانده شوند و سپس یک رفراندوم کلی برگزار شود، زمینه استقلال کردها را از عراق تسریع خواهد کرد؛ بنابراین پیش‌ازاین دولت‌های جعفری و مالکی نیز سعی کردند به روش‌های مختلف ماده 140 را عملیاتی نکنند.
وی با بیان اینکه جایگزین ماده 140 مشخص نشده است، گفت: این امر بعد از ظهور داعش و عقب‌نشینی ارتش عراق از موصل، تکریت و کرکوک باعث شد که کرکوک پیش از آن‌که به دست داعش بیفتد، نیروهای پیشمرگ وارد آن شوند و قسمت عمده کرکوک اکنون در اختیار کردها است. کردها معتقدند دولت در برابر عمل انجام شده قرار گرفته و اکنون این انضمام باید طی یک رفراندوم انجام شود.
تحلیلگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه با تأکید بر اینکه مسائل دیگری نیز باعث شده الحاق کرکوک به اقلیم کردستان با حساسیت‌های دوچندان منطقه‌ای و بین‌المللی روبرو شود، اشاره داشت: کرکوک از نظر هویتی چند صدسال است که محل تمرکز بخشی از اقلیت ترکمن عراق است؛ بنابراین طی یک‌صد سال گذشته ادعاهای ارضی ترکیه در خصوص کرکوک مشاهده شده و روزهای اخیر نیز از سوی رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه ترکیه تکرار شده است. آنها اقدام کردها را در خصوص برافراشتن پرچم در کرکوک اشتباه می‌دانند. این مسئله باعث می‌شود کرکوک از نظر هویتی تنها مسئله مربوط به عراق نباشد.
وی با اشاره به اینکه وجود اعراب شیعی و سنی در این استان نیز باعث می‌شود حساسیت کشورهای دیگر منطقه به این موضوع بیشتر شود، اضافه کرد: آنچه عامل اساسی در افزایش تنش در خصوص سرنوشت این استان است، منابع غنی نفتی آن است. کرکوک دومین مرکز بزرگ ذخایر نفتی عراق است. دستیابی رسمی اقلیم کردستان به منابع نفتی کرکوک یک قدرت دوچندان به این دولت محلی می‌دهد که باعث می‌شود بازیگری آن در عراق و خاورمیانه بیشتر شود. برداشت این است که تولد یک بازیگر رسمی دیگر در یک وضعیت غیر توافقی باعث می‌شود بی‌ثباتی و تنش در خاورمیانه بیشتر شود.
پژوهشگر مسائل غرب آسیا با تأکید بر اینکه اکثر کشورها از جمله ایالات متحده آمریکا، کشورهای اروپایی و به خصوص کشورهای منطقه‌ای به دلیل مذکور مخالف انضمام کرکوک به اقلیم کردستان دستکم در زمان کنونی هستند، اشاره داشت: اگر آنها مخالف این موضوع نیز نباشند، موافق آن نیستند؛ اما این مسائل باعث شده موضوع کرکوک به یکی از مسائل مهم بحران‌ساز در عراق و خاورمیانه تبدیل شود که نحوه تعیین سرنوشت آن می‌تواند سرنوشت چند کشور منطقه را به خود گره بزند.
وی با توجه به تبعات موضوع برافراشته شدن پرچم اقلیم در کرکوک مطرح کرد: به نظر می‌رسد برافراشته شدن پرچم اقلیم در کنار پرچم عراق در آینده زمینه‌ساز پایین کشیده شدن پرچم عراق در اقلیم کردستان و نقاط دیگر کشور عراق می‌شود. این موضوع موجب ایجاد تنش و سرد شدن روابط بین کردها و دولت مرکزی می‌شود. این امر حتی می‌تواند جبهه بندی‌های جدیدی در خاورمیانه ایجاد کند و برخی از موازنه‌ها را به هم بریزد.
پشنگ با اشاره به اینکه کردها اعلام کرده‌اند که تلاش می‌کنند پیش یا پس از رفراندوم با دولت مرکزی عراق به توافق برسند، افزود: آنها تابستان امسال همه‌پرسی را هم‌زمان با انتخابات عراق در چند منطقه برگزار می‌کنند، اما زمانی که طرفین تاکنون در مورد مسائلی مانند سوریه، نفت و پیشمرگها که از حساسیت کمتری برخوردار است، نتوانسته‌اند به توافق برسند، آیا ممکن است بر سر مسئله حساس مناطق مورد مناقشه به توافق برسند؟ باید منتظر بود و مشاهده کرد بازیگران دیگر که در وضعیت کرکوک تأثیرگذار هستند، چه تأثیراتی بر موازنه کنونی میان کرد- عرب در داخل عراق خواهند گذاشت؟
انتهای پیام/
