دنبال هنرمندان حرفهای در جریان جدید تئاتر نیستیم/ نباید مسجد، مدرسه پیرمردها باشد
کوروش زارعی، حمید نیلی و محراب محمدزاده به عنوان مجریان جریان تئاتر بچه‌های مسجد بر این باورند که مساجد جوان‌گریز شده‌اند و فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند بار دیگر پای جوانان را به مسجد باز کند. آنان از فعال کردن گروه‌های خودجوش هنری می‌گویند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، چهارشنبه گذشته لوگوی جشنواره تئاتر بچه‌های مسجد در باشگاه خبرنگاران پویا رونمایی شد. در این رونمایی، کوروش زارعی در مقام متولی این حرکت فرهنگی از شروع مجدد این جشنواره سخن گفت و این در حالی است که جشنواره کنونی از شمایل جشنواره گذشته جز نام چیزی به ارث نبرده است. جشنواره‌ای که قرار است مردمی باشد و مردمی برگزار شود. آنچه می‌خوانید نقطه‌نظرات متولیان این حرکت فرهنگی است در باب رابطه مسجد و هنر.
***
تسنیم: در هنر انقلاب اسلامی، جریان تئاتر بچه‌های مسجد از چه زمانی شروع شد؟
زارعی: در واقع می‌شود گفت از دهه 70 این جریان شروع شد، آن زمان رئیس وقت هنرهای نمایشی آقای حسین جعفری بود و مدیر وقت حوزه هنری هم حجت‌الاسلام والمسلمین زم بود که این ایده به ذهن آقای زم رسید و بعد جریان بچه‌های مسجد در دل مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری راه افتاد و دو سه سالی در واقع این جریان در حدی که جشنواره‌ای برگزار شود، راه‌اندازی شد.
تسنیم: رئیس دفتر مرکز هنرهای نمایشی چه کسی بود؟
زارعی: آقای جعفری
تسنیم: مرکز هنرهای نمایشی کل بود؟
زارعی: نه، مرکز هنرهای نمایشی آقای حسین جعفری بود که یک دو سال دبیر جشنواره فجر هم شدند و بعد در حیطۀ تهران بیشتر این اتفاق افتاد. تا اینکه سال 74 بود که آقای زم یک روز آمد چهارسو برای نمایش حسین پارسایی، یک نمایشی داشت به نام «شبیه پدر». آمد نمایش را دید و گفت بیا دفترم با تو کار دارم، آقای پارسایی رفت خدمت آقای زم، آقای زم گفت می‌خواهم این را تبدیل به یک دفتری بکنیم و مستقلاً این کار شروع شود و جریان، جریانِ کشوری باشد.
تسنیم: شما خودتان در آن نمایش بودید؟ با آقای پارسایی همراهی می‌کردید؟
آقای پوررضایان و آقای بنیانیان صلاح بر این دیدند که جریان تئاتر بچه‌های مسجد متوقف شود
زارعی: در آن نمایش بازی نمی‌کردم؛ ولی من سال 74 وقتی بچه‌های مسجد راه افتاد در کنارشان بودم. همه ما قمی بودیم و گروه قمی بود و ایشان هم فرصت مغتنم شمردند و گفتند ما یک ساختمانی در قم می‌خریم تحت عنوان دفتر مرکزی تئاتر بچه‌های مسجد، فعالیتتان را آغاز بکنید و صحبت‌ها انجام شد و دفتر در قم خریداری شد و فعالیت ما آنجا شروع شد، آقای حسین پارسایی و حسین فدایی حسین و محمدرضا آزاد و قاسم مرادی، هسته اصلی بودند. آقای علیفر و آقای حسین صباغ‌زاده و بچه‌هایی بودند که با آنان این جریان را استارت زدیم و چهارمین جشنواره‌اش را به شکل جدی و کشوری شروع کردیم و آمدیم حول و حوش یازدهمین دوره که در یزد این جشنواره را برگزار کردیم. اوایل دهه هشتاد بود که بعد مأموریت آقای زم تمام شد. آقای بنیانیان آمدند، ایشان هم مدیر وقت هنرهای نمایشی را تغییر دادند. آقای دکتر پوررضاییان مدیر مرکز هنرهای نمایشی شد و دیگر آقای پوررضایان و آقای بنیانیان صلاح بر این دیدند که جریان تئاتر بچه‌های مسجد متوقف شود.
تسنیم: دلیلی هم برای این کار داشتند؟
آقای بنیانیان پشیمان شد که جشنواره تئتر بچه‌های مسجد را متوقف کرده است
زارعی: نه دلیل خاص و قانع‌کننده‌ای نداشتند و متوقفش کردند که بعدها خودشان هم پشیمان شدند، یعنی آقای بنیانیان پشیمان شد که این کار را کرده است؛ چرا در بدو ورودشان به حوزه هنری این تصمیم را گرفتند و این کار را متوقف کردند و بعدها در چهار ساله دوم مدیریتشان اعتراف کردند و خیلی هم تلاش کردند آن راه بیندازند و دیگر اتفاق نیفتاد. نزدیک دو دهه این دفتر تعطیل شد تا اینکه در دوران آقای امینی هم قرار بر این شد که در دل مرکز هنرهای نمایشی این دفتر راه بیفتد باز هم اسماً احیا شد؛ ولی عملاً اتفاقی نیفتاد. حالا به دلیل مشکلات اقتصادی به دلیل مشکلات دیگری که دست و پا گیر بود. روحانی آن مسجد که ابتدا اجازه نمی‌داد آمده بوسیده و گفته دمتان گرم و ادامه بدهید.
وقتی من سال گذشته منصوب شدم یکی از برنامه‌های اصلی من احیای تئاتر بچه‌های مسجد بود
این جریان راه نیفتاد تا اینکه وقتی من سال گذشته منصوب شدم یکی از برنامه‌های اصلی من بود؛ چون به هر حال این حرکت جریان‌ساز بود. در دوران خودش، آدم‌های خوب و حرفهای را تربیت کرد و تحویل جامعه سینمایی، تئاتری و تلویزیونی این مملکت داد و حتی مدیریتی، به طور مثال آقای سینا دلشاد که مدیر حوزه هنری مازندران است، ایشان از بچه‌های مسجد بود، آقای هوشمند که رئیس حوزه هنری قزوین است، ایشان در جشنواره بچه‌های مسجد کار داشت، آقای علی قربانی که تا چند وقت پیش مدیر محافل حوزه هنری بود در بچه‌های مسجد رشد کرد و کارش را از آنجا شروع کرد یا آقای کرم‌اللهی، رئیس حوزه هنری فعلی شیراز، ایشان جزء بچه‌های مسجد بود.
تسنیم: یکی از دلایلی که استانهای دیگر خیلی خوب آمدند پای کار، دلیلش این بوده که افرادی که در صدر مدیریت آنجا هستند و خودشان با این پروسه بچه‌های مسجد آشنایی کامل داشتند؟
زارعی: بله، حالا غیر از آن احمد سلیمانی، میلاد اکبرنژاد، بچه‌هایی بودند که برای ما کار می‌کردند، صادق عاشورپور با تیمش در همدان، خلاصه خیلی اتفاقات عجیی افتاد و نیروهای زیادی به جامعه هنریِ تئاتری و مدیریتی کشور معرفی شدند. من چون معتقد به این جریان بودم و در این جریان حضور داشتم، اولین کاری که در دوره جدید مرکز هنرهای نمایشی کردیم، افتتاح دفتر تئاتر مردمی عنوانی است که ما در دوره جدید به این دفتر اضافه کردیم.
تسنیم: این عنوان در دهه 70 وجود نداشت؟
زارعی: اصلاً وجود نداشت و این عنوانی بود که ما در دورۀ جدید به آن اضافه کردیم. به این دلیل که شاید اگر بشود گفت یکی از نمایش‌های مردمی که خیلی با مردم سروکار دارد و با سطوح مختلفِ فرهنگی می‌تواند ارتباط برقرار کند، همین جریان تئاتر بچه‌های مسجد است و از اردیبهشت سال گذشته حرکتش را شروع کرد. اولین کاری که کردیم به همه استان‌ها نامه زدیم که این جریان خیلی برای ما مهم و جدی است و دفترهایتان را راه بیندازید، جذب نیرو بکنید و نیروها را شناسایی کنید. ما هم از این طرف شروع کردیم به اجرایی کردن کار، یعنی آمدیم از 20 نویسنده جوان، تحصلی‌کرده و شناخته‌شدۀ تئاتر کشور دعوت کردیم؛ چون اگر ما بخواهیم این جریان را شروع کنیم و سیستم هم با جریان قبل فرق کرده است، سیستم در جشنواره قبل به این شکل بود، متن می‌فرستادند، گروه‌هایی تولید می‌کردند، بازبینی می‌شد و می‌رفت برای جشنواره و یک جشنواره استیج و صحنه‌ای برگزار می‌شد و بعد به این شکل بود گروه‌ها خانم‌ها و آقایان مختلط بودند، یعنی در واقع اجرا در مسجد اتفاق نمی‌افتد، روی صحنه اتفاق می‌افتد.
در دوره جدید ما گفتیم از پایه بخواهیم شروع کنیم، خانم‌ها برای خانم‌ها، آقایان برای آقایان
در دوره جدید ما گفتیم از پایه بخواهیم شروع کنیم، خانم‌ها برای خانم‌ها، آقایان برای آقایان، دیدم برای این شکل متنی وجود ندارد، به هر حال اجراها را بردیم در مسجد و گفتیم باید نمایش‌ها در مسجد اجرا شود، جشنواره هم باید در مسجد اتفاق بیفتد دیگر. روی صحنه و استیج اجرایی نخواهیم داشت، جشنواره‌ای نخواهیم داشت. کاملاً شکل کار تغییر کرد و تغییر ماهوی در شکل و سیستم جدید شکل گرفت و گفتیم اگر ما بخواهیم در این سیستم جدید شروع به کار بکنیم مشکل متن است. مشکل نمایشنامه است و ما باید براساس شکل جدید نمایشنامه تولید بکنیم، لذا دعوت کردیم از نویسندگان جوان و 7، 8 نفر از نویسندگان و هنرمندان شناخته شدۀ شهرستانی و 10 نفر از هنرمندان شناخته‌شدۀ تهرانی، جلسه مجزا گرفتیم و صحبت کردیم و ساختار نمایشنامه را به آنها گفتیم و گفتیم ما نمایشنامه‌هایی می‌خواهیم تک‌جنسیتی باشد، زمانش 20 الی 25 دقیقه بیشتر نباشد.
نمی‌خواهیم موضوعات و محورها فقط دینی و مذهبی باشد
نمی‌خواهیم موضوعات و محورها فقط دینی و مذهبی باشد، موضوعات اجتماعی باشد، طنز باشد، حتی سیاسی باشد دست نویسنده‌ها را باز گذاشتیم اما گفتیم در اهدافی که ما داریم نمایشنامه‌ها طوری باشد که آن شأنیت و جایگاه معنوی مسجد رعایت شود، نمایشی که در مسجد بخواهد اجرا شود، آن فضای معنوی را، حرمت را حفظ کنیم، هر چیزی نباشد، هر دیالوگی نباشد، به هر موضوعی نپردازد، دکور نداشته باشد، آکسسوار آنچنانی نداشته باشد، پُرتابل باشد.
دنبال این نیستیم که در جریان جدید به دنبال هنرمندان حرفهای، تئاتری‌ها، تحصیل‌کرده‌ها برویم
نشستیم سیاست‌ها و ساختارها را گفتیم و نویسندگان رفتند طر‌حهایشان را آوردند و بعد شروع کردند به نگارش نمایشنامه‌ها، حدود 25 تا 30 نمایش به رشته تحریر درآمد و گفتیم وقتی می‌خواهیم حرکت را شروع کنیم دستمان پر باشد و در واقع زودتر این چرخه راه بیفتد. نمایشنامه‌ها نوشته شد و اصلاحات آن انجام شد و دوستان کارهای خوبی هم نوشتند و ما این نمایشنامه‌ها را به استانهای کشور ارسال کردیم، گفتیم دست شما الان باز است، 25 نمایش اورجینال با چارچوب و ساختار جشنواره تئاتر بچه‌های مسجد نوشته شده است، شروع به کار کنید و گروه‌ها شروع به کار کردند. ما اجباری نکردیم و بخشنامه‌ای صادر نکردیم و بعضی از گروه‌های استانی که توانمندی داشتند جشنواره استانی برگزار کردند و به دبیرخانه اصلی فرستادند و آنهایی هم که جشنواره نداشتند، ما گفتیم فیلم‌هایتان را بفرستید. از اول تا پنجم اردیبهشت، جشنواره بعد از دو دهه که متوقف شده بود، استارتش را بزنیم و چراغش را روشن کنیم و حرکت را آغاز کنیم. در سال 96 مشکلات و نواقصی که در این یکساله داشتیم برطرف کنیم و سال 96 این جریان مستحکم‌تر و رو به جلوتر حرکت بکند. کسانی که بودند آدم‌های باتجربه و پیشکسوت بودند و همه شکلی داشتیم ولی ما دنبال این نیستیم که در جریان جدید به دنبال هنرمندان حرفهای، تئاتری‌ها، تحصیل‌کرده‌ها برویم. البته بچه‌های دانشجوی تئاتر بیایند ما استقبال خواهیم کرد یعنی در به روی بچه‌های تئاتر باز است، یعنی بچه‌هایی که دانشجو هستند در چارچوب شکل کاری ما هستند.
تسنیم: چرا مساجد خود دانشگاه را فعال نمی‌کنید؟
به دنبال بچه‌های بکر و تازه هستیم، می‌خواهیم نیروسازی و جریان‌سازی بکنیم.
زارعی: بله ما دنبالش هستیم، یعنی یکی از حرکت‌های امسال راه‌اندازی دفتر تئاتر بچه‌های مسجد دانشگاه‌هاست؛ چون بعد از اینکه جریان راه افتاد خیلی از دانشگاه‌ها به ما مراجعه کردند که این سیستم در دانشگاه‌ها راه بیفتد. فاز بعدی راه‌اندازی دفتر بچه‌های مسجد دانشگاه‌ها است و بچه‌های جوان علاقه‌مند و کسانی که در مسجد و مدرسه محله‌اشان کار تئاتر می‌کنند. ما به دنبال بچه‌های بکر و تازه هستیم، می‌خواهیم نیروسازی و جریان‌سازی بکنیم.
تسنیم: آیا اصلاً اجرای تئاتر در مسجد در ایران سابقه تاریخی دارد یا ندارد؟
زارعی: بله خود من محصول بچه‌های مسجد هستم، من وقتی نوجوان بودم، اوایل انقلاب، آن زمان سپاه، جهاد سازندگی واحد فرهنگی راه انداخته بودند و داشتند در جهاد سازندگی گروه‌های فرهنگی کار می‌کردند، من جزء بچه‌هایی بودم که هم در بسیج و هم در جهاد سازندگی نمایش‌هایی را تولید می‌کردم و به مناسبت‌های مختلف در مسجد اجرا می‌کردیم؛ حتی ما فراتر از این هم بودیم و می‌رفتیم در روستاها هم اجرا می‌کردیم، در مساجد روستاها هم اجرا می‌کردیم و یکی از خاطرات شیرین من همان ایام است که در مناسبت‌ها ما در مساجد روستاها اجرا می‌کردیم. قبل از انقلاب آقای سلحشور، آقای مجیدی بچه‌هایی در مکتب‌المهدی بودند، آقای حیات‌دار آن زمان خیلی قبل‌تر، آقای مدرس و این آدم‌ها پای درس ایشان فعال بودند، یا خود مدرسه علوی فضایش همین بود، مسجد الجواد نازی‌آباد که پایگاه بچه‌های حوزه هنری بود.
مساجد ما آنفدر قابلیت داشتند که در آن تئاتر اجرا شود
نیلی: اصلاً این بچه‌های مسجد به نظر من یک جریان بود. به نظرم یک جریانی بود که خود ما که خارج از این فضای حوزه هنری بودیم، مثلاً مسجد علی ابن موسی‌الرضا، مسجد فائق و حتی در برنامه‌های خانوادگی که همه جمع می‌شدند، شکل گرفت. آن زمان در کتاب فارسی داستان اشعث بود، کتاب پنجم دبستان، خیلی برای بچه‌ها جالب بود که این را اجرا کنند و این در مساجد اجرا می‌شد، یعنی آنقدر مساجد ما قابلیت داشت که این اتفاق می‌افتد.
تسنیم: چرا قطع شد؟ یعنی نسل بعد از شما رابطه نمایش، مسجد، اجرا را نداشتند؟
تئاتر بچه‌های مسجد خودش را جا انداخته بود؛ ولی ما هم نفهمیدیم چرا قطع شد
زارعی: ما خیلی هم اصرار کردیم و واقعاً جریان تئاتر بچه‌های مسجد داشت به سمت و سویی حرکت می‌کرد که خودش را به عنوان یک جشنواره معتبر تئاتری و یک جریان معتبر تئاتری در بین جامعه تئاتری جا بیاندازد. خودش را جا انداخته بود؛ ولی ما هم نفهمیدیم چرا. هر چه به دوستان هم گفتیم گفتند جشنواره سوره ماه است، البته جشنواره ماه، قبل از آقای پوررضایی جشنواره سوره بود و بعد آقای پوررضایی جشنواره سوره را حذف کردند، نامش را گذاشتند جشنواره ماه که آقای امینی گذاشتنده سوره ماه و ما دوباره کردیم سوره، یعنی برگردانیم به اصل خودش.
تسنیم: در مسجد پایگاه‌هایی وجود داشت دست بسیج بود و بسیج هم برنامه‌های تئاتری دارد. چه شد که این پایگاه‌ها، فعالیت تئاتری که می‌توانست فارغ از بخش آگاهی‌بخشی، سرگرم‌کننده هم باشد و جمعیت قابل توجهی به سمت خودش بکشاند، قطع شد؟ این مهم است که در اوایل انقلاب گروه‌های مختلف و خودجوش در مساجد تئاتر اجرا می‌کردند یا حتی قبل از انقلاب در حسینیه ارشاد تئاتر اجرا می‌کردند. چه شد نهادی به نام مسجد نسبت به این فعالیت سرد شد؟
آن زمان اگر ما در مسجد اجرا می‌کردیم با اصرار و فشار و زور خود ما بود
زارعی: حقیقت ماجرا این است که مسجد سرد نشد، آن زمان اگر ما اجرا می‌کردیم با اصرار و فشار و زور خود ما بود، متأسفانه یک حرکت‌هایی در مساجد توسط متولیان مسجد ما صورت گرفت که جوان‌ها را فراری داد و از مسجد دور کرد و طوری شد که دیگر موجب نگرانی مسئولین فرهنگی کشور شد، تا جایی که چند سال پیش که ما رفتیم دفتر بچه‌های مسجد شیراز را افتتاح بکنیم، امام جمعه شیراز گفته بود ما خیلی دوست داریم این اتفاق و این جریان راه بیفتد، به دلیل اینکه مسجد شده است مدرسه پیرمردها، یعنی ما این‌قدر متولیان مساجد کشور برخوردهای بد با بچه‌ها و نوجوانان و جوانان کردند که درواقع جوان‌گریزی در مسجد صورت گرفت و دیگر جوان‌ها نرفتند، به قول شما عشق همه ما این بود چه زمانی دهه فجر می‌رسد، چه زمانی ایام شعبانیه می‌رسد، چه زمانی ماه محرم و صفر و ایام رمضان می‌رسد که ما بتوانیم کار فرهنگی بکنیم، نمایشگاه برگزار کنیم، سرود و تئاتر کار کنیم.
این‌قدر متولیان مساجد کشور برخوردهای بد با بچه‌ها و نوجوانان و جوانان کردند که درواقع جوان‌گریزی در مسجد صورت گرفت
اوایل انقلاب خوب بود اما بعد که از انقلاب گذشت با این ماجرا برخورد شد گفتند مسجد جای بچه‌بازی نیست، مسجد جای عبادت و نماز خواندن است، جای مناسبک مذهبی است و این باعث شد جوانان و نوجوانان از مسجد فراری شوند و آن پایگاه از بین رفت و این نگرانی را در مسئولین به وجود آورد که چرا این اتفاق افتاد و نباید این اتفاق می‌افتاد و حالا باید درصدد جبرانش هستند، همانطور که این اتفاق در حوزه نباید در دهه 80 متوقف می‌شد و بعد دوستان در آخر مدیریتشان پشیمان شدند که چرا این جریان را متوقف کردند. حالا این ماجرا در پایگاه‌های بسیج هم اتفاق افتاد، الان نزدیک 3، 4 سال است، آقای نقدی می‌خواست این جریان را در بسیج و سپاه راه بیندازد و همیشه میگفت یکی از آروزهای من این است که جریان بچه‌های مسجد راه بیفتد و بسیج هم شروع کرد و آمد وارد ماجرا شود؛ اما نتوانستند به دلیل اینکه هم تجربه نبود، هم عملیاتی به این ماجرا نگاه نکردند ما وقتی وارد مرکز هنرهای نمایشی شدیم، ماجرا را عملیاتی کردیم و اصلاً منتظر این نشدیم. به هر حال ما تجربه‌اش را داشتیم، تخصصش را داشتیم و این تخصص و این دغدغه باعث شد ما این جریان را راه بیندازیم.
لذا بسیج چند سال است، حتی بسیج نویسندگانی را دعوت کرده است، شروع کنند به نگارش نمایشنامه‌ها؛ اما متأسفانه باز آن نمایشنامه‌ها اتفاق نیفتاد یعنی نه جریان اتفاق افتاد، نه نمایشنامه‌ها نوشته شد و حالا ما داریم یک تعاملی میکنیم از زمانی که من وارد شدم. این تعامل را با بسیج شروع کردیم، الان آقای سردار آزادی و مجموعه‌اشان دارند به ما در برگزاری کمک و مشارکت می‌کنند تا این جریان علاوه بر حوزه، در بسیج هم همزمان اتفاق بیفتد. بسیج و حوزه منویات و اهداف فرهنگیشان نزدیک به هم است و آنها هم می‌خواهند این جریان را راه بیندازند و قرار شده است در کنار همدیگر به پایگاه‌های بسیج در مساجد کمک کنیم که این جریان همزمان با حوزه در بسیج پا بگیرد و این جریان را ایجاد کنیم.
دارم می‌بینم یک فضای خمودۀ تئاتری وجود دارد
نیلی: به نظرم نیاز هنری جامعه هم به این سمت است، من خودم نسبتاً آن چیزی که دارم می‌بینم یک فضای خمودۀ تئاتری وجود دارد یعنی وقتی که بچه‌های مسجد شکل گرفت به نظرم ایده‌هایی اتفاق افتاد که مخاطبش مردم بودند و این به نظرم الان مورد نیاز جامعه ما است. تا وقتی که شما بیایید کارهای اقتباسی انجام بدهید، البته مهم است ولی تا زمانی که بخواهند کارهای اقتباسی انجام بدهند نیازش مشخص است ولی وقتی که بخواهید مردم را سر این سفره بیاورید در نتیجه باید با ذائقۀ مردم ارتباط برقرار کنید و برای ذائقه مردم بسازی.د وقتی برای ذائقه مردم می‌خواهید بسازید، چه محفلی بهتر از مسجد که شما در مسجد سرمایهپ گذاری کنید و تا چند سال آینده همین آدمپ ها وارد عرصه حرفپ های تئاتر کشور میپ شوند و وقتی وارد فضای حرفه‌ایِ تئاتر کشور شدند، شما می‌توانید ببینید چه اتفاقاتی، چه کارهایی ارائه می‌شود که ما باز دوباره خون تازه به فضای هنر تئاتر تزریق کردیم.
وقتی رهبری چندین بار نام تئاتر را می‌آورد،یک نیازی احساس کردند که دربارۀ بحث تئاتر صحبت می‌کنند
بنابراین احساس می‌کنم کل مجموعه نظام به این سمت می‌رود که واقعاً مسجد را بگذاریم یک پایگاه برای این نوع کارها، شما وقتی که می‌بینید رهبری چندین بار نام تئاتر را می‌آورد، دو سال پیش، سال پیش در 7 تیر، یعنی بالاخره یک نیازی را ایشان احساس کردند که دارند دربارۀ بحث تئاتر صحبت می‌کنند. نکته بعدی کسی که به شدت روی بحث تئاتر خودش اهمیت قائل است، خود رهبری بودند، برای ایشان آنقدر مهم بود که در تئاترهای فجر پیام می‌دادند، در نتیجه به نظر من آن چیزی که می‌تواند در فضای تئاتر حالا تحول ایجاد بکند، همین اتفاقاتی است که دارد شکل می‌گیرد که یکی می‌تواند بچه‌های مسجد باشد. چندین سال ما در عرصۀ حرفهای بالاخره خود ما علاقه‌مندی‌مان از همین جا شروع شد، آقای زراعی که خودشان از همین فضا آمدند و خود حقیر و کل دوستان. به نظر می‌رسد بهترین فضا برای این کار همین فضای بچه‌های مسجد است و این بچه‌های مسجد خودشان جویای این حرکت هستند و تشنگی آن در بچه‌های مسجد هم احساس می‌شود که انشاءالله این حرکت صورت بگیرد و ما چند سال دیگر آدم‌های جدید ببینیم.
می‌خواهیم جریان سیالِ عمومی در طول سال باشد
محمدزاده: در بحث بچه‌های مسجد جدید و قدیم درست است جریان جدید با عنوان قدیم دارد می‌رود جلو؛ ولی کار به شدت خیلی متفاوت‌تر از آن ماجراست. چون آنجا به نوعی کار بچه‌های مسجد به مجموعه کارهای دینی اطلاق می‌شده؛ ولی الان این ماجرا جدی نیست که حتماً باید مذهبی باشد، شاید با مفهوم سیاسی باشد، با مفهوم طنز باشد و در دوران فعلی ماجرا این نیست که ما بخواهیم مثلاً به یک گروهی برسیم که این را ببریم همین امروز رونمایی بکنیم. مثلاً در جشنواره تئاتر فجر، مثلاً خودمان جا بکنیم در جشنواره تئاتر فجر و یک بخشی ایجاد بشود. حتی برای این جشنواره‌مان هم اگر جشنواره‌ای داریم برای این نیست که بگوییم یک جشنواره به جشنواره‌های تئاتر اضافه شد. اگر در فضای حرفهای جشنواره انگیزه‌ای برای هنرمند تئاتر است، در بحث آماتوری صد برابر است، یعنی آدمی که تازه کار را شروع کرده است وقتی می‌آید در جشنواره جایزه می‌گیرد، برای او خیلی ارزشمندتر است، ماجرای اصلی که آقای زراعی هم گفت با بسیج و آموزش و پرورش و جاهای دیگر داریم همکاری میکنیم به خاطر این است ما می‌خواهیم جریان سیالِ عمومی در طول سال باشد؛چون صرفاً اگر ما nمیلیون تومان هزینه بکنیم و یک‌سری گروه بیاید و 10 روز اجرا شود، این مسلماً هدف ما نیست، بحث ما انگیزه‌بخشی است؛ کما اینکه در همین یکسال 80 گروه برای جشنواره اعلام حضور کردند و فیلم فرستادند، یعنی تا پای تمرین رفتند، حتی در مسجد خودشان اجرا کردند.
تسنیم: جزء قوانین است؟
محمدزاده: بله، باید اجرای عمومی داشته باشند و در مساجد کار یک‌دفعه اجرا شود و بعد بفرستند. این جریان بعد از جشنواره اهمیتش برای ما بیشتر شود به جهت اینکه امکانی مانند پایگاه‌های بسیج، مدارس همه بیایند پای کار ما که بتوانیم این جریان را همینطور ادامه بدهیم. در ماه رمضان فضایش داریم، در ماه محرم فضایش را داریم الی آخر. یک نکته دیگر در رابطه با بحث ماجرای بچه‌های مسجد لازم است بگوییم عنوان این «مردم برای مردم» یعنی اگر قرار باشد کسی غیرتئاتری وارد ماجرا شود به عنوان هدایت‌کننده است در وهله اول.
تسنیم: باز انتظار این است که این تئاتر یک تئاتر آماتوری است و قرار نیست یک تئاتر حرفهای باشد.
زارعی: شاید در آینده بشود ولی الان.
نیلی: نمایش مردم برای مردم یعنی افرادی که علاقه‌مند به تئاتر هستند برای قشر خودشان تئاتر اجرا کنند.
رهبری گفتند گروه‌های خودجوش فرهنگی را شما از دست ندهید، از اینها حمایت بکنید، اینها می‌توانند ادامه‌دهندۀ راه بحث انقلاب اسلامی باشد
محمدزاده: اینکه می‌گویم با قبل متفاوت است این است ما از همان انقلاب در دهه 70 و 80 و همین دهه 90 کلی گروه داریم که به صورت خودجوش در مسجد کار می‌کردند. یکی از اتفاقاتی که این دفتر قرار است انجام بدهد این است که آن گروهی که خودجوش کار می‌کرد، این هم باز برمی‌گردد به همان صحبت آقا، عید سال 93 که در حرم حضرت امام رضا گفتند، گفتند گروه‌های خودجوش فرهنگی را شما از دست ندهید، از اینها حمایت بکنید، اینها می‌توانند ادامه‌دهندۀ راه بحث انقلاب اسلامی باشد در عرصه هنر، یک بخشی از گروه‌های خودجوش فرهنگی همین گروه‌های مسجدی بودند که داشتند تئاتر کار می‌کردند، نمونه‌هایش را در تسنیم رونمایی کردیم، روستایی از کرمان بود که همیشه تئاتر طنز داشت حتی اقتباس کرده بودند.
تسنیم: شما برای این قضیه شناسایی هم کردید؟
تا جوانان علاقه‌مندی نباشند تشکیل و راه‌اندازی دفتر استانی معنا و مفهومی ندارد
زارعی: بله، یک نامه‌ای زدیم به حوزه‌های هنریِ سراسر کشور که اول شناسایی انجام بدهید و بعد دفتر را راه بیندازید تا شناسایی نشود و گروهی نباشد و جوانان علاقه‌مندی نباشند که تشکیل و راه‌اندازی دفتر استانی معنا و مفهومی ندارد و هم این 13دفتر عجله‌ای نداریم. روز شنبه هم 26 فرودین عازم استان گیلان هستیم که در رشت دفتر تئاتر استانی مردم گیلان را هم راه‌اندازی کنیم. در هر استانی که دفتر افتتاح می‌شود اول یک گروهی وجود داشته است، فعالیت داشته و مساجد پای کار بودند؛ نیروها شناسایی شدند و ما دفتر راه راه‌اندازی کردیم و مسئول دفتر قرار دادیم که حالا به این جوان‌ها و گروه‌ها سروسامان داده شود.
محمدزاده: در بحث گروه‌ها که آمدند در جشنواره سعی شده است با آنها ارتباط بگیریم، مشاوره‌ها داده شود.
نیلی: بعد از اینکه اتفاق افتاد و اعتمادی که آقای زارعی و آقای نظری به حقیر دادند، در فراخوان اولیه حدود80 گروه اعلام آمادگی کردند که از این گروه‌ها به 16 گروه رسیدیم. یک نکته‌ای ما امسال ورکشاپ می‌خواهیم و حتی داوری‌ها هم بعد کار ورکشاپی است و یک مسئولی گذاشتیم برای این بحث که این کارها خودش آنجا تحلیل و نقد شود و به نظرم این یک کار نویی است. کلاً دوستانی که وارد این عرصه شدند به نظرم بسیج که زحمت کشید، ارگان‌های دیگری بودند که برای آنها این کار مهم بود و وارد این کار شدند مانند شورای فرهنگی عمومی کشور، شورای فرهنگی عمومی کشور با توجه به اینکه تا کف بخشداری‌ها و شورا برقرار است یعنی آنجا اعلام آمادگی کردند که در این حوزه کمک بکنند، دانشگاه آزاد کمک کرد و به نظرم امسال اتفاق خوبی خواهد افتاد به عنوان آغاز این حرکت.
نمی‌خواهیم بگوییم همه این آدم‌هایی که آمدند کلاً حزب‌اللهی هستند
مثلاً در همین ایامی که می‌رفتیم می‌دیدیم، علاقه‌مند زیاد بود. نمی‌خواهیم بگوییم همه این آدم‌هایی که آمدند کلاً حزب‌اللهی هستند، مثلاً از نظر ظاهر، ولی همین که ما توانستیم به عنوان بچه‌های مسجد این آدم‌ها را جذب بکنیم به نظرم جزء باقیات و صالحات خواهد بود و انشاءالله چند سال آینده ببینیم یک تحول فرهنگی در عرصه تئاتر کشور صورت گرفته است و واقعاً در عرصه تئاتر نیاز به تزریق یک خون تازه است، شاید این حرکت و همین دفتر بچه‌های مسجد و حرکت حوزه هنری به این کار کمک کند.
زارعی: به هر حال هدف ما همین است که هم بچه‌هایی که عِرق مذهبی و مسجدی هستند و هم بچه‌هایی که شاید عِرقشان کمتر است و ارتباط آنچنانی با مسجد نداشتند آنها را جذب مسجد بکنیم و بیاییم با آنها کار کنیم و نیروسازی کنیم.
تسنیم: آقای محمدزاده شما کار پژوهشی و ژورنالیستی در مورد تئاتر مردمی داشتی. چشم‌انداز چنین رویکردی چیست و افق دیدش چیست؟
روحانی مسجدی که ابتدا اجازه نمی‌داد نمایش اجرا شود، بعد از اجرا آمد بچه‌ها را بوسید و گفت دمتان گرم و ادامه بدهید
محمدزاده: خیلی کوچکتر از این هستم که افق دید داشته باشیم اینکه برای بحث تئاتر مردمی، یک بخش تئاتر مردمی مسجد است اگر آن را باز بکنیم به مدرسه میرسیم حتی به خان‌ههای کوچکی میرسیم که در ایام مختلف سال اجرای تئاتر دارند، مثلاً یک نمونه‌اش قبلاً به آن اشاره کردیم در خیابان 17 شهریور یک خانه‌ای است بعد از پل آهنگ، هر سال محرم ده شب اجرای نمایش زنانه دارد، برای زنان آن محل اجرای تئاتر دارد و خودجوش است و خیلی قدیمی است؛ اما در این ماجرا اگر تئاتر مردمی بخواهد جلو برود، بحثش این است که یک تأثیری بگذارد روی آوردن مخاطب، یعنی سیکلی که باز شده و تئاترها می‌آید در مسجد علاقه‌مندی را ایجاد می‌کند که طرف بیاید در سالن‌ها هم تئاتر ببیند، نه تنها سالن‌های حوزه هنری؛ بلکه همه سالن‌های تئاتری که آدم‌ها علاقه‌مند به دیدن تئاتر شوند، ما حتی نمونه داشتیم با آقای زراعی رفتیم در یک مسجد، طرف به ما زنگ زد که زود بیایید نمی‌گذارند ما اجرا کنیم. بعد وقتی آقای زراعی را دیدند و با توجه به اینکه همه چهره هستند و هم به لحاظ مدیریتی منصبی دارند، آنجا نشستند گفتند اجرا کنید بعد روحانی آن مسجد که ابتدا اجازه نمی‌داد آمده بوسیده و گفته دمتان گرم و ادامه بدهید.
تسنیم: سلیقه‌ای است؟
محمدزاده: جالب است در جلساتی که با آقای زراعی رفتیم، یک جلسه آقای زراعی نبودند با یکی از اصلی‌ترین نهادهای متولی مسجد در تهران، کسی که آنجا بود میگفت ما خودمان اجرای تئاتر می‌کردیم، تئاترهای ضدسرمایه‌داری حتی ترجمه اجرا می‌کردیم در مساجدمان، گفتم الان چرا گارد گرفتید در مقابل آن؟ گفت ما این را تجربه کردیم خوب نیست، گفتم شما اجرا کردید چرا خوب نیست؟ ولی دلیل خاصی نداشت و در نهایت گفت ما نمی‌توانیم این کار را بکنیم شما بروید کار خودتان را بکنید.
نیلی: حتی حرکت بچه‌های مسجد در تهران هم نیست، در مساجد هامبورگ هم این اتفاق می‌افتد، در جامعه امام علی نروژ این حرکات اتفاق می‌افتد. به نظر مسجد خودش قابلیت دارد، یعنی اگر ما واقعاً به قابلیت‌های مسجد برسیم خیلی اتفاقات خوب و شیرینی رقم می‌خورد. در بچه‌های مسجد همه هنرها بود، یادم است سرود بود، ادبیات و تئاتر بود.
زراعی: من بهترین فیلم‌های دوران اوایل انقلاب را در مسجد دیدم، سفیر، توبه نصوح، عقاب‌ها، تشکیلات، پرده 16 میلیمتری می‌گذاشتند و ما در مسجد به مناسبت دهه فجر این فیلم‌ها را می‌دیدم.
محمدزاده: امیدواریم جریان بچه‌های مسجد آغازگر از بین رفتن دوران تعطیلی بخشی عظیمی از مساجد ما باشد؛ چون بعضی از مساجد فعال هستند ولی تلنگری به آنها بزنیم.
=====================================
مصاحبه از احسان زیورعالم
انتهای پیام/