تجریشی: سازمان ملل کاری برای دریاچه ارومیه انجام نداده

به گزارش خبرگزاری تسنیم، هفته گذشته، در حاشیه امضای سند فاز چهارم همکاری ایران و ژاپن و برنامه عمران ملل متحد برای احیای دریاچه ارومیه که با حضور معصومه ابتکار، هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد و وزیر مختار سفارت ژاپن انجام شد، وزیر مختار دولت ژاپن با اشاره به شرایط دریاچه ارومیه و اهمیت احیای آن از کمک یک میلیون دلاری دولت ژاپن به دولت ایران برای احیای دریاچه ارومیه در ژانویه سال جاری سخن گفت.

همچنین گری لوییس، نماینده مقیم سازمان ملل در ایران یادآور شد: همکاری بخش های مختلف از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، ادارات استانی و محلی، کشاورزان، سازمان‌های مردم نهاد و کمک‌های دولت ژاپن موجب شد تا دریاچه به شرایط تثبیت برسد و امروز شاهد امضای فاز چهارم این همکاری برای ورود به مرحله بعدی همکاری هستیم.

معصومه ابتکار، نیز با اشاره به اینکه ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه طرح‌های مکانیکی از جمله رهاسازی آب از سدها، لایروبی رودخانه‌ها، توقف توسعه سطح زیر کشت را انجام داده است، گفت: اما در این میان آنچه اهمیت دارد و اقدام ماندگاری محسوب می‌شود جلب مشارکت‌های مردمی در راستای توسعه کشاورزی پایدار به منظور حفظ دریاچه ارومیه است.

این در حالی است که برخی متخصصان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی از شکست تلاش‌های دولت برای احیای دریاچه ارومیه سخن می‌گویند و با بیان اینکه ارتفاع آب دریاچه ارومیه در فروردین 96 نسبت به فروردین 95، به جای افزایش، چند سانتی‌متری کاهش یافته از عدم موفقیت حسن روحانی در عمل به یکی از وعده‌های انتخاباتی خود و عدم تحقق اولین مصوبه هیئت دولت یازدهم انتقاد می‌کنند.

به منظور کسب اطلاعاتی در زمینه رویکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه که در راستای تلاش دولت یازدهم برای احیای دریاچه ارومیه آغاز به فعالیت کرد، خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، طی گفت‌وگویی با محمد مسعود تجریشی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه، پرسش‌هایی را در میان گذاشت. مشروح این گفت‌وگو به قرار ذیل است:

تسنیم: آقای گری‌لوییس، نماینده مقیم سازمان ملل در ایران، چندی پیش پس از بازدید از دریاچه ارومیه طی یادداشتی نوشته‌اند: "روند کاهش مرگ بار آب معکوس شده است. مقدار آب ماه به ماه افزایش می‌یابد." این در حالی است که گزارش‌ها حکایت از کاهش ارتفاع آب دریاچه ارومیه در فروردین 96 نسبت به فروردین 95 دارد. به عنوان مثالدر 14 فروردین 96 ارتفاع آب نسبت به روز مشابه در سال 95، 4 سانتی‌متر و در روز 19 فروردین 96 نسبت به روز مشابه در سال 95، 7 سانتی‌متر کاهش یافته است. ستاد احیای دریاچه ارومیه، چه می‌گوید؟

تجریشی: هدف این بود که طی سه سال اول، تراز دریاچه تثبیت شده و از سال چهارم تلاش برای احیا آغاز شود. تراز دریاچه بین سال‌های 73 تا 92، سالانه با 40 سانتی‌متر کاهش روبه‌رو بود. به طوری که طی این بیست سال حدود 8 متر از آب دریاچه ارومیه را از دست دادیم. اما طی 4 سال اخیر تراز دریاچه به حالت تثبیت رسیده. ممکن است گاهی تراز دریاچه چند سانتی‌متر بالا یا پایین در نوسان باشد اما این نوسان‌ها طبیعی است. مهم این است که توانستیم جلوی کاهش 40 سانتی‌متری سالانه دریاچه را بگیریم و وضعیت را به حالتی برسانیم که تفاوت تراز دریاچه هر سال نسبت به سال قبل تنها در حد چند سانتی‌متر بالا یا پایین باشد. انتظار می‌رود شهریور ماه تراز دریاچه نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کند چون از طرفی به دلیل تاخیر در تخصیص اعتبار نتوانستیم برخی اقدامات را انجام دهیم و از طرفی بارش‌ها تا نیمه اول فروردین ‌سال جاری 37 در صد نسبت به سال قبل کاهش یافته. متاسفانه بارش‌ها تا این تاریخ در مقایسه با میانگین 50 سال اخیر 15 تا 20 درصد کاهش یافته. البته تراز دریاچه ارومیه با وجود کاهش در شهریور 96، باز هم نسبت به تراز شهریور 92 بالاتر خواهد بود. در هر حال این نوسانات طبیعی است. هدف ما رسیدن به شرایط تثبیت بوده که در انتهای سال آبی 94-95 کاملاً محقق شد. در حالی که اگر کاهش تراز دریاچه طبق روالی که تا سال 92 طی کرده بود ادامه می‌یافت تراز دریاچه در انتهای سال آبی  96 ــ‌ 95، به نسبت سال 92، 160 سانتی‌متر کاهش یافته بود.

تسنیم: گلایه‌ها از ورود فاضلاب تصفیه نشده به دریاچه ارومیه ادامه دارد. آیا این جزئی از برنامه‌های احیای دریاچه است یا با مشکل تصویه مواجه هستیم؟

تجریشی: مشکل فاضلاب این است که ظرفیت تصفیه‌خانه ها کامل نیست. در حوضه دریاچه ارومیه 14 تصفیه‌خانه داریم که یکی از آنها راه افتاده و فاضلاب کاملا تصفیه شده و از طریق لوله وارد دریاچه می‌شود. برخی نمایندگان نگران ورود پساب‌های تصفیه نشده شهرک‌های صنعتی به دریاچه بودند که این نگرانی به جاست. شهریور و مهر سال گذشته هم گزارش‌هایی از تلف شدن پرنده‌ها در نتیجه ورود پساب های صنعتی به رودخانه ها منتشر شد. اما این نوع پساب‌ها را قرار نیست ما وارد دریاچه ‌کنیم. جدای از مشکل ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها موضوع دیگر، استاندارد مورد نیاز برای ورود پساب به دریاچه است که به زودی طی تعاملاتی که با دانشگاه ملبورن داریم تهمیدات لازم را جهت رعایت استانداردهای زیست محیطی در تصفیه پساب‌ها مد نظر قرار خواهیم داد.

تسنیم: درباره تاثیر تأخیر در تخصیص اعتبار بگویید.

تجریشی: ببینید از سال 92 تا سال 95، طبق برنامه، سه سال برای احیا فعالیت کردیم که نتیجه رضایت‌بخش بود. سال 95-96 نخستین سالی بود که پس از به تثبیت رسیدن تراز دریاچه بنا بود دوره احیا آغاز شود تا به افزایش ارتفاع برسیم‌ اما منابع مالی دیر تزریق شد. ما انتظار داشتیم منابع مالی تا آبان 95 تامین شود در حالی که تا اسفند به تعویق افتاد. جنس منابع مالی ستاد از ماده 10 و 12 یعنی مربوط به سازمان مدیریت بحران است و پرداخت آن از شش ماه دوم سال آغاز می‌شود. سال گذشته نامه‌ای برای مجلس تنظیم کردیم و درخواست کردیم تا در برنامه ششم توسعه جنس منابع مالی ستاد از ماده 10 و 12 خارج و به صورت یک ردیف وارد بودجه‌های سنواتی دولت شود. البته می‌دانستیم این تقاضای بزرگی است چون ستاد احیای دریاچه ارومیه، دستگاه اجرایی نیست و دادن یک ردیف برای ستادی که دستگاه اجرایی نیست مشکل است. اما انتظار داشتیم با توجه به این‌که علاوه بر دریاچه ارومیه بسیاری از تالاب‌ها با مشکل مواجه هستند در برنامه ششم ردپایی از در نظر گرفتن ردیف‌های خاصی برای احیای تالاب‌‌ها مشاهده کنیم و سازمان برنامه و بودجه، سالانه، عملکرد دستگاه‌های اجرایی را با توجه به منابع مالی که به منظور احیای تالاب‌ها در اختیارشان قرار می‌گیرد رصد و آنها را موظف به پاسخگویی کند. اما در برنامه ششم ردپای چنین تغییری مشاهده نشد و منابع مالی ستاد، برای سال جاری هم همچنان از جنس ماده 10 و 12 خواهد بود و در نیمه دوم سال پرداخت خواهد شد. بعضی ردیف‌ها آبان و حتی آذر تامین می‌شوند که سال گذشته با تاخیر در اسفند پرداخت شد و مشکلات بسیاری ایجاد کرد. به عنوان مثال، منابع مالی بعضی پروژه‌ها مخصوصا گشت و بازرسی‌ها را باید سال گذشته تامین می‌کردیم تا مطمئن شویم با برداشت غیرقانونی از منابع آبی مواجه نخواهیم شد اما پول دیر رسید و دستگاه‌های اجرایی نتوانستند قراردادها را به موقع ببندند و زمان را از دست دادیم. این عدم تخصیص به موقع اعتبار می‌تواند مشکلاتی جدی را برای احیای دریاچه در سالهای آینده ایجاد کند.

تسنیم: اما منابع مالی بین‌المللی هم به کمک دریاچه آمده. به عنوان مثال چندی پیش دولت ژاپن مبلغی معادل یک میلیون دلار به احیای دریاچه کمک کرد. حتما در جریان هستید که هفته گذشته آقای گری لوییس با ابراز خرسندی از وضعیت دریاچه گفتند:همکاری بخش های مختلف از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، ادارات استانی و محلی، کشاورزان، سازمان های مردم نهاد و کمک های دولت ژاپن موجب شد تا دریاچه به شرایط تثبیت برسد و امروز شاهد امضای فاز چهارم این همکاری برای ورود به مرحله بعدی همکاری هستیم. آیا این کمک‌ها تا حدودی نتوانست تاخیر تخصیص بودجه را جبران کند؟

تجریشی: منابع مالی خارجی را با منابع مالی داخلی مقایسه می‌کنید؟ ببینید، کاری که سازمان محیط زیست انجام می‌دهد یک برنامه مشترک با سازمان ملل است که چند سالی است ادامه دارد به این ترتیب که دولت ژاپن مبلغی را در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار می‌دهد تا تشکل‌های محلی، فعالیت‌های کشاورزی را در منطقه بهبود بخشند. ما سال گذشته گروهی را تشکیل دادیم تا این موضوع را ارزیابی کنیم. این برنامه در برخی مناطق توانسته مفید واقع شود که نتیجه آن کاهش مصرف کود و سموم کشاورزی است. برنامه خوبی است اما برنامه‌های ستاد را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد و ارتباطی با احیای دریاچه ندارد. حتی تاثیری جدی در روند صرفه‌جویی آب توسط کشاورزان هم ندارد.

هدف این برنامه، بهبود توسعه پایدار کشاورزی است. به منظور صرفه جویی در مصرف آب، باید در مناطقی هزینه کرد که آبی که صرفه‌جویی می‌شود به دریاچه وارد شود که در این راستا، ستاد احیا، منابع مالی خوبی برای دستگاه‌های اجرایی استانهای کردستان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی اختصاص داده. کاری که ژاپنی‌ها انچام دادند کار خوبی است اما کار مهمی در ارتباط با احیای دریاچه ارومیه نیست. برای احیای دریاچه باید با مشارکت همه نهادها کار‌های عمیق و به صورت ریشه‌ای و عملیاتی انجام شود. نهادهای اجرایی باید پای کاری بیایند و و پای کار بایستند.پولی که ژاپن به سازمان حفاظت محیط زیست می‌دهد با منابع مالی داخلی قابل قیاس نیست. دولت طی سه سال اخیر برای احیای دریاچه ارومیه بالای هزار میلیارد تومان خرج کرده در حالی که اگر کلیه کمک‌های ژاپن به سازمان حفاظت محیط زیست را از آغاز تا 4 سال آینده جمع ببندیم به 10 میلیارد تومان هم نمی‌رسد. دستگاه‌ها نباید بیایند و مبلغی که از خارج وارد می‌شود را در کنار بودجه‌های داخلی و اقدامات انجام گرفته با کمک نیروهای داخلی، قرار دهند و برای مردم این ذهنیت را ایجاد کنند که خارجی‌ها دارند دریاچه را احیا می‌کنند و در داخل کشور کسی کاری نمی‌کند.

باید حواسمان را جمع کنیم تا مردم واقعیت‌ها را بدانند. بدانند که از خارج از کشور چه می‌گیریم و در داخل کشور چه می‌کنیم.آقای گری لوییس عنوان کرده‌اند دریاچه با کمک‌های سازمان ملل احیا شده. نه. اینطور نیست. سازمان ملل کاری برای دریاچه ارومیه انجام نداده. کمک‌های ژاپن هم برای احیای دریاچه ارومیه صرف نشده. این مبلغ را ستاد احیای دریاچه ارومیه دریافت نکرده. سازمان حفاظت محیط زیست که این مبلغ را گرفته بیاید و بگوید سازمان ملل برای احیای دریاچه ارومیه چه کرده است؟ منابع مالی که حاکمیت برای احیای دریاچه صرف کرده بسیار زیاد است البته این وظیفه حاکمیت است و دلیلی ندارد با اعلام آن تبلیغاتی انجام شود. تثبیت تراز دریاچه ارومیه نتیجه رهاسازی آب سدها، اتصال دو رودخانه و سایر اقداماتی است که در جهت کاهش 40 در صدی مصرف آب در بخش کشاورزی هزینه شده و تثبیت تراز دریاچه با استفاده از منابع مالی و نیروی داخلی انجام شده. اقداماتی که در هیچ‌کدام رد پایی از حمایت مالی یا فکری خارجی وجود ندارد. این بدان معنا نیست که از تجربیات بین‌المللی استفاده نکرده‌ایم اما افتخارمی کنیم که ما برای ایجاد وضعیت فعلی دریاچه ارومیه که یک غرور ملی است، تلاش کرده‌ایم. تلاشی که خارجی‌ها سهمی از آن ندارند. به عبارت خودشان، "کردیت" احیای دریاچه ارومیه را نمی‌توانیم به آنها بدهیم. وضعیت فعلی دریاچه که آقای گری لوییس از آن ابراز خرسندی کرده و آن را حاصل کمک‌های سازمان ملل می‌دانند، نتیجه اقداماتی است که در نتیجه تلاش دستگاه‌های اجرایی، مراکز تحقیقاتی، مشاورین و متخصصین داخلی، با پول ایرانی و اندیشه ایرانی انجام شده و هیچ کدام از این‌ اقدامات به سازمان ملل برنمی‌گردد.

تسنیم: اما ستاد احیای دریاچه ارومیه با کمک هنرمندان کمپینی برای جمع‌آوری بیش از یک ملیون امضا تشکیل داد تا کمک‌های سازمان ملل را برای احیای دریاچه ارومیه جذب کند. این با اظهاراتتان منافات ندارد؟

تجریشی: این کمپین به هیچ‌وجه به درخواست ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل نشد. آقای رضا کیانیان، بازیگر سینما، به دعوت فرهنگسرای جوان ارومیه، این کمپین را تشکیل دادند و از ستاد احیای ارومیه هم دعوت کردند. کمپین مورد استقبال مردم واقع شد اما در نهایت پس از جمع‌آوری امضا، پیگیری‌های بعدی به فرهنگسرای جوان ارومیه واگذار شد. بعضی اوقات عدم اطلاع‌رسانی سبب می‌شود موج‌های ایجاد شده، حرکتی که داخل کشور انجام می‌شود را علاوه بر جنبه مثبت از جنبه منفی هم تحت‌الشعاع قرار دهند. این جنبه خوب است که برای انجام یک حرکت نمادین میان مردم همبستگی ایجاد شود و حساسیت ایجاد شده در سطح جامعه نسبت به یک مشکل را به نمایش بگذارد تا دستگاه‌های اجرایی برای رفع آن مصمم‌تر شوند اما اینکه این ذهنیت ایجاد شود که مردم از دولت و مسئولان کشور خودشان ناامید هستند و به کمک کشورهای خارجی امید بسته‌اند رویکری منفی است. هدف کمپین‌ها نباید تضعیف دولت باشد.

تسنیم: نشستی که در دو هفته آینده در ارومیه برگزار خواهد شد حول چه محوری است؟ آیا مشارکت کشورهای خارجی را هم در این نشست شاهد خواهیم بود؟

تجریشی: از آنجا که ازسال آبی 96، تصمیم داریم توسعه محلی و منطقه‌ای را با کشاورزی پایدار پیش ببریم و در زمینه بهبود معیشت مردم و کاهش مصرف آب مدل‌هایی عملیاتی داشته باشیم، هفته آینده با مشارکت سازمان خواربار و کشاورزی (فاو) و دانشگاه واخنینگن که یکی از بهترین دانشگاه‌هاست نشستی در ارومیه برگزاری خواهیم کرد تا در کارهایی که انجام داده و یا در دست اجرا داریم، موردی از تجربه‌های بین‌المللی را از قلم نینداخته باشیم. یعنی ظرفیت‌های داخلی و بین‌المللی را کنار هم قرار خواهیم داد تا برای بهبود معیشت مردم، کشاورزی پایدار و کاهش مصرف آب که به صورت عملیاتی در چند پایلوت آغازخواهد شد برنامه ریزی‌ها را انجام دهیم.

غیر از دانشگاه‌های مطرح منطقه مثل دانشگاه تبریز و ارومیه  در زمینه کشاورزی، یکی از بهترین دانشگاه‌ها را در هلند انتخاب کردیم و از آنها بدون اینکه  هزینه ای پرداخت کرده باشیم دعوت کردیم تا با هزینه خودشان به ایران می‌آیند تا کار مشترک انجام دهیم. در تعامل با خارج از کشور نگاه از بالا به پایین را به عنوان یک دانشگاهی نمی‌پسندم. نه تنها من، بلکه آقای دکتر کلانتری، ستاد احیای دریاچه ارومیه و نظام هم این نگاه را نمی‌پسندند. برعکس، استفاده از تجربیات کشورهای خارجی به جای آزمون و خطا بسیار مفید است. اما این ما هستیم که باید انتخاب کنیم از کدام تجربه‌های بین‌المللی استفاده کنیم. نه اینکه هرکسی بیاید و پیشنهادی بدهد و بگوید من هم هستم. خصوصا که به گفته سفیر هلند در ایران، در جامعه بین‌المللی می‌گویند که کار کردن در زمینه احیای دریاچه ارومیه یک برند بین‌المللی به شمار می‌رود و متقاضیان بسیاری دارد. به عنوان مثال مدتی پیش، دولت ژاپن از طریق جایکا قراردادی را از منابع خودش تنظیم و گزارش‌هایی را تولید و به ستاد ارائه کرد، اما نتایج به‌دست آمده و ارائه شده، توسط کارشناسان ستاد مورد قبول واقع نشد و ما نپذیرفتیم. کاردار ژاپن آمد و توضیح داد گفتیم برای ما کیفیت کار مهم است و این نتایج قابل استفاده نیست. ایشان وعده داد که جایکا کار را تکرار خواهد کرد تا نتیجه قابل استفاده باشد. هم اکنون هم با یک تیم زبده در حال مطالعه بیلان آب حوضه آبریز هستند اما ما به همین مجموعه هم بسنده نکرده‌ایم و برای موضوع اقتصاد آب و معیشت مجموعه‌ای انتخاب کردیم که هفت نوبلیست در آن مشغول به کار هستند. باید ظرفیت داخلی را تفویت کنیم و برای آنچه را که خودمان نداریم بهترین ها را با عزت و اعتماد به نفس انتخاب و به کشور وارد کنیم. هیچ‌کدام از نشست‌های ستاد تا کنون با این رویکرد برگزار نشده که در داخل کشور ضعف داریم و در برابر کشورهای خارجی احساس عجز می‌کنیم تا بیایند و مشکل ما را حل کنند.ستاد به دنبال کارهای تبلیغاتی نیست. به لحاظ فنی دانشگاه‌های داخلی و خارجی را کنار هم گذاشته و به لحاظ بین‌المللی وجهه خوبی برای خود ایجاد کرده‌ایم و سعی می‌کنیم هدفمند و با داشتن برنامه وارد شویم تا تمام دستگاه‌ها را کنار هم بیاوریم و یک تجربه ملی و بین‌المللی را برای حل مسائل و چالش‌های کشاورزی و آب از خود به جا بگذاریم.

انتهای پیام/