فرهنگستان در حق «زبان مادری» اجحاف نمی‌کند
مدیر گروه آموزش زبان فارسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی از امضای تفاهم‌نامه میان فرهنگستان و آموزش و پرورش برای تسهیل آموزش زبان فارسی در مناطق دوزبانه خبر داد و گفت: فرهنگستان در حق زبان مادری اجحاف نمی‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، نحوه آموزش زبان مادری به کودکان مناطق دوزبانه در سال‌های اخیر موضوعی بحث‌برانگیز بوده و همیشه موافقان و مخالفانی داشته است. عده‌ای بر این باورند که زبان مادری در این مناطق نادیده گرفته شده و همین موضوع منجر به قطع تدریجی پیوند کودکان این مناطق با زبان مادری‌شان میشود. از سوی دیگر، عده‌ای نیز بر این باورند که اصل پانزدهم قانون اساسی بر آموزش «ادبیات» و «فرهنگ» تأکید دارد و آموزش زبان مادری به‌عهده نهاد خانواده است.
نکته دیگر کیفیت تدریس زبان‌های بومی است. زبان بومی در مناطق مختلف به‌سیاق گوناگون به کار برده میشود و همین موضوع آموزش زبان در این مناطق را دشوار می‌کند. اما از وجهی دیگر، عده‌ای بر این باورند که با آموزش زبان مادری در مدارس می‌توان از فاصله گرفتن نسل جدید از زبان مادری جلوگیری کرد. به‌اعتقاد این گروه، برخی از زبان‌های مادری با افول در ساحت علمی و ادبی مواجهند و تدریس در مدارس می‌تواند تاحدود زیادی از این موضوع پیشگیری کند. در این میان پرسش این است که آموزش زبان ملی به کودکان این مناطق تا چه‌اندازه حیاتی و ضروری است؟ کودکان در این مناطق بیشتر با چه مشکلاتی مواجه هستند؟ کیفیت کتاب‌هایی که به آموزش زبان مادری در این مناطق می‌پردازد به چه‌صورت است؟ و ... .
هفته گذشته جلسه‌ای با حضور غلامعلی حدادعادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، حسن ذوالفقاری مدیر گروه آموزش زبان فارسی فرهنگستان زبان و رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش برگزار و درباره وضعیت دوزبانگی و انتشار کتاب به‌زبان‌های محلی صحبت شد. در این نشست حداد عادل، ضمن تأکید بر حفظ زبان فارسی، بهعنوان زبان ملی و لزوم اشاعه آن در مناطق دوزبانه، بر حفظ فرهنگ و ادبیات اقوام ایران و پایبندی به اصل پانزدهم قانون اساسی تأکید کرد.
حسن ذوالفقاری در گفت‌وگو با تسنیم، با توجه به این جلسه، به پرسش‌های مطرح‌شده در این زمینه پاسخ داد که به این شرح است:
*تسنیم: آقای ذوالفقاری، درباره جزئیات بیشتر این جلسه کمی توضیح بفرمایید. فکر می‌کنم محوریت جلسه درباره کتاب‌هایی است که در مناطق دوزبانه به آموزش زبان مادری می‌پرداخت.
بله، کتاب‌هایی در مناطق دوزبانه به‌منظور آموزش زبان محلی تدوین شده است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی معمولاً این کتاب‌ها را بررسی می‌کند تا میزان اهتمام این منابع به موضوعات آموزشی و ادبیات اقوام را بسنجد. همچنین، این بررسی‌ها انجام میشود تا هدف آموزشی بودن کتاب‌ها محرز شود تا احیاناً کتاب‌ها در قالب آموزش زبان به ترویج قوم‌گرایی نپردازند. کتاب‌هایی که با این محتوا منتشر میشوند، معمولاً یا از سوی آموزش و پرورش برای بررسی به فرهنگستان ارسال میشود یا خود فرهنگستان رصد و این کتاب‌ها را بررسی می‌کند تا این کار در مسیر خودش قرار گیرد و مشکل خاصی پیش نیاید. این کار ذاتی فرهنگستان است و ما موظف به پیگیری هستیم تا مؤلفان را راهنمایی و کمک کنیم تا اصول قانون اساسی در این کتاب‌ها رعایت شود.
ما پیش از این نیز چند عنوان از کتاب‌ها را بررسی کرده بودیم، بهعنوان نمونه، اخیراً کتابی را که برای آموزش زبان کردی نوشته شده بود، بررسی کردیم، کتاب خیلی خوبی بود که موضوع ادبیات کُردی را محوریت خود قرار داده بود و به وجوه مختلف آن پرداخته بود، همچنین کتاب دیگری نیز بود که در استان زنجان منتشر شده بود اما اشکالاتی داشت که آنها را تذکر دادیم و قرار شد که برطرف شود.
تسهیل آموزش زبان فارسی به کودکان مناطق دوزبانه
*تسنیم: خروجی این جلسه چه بود؟
محوریت این کتاب‌ها آموزش زبان بوده، برای اینکه شکل بهتری بگیرد، موضوعاتی را به مؤلفان این کتاب‌ها متذکر می‌شویم. با آموزش و پرورش بیشتر درباره مناطق دوزبانه، کتاب‌های آموزشی در این مناطق و جایگاه آموزش زبان فارسی در مناطق دوزبانه گفت‌وگو داشتیم. قرار شد که تفاهم‌نامه‌ای میان فرهنگستان زبان و ادب فارسی و معاونت آموزش ابتدایی منعقد شود تا بتوانیم با همکاری این دو نهاد، آموزش زبان فارسی به کودکان مناطق دوزبانه که در آستانه ورود به مدارس هستند، تسهیل شود.
در حال حاضر آموزش و پرورش برنامه‌هایی در این زمینه دارد تا دانش‌آموزانی که وارد مدرسه میشوند، کنار زبان مادری، زبان فارسی را نیز یاد بگیرند. البته بخشی از این موضوع از طریق رسانه، رادیو و تلویزیون محقق میشود، اما در بخشی از مناطق رسانه‌های فارسی کمتر استفاده میشود؛ این سبب میشود تا بچه‌هایی که وارد مدرسه میشوند، مهارت‌هایشان تقویت نشود، بهخصوص اینکه معلم دوزبانه نیز گاه کار را دشوار و در مدارس به‌زبان مادری تدریس می‌کند، به همین دلیل، در این جلسه تأکید شد که روی این مسائل کار کنیم و به آموزش بچه‌ها در دوره پیش‌دبستانی اهتمام ویژه‌ای داشته باشیم، حتی در برخی از مناطق هم لازم است که این آموزش از دو سال قبل از ورود بچه‌ها به مدارس آغاز شود تا آمادگی‌های لازم برای مهارت‌های شفاهی، حرف زدن و شنیدن آموزش داده شود، در این صورت، کودکان دوزبانه‌ای که وارد مدرسه میشوند، مشکلی از نظر آموزش نخواهند داشت.
*تسنیم: چه‌نهادی متولی انتشار کتاب‌هایی که در این مناطق تدریس میشود، است، این کار از سوی آموزش و پرورش انجام میشود یا به‌صورت فردی تألیف میشود و فرهنگستان و آموزش و پرورش نظارت دارند؟
این منابع بیشتر از طریق افراد تألیف میشود، اما گاه ممکن است که با حمایت آموزش و پرورش نیز این کار انجام شود، عموماً افرادی هستند که علاقه‌مند به این حوزه‌ها هستند، اما گاه مؤلفان دانش کافی را ندارند، به همین خاطر ضعف‌هایی نیز در آنها دیده میشود. تأکید فرهنگستان بر این است که این کتاب‌ها کارشناسی شده و با نظارت فرهنگستان انجام شود و از سوی دیگر، وزارتخانه نیز بر این کتاب‌ها نظارت دقیق داشته باشد و فقط آرم خودش را نزند. قصد داریم که این نظارت‌ها از جهت محتوایی، آموزشی، فنی و زبانی باشد تا در این زمینه مشکلی پیش نیاید.
ترویج قوم‌گرایی در قالب آموزش زبان
فرهنگستان پیش از اینکه با آموزش و پرورش این تفاهم‌نامه را داشته باشد، این کتاب‌ها را بررسی می‌کرد و نتیجه این بررسی‌ها را به وزارتخانه یا نهادهای مسئول مانند ارشاد اعلام می‌کرد، اما می‌خواهیم این کار قانون‌مند صورت گیرد.
*تسنیم: اشاره کردید که امکان دارد برخی از کتاب‌ها در قالب آموزش زبان فارسی، به ترویج قوم‌گرایی بپردازند، در بررسی‌های انجام‌شده این موارد نیز مشاهده شده است؟
ممکن است این اتفاق بیفتد. بله، بوده است، اما نه آن‌چنان. موضوع نیز تذکر داده شده است.
آموزش ادبیات اقوام در مدارس بلامانع است
*تسنیم: آقای ذوالفقاری، یکی از موضوعاتی که همیشه از سوی منتقدان در بحث آموزش زبان مادری به مناطق دوزبانه مطرح میشود، این است که در حق این مناطق اجحاف میشود و عمده تمرکز در مدارس بر آموزش زبان فارسی است نه زبان مادری.
آنچه دانش‌آموزان در مدارس باید یاد بگیرند، زبان ملی است تا وقتی که وارد جامعه میشوند، بتوانند با آن وارد بازار کار شوند، نباید به این صورت باشد که این کودکان به‌واسطه ندانستن زبان ملی از کار و فعالیت در قیاس با یک فارسی‌زبان عقب بمانند؛ به‌نظر ما این بی‌عدالتی است، از این نظر باید به فرهنگ این مناطق توجه کافی شود. آموزش ادبیات این مناطق با توجه به اصل پانزدهم قانون اساسی جدی و مهم است و بر آن تأکید شده است. آموزش ادبیات این اقوام در مدارس بلامانع است، فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز با توجه به این موضوعات، بر آموزش ادبیات این مناطق در مدارس تأکید دارد، در غیر این صورت زبان مادری در خانه‌ها به این کودکان آموزش داده میشود. وقتی این کودکان زبان مادری را در خانه آموخته‌اند، آن وقت ما باید آن را دومرتبه در مدارس آموزش دهیم؟ آنچه این کودکان نمی‌دانند، زبان دوم است که یادگیری آن برای ادامه زندگی آنها در جامعه ضروری است. مثل این است که فارسی‌زبان برای زندگی در جامعه جهانی نیازمند یادگیری زبان انگلیسی است تا بتواند در دنیا مراوداتی داشته باشد، حال اگر ما این زبان انگلیسی را بدانیم بهضررمان است یا به‌نفع‌مان؟
ازدستدادن فرصت‌های شغلی و ترک تحصیل؛ مشکل جدی دانش‌آموزان مناطق دوزبانه
ضمن اینکه افرادی که دوزبانه هستند، نسبت به تک‌زبانه‌ها، از قدرت تفکر بیشتری برخوردار هستند؛ چه انگلیسی چه فارسی و چه ...، این امتیاز است، اما مهم این است که این کار نباید با فشار و تعصب همراه باشد. باید در این زمینه آگاهی داد تا مخاطب بداند که این کار در نهایت به‌نفع اوست. البته برخی از خانواده‌های مناطق دوزبانه به این امر پی برده‌اند که عدم تسلط بر مهارت‌های زبان ملی گاه فرصت‌های این کودکان را از آنها می‌گیرد، بهعنوان نمونه، بچه‌ها در بخشی از مناطق به‌ویژه در مناطق عرب‌زبان خوزستان که تحقیقی نیز در این زمینه صورت گرفته است، حتی قادر نیستند تا کلاس ششم به‌زبان فارسی صحبت کنند و چون این مهارت را ندارند، ترک تحصیل کرده‌اند. کسی که نمی‌تواند تحصیل کند، خیلی از موقعیت‌های خود را از دست می‌دهد و این نتیجه ندانستن زبان ملی است. اگر قرار بود این افراد در آلمان زندگی کنند باید چه می‌کردند؟ آیا غیر این است که باید زبان آلمانی را می‌آموختند؟ این امری طبیعی است، ضمن اینکه زبان فارسی زبان ملی و حتی مادر زبان‌ها و گویش‌های ایرانی مانند ترکی، بلوچی، گیلکی و... است؛ از این منظر آموزش این زبان واجب‌تر است نسبت به دیگر زبان‌ها. اما ما می‌بینیم که فرصت‌های بسیاری از این دانش‌آموزان از دست می‌رود، بهعنوان نمونه، دانش‌آموزانی بوده‌اند که وقتی در کنکور قبول و وارد دانشگاهی در تهران میشوند، در عین هوش زیاد، ساکت هستند و نمی‌‌توانند از فرصت‌های خوب کاری استفاده کنند.
در حق کسی اجحاف نمی‌کنیم
*تسنیم: با وجود این، گفته میشود که برخی از مناطق دوزبانه به‌دلیل اینکه فکر می‌کنند زبان آنها از سوی مراکز آموزشی کشور مورد بی‌توجهی قرار گرفته، سعی دارند که این زبان را از طرق دیگر تقویت کنند، بهعنوان نمونه، جذب رسانه‌های هم‌زبان در خارج از کشور میشوند.
اولاً اینکه این مخاطبان سرکوب نشده‌اند یا زبان آنها مورد بی‌توجهی قرار نگرفته است. این مناطق معمولاً خودشان رسانه محلی دارند و آزادانه کتاب‌هایشان چاپ و مجموعه شعرهایشان منتشر میشود. جشنواره‌های مختلف موسیقی قومی، داستان‌های قومی و ... هرساله با توجه به رویکرد اهتمام به فرهنگ‌های قومی، از سوی حوزه هنری و ارشاد برگزار میشود. بخشی از این موضوع توهم است و حرف برخی از افراد است که می‌خواهند القا کنند افراد این مناطق در ظلم مضاعف هستند. از سوی دیگر، رشد برخی از این زبان‌ها، تاحدودی بستگی به سخنوران این زبان‌ها و تلاش آنها برای اعتلای آن دارد، بهعنوان نمونه، در حال حاضر پژوهش‌های متعددی در رابطه با زبان و گویش‌های مختلف در کشور انجام شده و در قالب کتاب و مقاله چاپ میشود. از سوی دیگر، در حال حاضر رشته زبان ترکی در دانشگاه تبریز دایر است.
*تسنیم: آیا فرهنگستان قصد دارد که در این زمینه ورود کند؟
فرهنگستان در این زمینه حمایت می‌کند و بخشی بهعنوان گویش و زبان‌های ایرانی دارد. این گروه با شیوه‌نامه واحد، به کسانی که دوست دارند در زمینه گویش‌هایشان کار کنند، کمک می‌کند و از آنها حمایت می‌کند. بخش آموزش نیز به‌عهده وزارت آموزش و پرورش است.
انتهای پیام/*