ویرانی منطقه با تحقق رویای سدسازی اردوغان

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، «سدسازی ترکیه اگر ادامه پیدا کند، کار منطقه ساخته خواهد شد.» این جمله کوتاه اما دارای تبعات گسترده و مشابه آن، چند وقتی است که از زبان کارشناسان ایرانی و خارجی در مورد جاه‌طلبی‌های ترکیه در حوزه سد‌سازی شنیده می‌شود. همان‌طور که دکترمیرمهرداد میر سنجری، استادیار دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و ژئوپلیتیک، در نخستین همایش بین‌المللی بحران‌های ژئوپلتیکی جهان اسلام گفته بود ترکیه ساخت سدهای خود را از سال 1973 با سد کوبان آغاز کرد و به‌تدریج میزان حجم آب کم و کم‌تر شده و از 3/15 کیلومتر مکعب به 4/9 کیلومتر مکعب تغییر کرده است. این موضوع نشان‌دهنده این است که این سدسازی تأثیر مستقیم خود را ابتدا بر خود ترکیه گذاشته و این کشور را تحت تأثیر قرار داده است. علاوه‌بر آن در طول این چند دهه بیش از 500 سد در ترکیه ساخته شده‌اند که 22 سد آن به‌عنوان محدوده سرشاخه‌های فرات در ترکیه به‌نام پروژه عظیم جی. ای.پی که به «گاپ» مشهور است.

چند وقت پیش بود که یک رسانه آمریکایی نیز در گزارشی پیرامون این سد و تاثیرات آن بر ترکیه و کشورهای اطراف نوشته بود: «برای پنج نسل متوالی خانواده آرگون در حصن کیف زندگی می‌کردند و منطقه سرسبز و باستانی رود تیگریس در جنوب شرق ترکیه مکان خوبی برای کشت و کار این افراد بومی بود؛ اما زمان زیادی نمانده تا وقتی که این کشت و کار به کلی منهدم شود. باغچه خانواده آرگون در کنار تاریخ هزاران ساله این منطقه به زودی با تکمیل سد هیدروالکتریک ترکیه بر روی روخانه دجله نابود خواهد شد. سدی که مطالعات و سابقه آن به دهه 50 میلادی باز می‌گردد. تاکنون کار سد بیش از 80 درصد پیشرفت داشته است و در بخش دیگری از آن باید خانواده آرگون و دیگر ساکنان منطقه به منطقه‌ای دیگر مهاجرت کنند. منطقه حصن کیف سابقه‌ای 12 هزار ساله دارد و یکی از نخستین مکان‌هایی است که مردم به‌صورت سازمان‌یافته در آن اجتماع داشتند. هم‌چنین در دوره‌های سلجوقی و عثمانی و... نیز این منطقه محل اجتماع ساکنان بوده است.

آغاز پروژه ساخت این سد به مصطفی کمال آتاتورک بر می‌گردد؛ زمانی که برای تأمین انرژی‌های کشور، طرح ایجاد سد روی فرات و دجله را مطرح کرد. کنترل ترکیه بر این دو رود که مخصوصاً آب عراق و سوریه را تأمین می‌کرد، همواره بحث برانگیز بوده و بسیاری این انتقاد را مطرح می‌کردند که ایجاد این سد می‌تواند به کمبود آب در کشورهای هم جوار و حتی ایجاد جنگ و نا امنی بینجامد. این سد در روستای ایلیسو احداث می‌شود و عراق نیز بارها هشدار داده است که اگر این سد احداث شود جنوب عراق خشک خواهد شد. پس از این که مقدمات ساختن این سد مطرح شد، در دهه 1980 نخستین نقشه‌های مهندسی آن طراحی شد ولی کار احداث با وقفه‌های متعددی رو‌به‌رو شد. توقف کار، خرابکاری‌ها و مقاومت فعالان بومی باعث شد که این وقفه در کار سد‌سازی ایجاد شود. در سال 2009 نیز اروپایی‌ها اعتبارات خود را از این پروژه بیرون کشیدند. برای دهه‌ها ساکنان حصن کیف که بسیاری از آن‌ها به زبان کردی، عربی یا ترکی صحبت می‌کنند و کارشان گله‌داری است، با علم به این که بالاخره مجبور به ترک خانه‌های خود هستند زندگی خود را گذراندند. دولت ترکیه هم به قدری در اجرای این پروژه مخل محیط‌زیست جدی است که برای این ساکنان شهرک جدیدی ساخت.»

اما ایران نیز علاوه‌بر سوریه و عراق که ضرر اصلی از احداث این سد را می‌برند، با تبعات خشک شدن زمین‌های عراقی رو‌به‌رو خواهد شد چرا که بخش زیادی از ریزگردهایی که استان‌های بسیاری در ایران را درگیر خود کرده، به‌خاطر وضعیت آشفته محیط‌زیست عراق است. این مساله در برخی پژوهش‌های علمی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. برای مثال همان‌طور که در پژوهش تأثیر هیدروپلیتیک بر مناسبات عراق و ترکیه با تأکید بر دجله و فرات در فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام آمده، مساله کمبود آب به طورکلی و کاهش تدریجی آن در اثر مصرف جوامع، سبب شده آب نقش اساسی خود را در شکل‌دهی به روابط اجتماعی ـ سیاسی ملت‌ها و جوامع بشری به‌ویژه در مناطق خشک‌تر جهان ایفا کند و یکی از حوضه‌هایی که در وضعیت کاملاً بحرانی قرار دارد، حوضه رودهای فرات و دجله است. شدت و سابقه بحران در این حوضه آبریز بیشتر از حوضه رود نیل است. آنچه بر عمق و دامنه بحران در حوضه این رودها می‌افزاید، خصومت‌ها، رقابت‌ها و تعارضات سیاسی اقتصادی بسیاری است که از دیرباز میان کشورهای این حوضه وجود داشته است.

ترکیه اعتقاد دارد همان‌گونه که اعراب حق بهره‌برداری از منابع نفت را دارند ما هم از آب به‌طور دل خواه استفاده می‌کنیم‌. سرچشمه رودخانه‌های دجله و فرات و انشعاب‌های فرعی عمده فرات، در ترکیه قرار دارند و جریان‌های طبیعی این دو رودخانه بسیار متغیر است. عراق پس از ترکیه و سوریه آخرین کشور در مسیر رودهای دجله و فرات و شدیداً به این دو رودخانه وابسته است. حدود 85 در صد نیاز آب مردم این کشور به وسیله دجله و فرات تأمین و حدود 1/3 میلیون هکتار زمین کشاورزی به‌وسیله این رودها آبیاری می‌شود. دو کشور عراق و سوریه به‌شدت از توسعه طرح‌های آبی ترکیه نگران هستند. برای مثال ترکیه زمانی که احداث یکی از بزرگ‌ترین سدها بر رود فرات را -که همان سد آتاتورک است- به پایان رساند، مدت یک ماه یعنی از ماه ژانویه تا فوریه، تمام آب فرات را به دریاچه پشت سد سرازیر کرد تا سد آبگیری شود و بدین ترتیب مانع جریان آب به سوی عراق و سوریه شد. 94 درصد از سرچشمه‌های فرات و 51 درصد سرچشمه‌های دجله در ترکیه قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود مصرف آب در ترکیه در سال‌های آتی به دلایلی چون افزایش جمعیت، افزایش شهرنشینی که موجب تغییر الگوهای زندگی و مصرف و در نهایت افزایش مصرف آب می‌شود، افزایش یابد. همه این مسائل ایران را نیز در بحرانی جدی قرار می‌دهد. بحرانی غیرمستقیم که می‌تواند ریزگردها را در چندین استان دیگر ایران نیز مهمان کند.

منبع: صبح نو

انتهای پیام/