دیدگاه‌های متفاوت درباره «چگونگی دریافت وحی پیامبرانه»/ اشتراک نظر علمای اسلامی بر وحی لفظ و معنای قرآن کریم
استاد گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به سه دیدگاه متفاوت موجود درباره «چگونگی دریافت وحی پیامبرانه» گفت که علمای اسلام بر وحیانی بودن لفظ و معنای آیات قرآن تاکید موکد دارند.
محمد کاظم شاکر، استاد گروه قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا با طرح دیدگاه‌های متفاوت موجود درباره چگونگی دریافت وحی پیامبرانه گفت: بحث از وحی، از مباحث دراز دامن در ادیان الهی است که می‌توان از زوایای مختلف، به آن پرداخت. بحث ما بیشتر گزارشی از توصیف دیدگاه‌هایی است که در زمینة وحی وجود داشته و دارد.
وی با اشاره به تحقیقات علمی خود درباره چگونگی دریافت وحی پیامبرانه افزود: در نشست آتی در مرکز مطالعات قرآنی دانشگاه مفید قم با طرح دیدگاه‌های مذکور سئوالاتی را که در جریان تحقیقات خود به آن رسیده‌ام مطرح می‌کنم. سؤال من این است که بین خداوند و متون مقدس در ادیان ابراهیمی چه ارتباطی وجود دارد؟ به بیان دیگر، رابطه سه مجموعه عهد قدیم، عهد جدید و قرآن که ما اکنون در اختیار داریم، با خداوند چیست؟ به عقیده من، روشن شدن این رابطه، به مطالعات قرآنی کمک می‌کند.
شاکر در بیان برخی دیدگاه‌های رایج در موضوع نحوه انتقال وحی به پیامبران گفت: یک دیدگاه این است، که الفاظ این کتب از خداست؛ خداوند هم الفاظ را به وجود آورده و هم معانی آن‌ها را به پیامبران و نویسندگان این متون القا کرده است. این دیدگاه، دیدگاه سنّت‌گرایان یهودی در مورد تورات (اسفار خمسه) و دیدگاه عموم مسلمانان در باره قرآن کریم است.
وی ادامه داد: دومین دیدگاه، دیدگاهی است که غالب مسیحیان ـ و نه همه آنان ـ دارند. غالب مسیحیان دیدگاهشان این است که معانی، مُلهَم است؛ یعنی توسط روح القدس به پیامبران یا نویسندگان متون مقدس الهام شده است. آن‌ها می گویند روح‌القدس معانی را الهام کرده است ولی الفاظ و عبارات، از پیامبران و نویسندگان است.
استاد علوم قرآن و حدیث درباره سومین دیدگاه گفت: در دیدگاه سوم اعتقاد بر این است نه لفظ این متون، از خداوند است و نه معنای آن‌ها مُلهَم از روح‌القدس است بلکه لفظ و معنایشان، هردو، از افرادی است که آن ها را آورده‌اند. درباره این دیدگاه، این پرسش پیش می‌آید که رابطه این متون، با خدا چه می‌شود؟ در این قرائت ـ که در میان دانشمندان الاهی‌دان، نخستین بار، توسط شلایر ماخر (1768-1834) و ویلیام جیمز (1842-1910) مطرح شد و اکنون حتی توسط برخی نواندیشان مسلمان بیان می‌شود ـ گفته می‌شود این نوشته‌ها ربطی به خداوند ندارند. مطرح‌کنندگان این دیدگاه، معتقدند نه لفظ این متون را خدا ایجاد کرده است و نه معنایش را بلکه آورندگان این متون، تجربه‌ای قدسی، با خداوند داشته‌اند که آن تجربة قدسی، آن‌ها را پر از معنا و معنویت کرده و در آن ها انگیزشی ایجاد کرده است تا این متون را پدید بیاورند. به بیان دیگر، این متون، بازتاب تجربه قدسی آن‌هاست.
وی درباره در دیدگاه اول که مربوط به مسلمانان است گفت: بیشتر علمای اسلامی، روی لفظ، تأکیدکرده‌‌اند. زیرا شبهه، بیشتر مربوط به لفظ بوده و کسی در وحیانی بودن معنا از جانب خداوند، تردیدی نداشته است. از این رو، علمای مسلمان بر این نکته تأکید کرده‌اند که الفاظ قرآن از سوی خداوند بوده است.
استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طبابایی با بیان اینکه علمای مسلمان، معتقد بوده و هستند که لفظ و معنای قرآن، هر دو از سوی خدا وحی شده است، افزود: اما سؤال این است آن چیزی که از ناحیه خداوند، به پیامبران می‌رسد به چه ترتیب است؟ آیا کیفیت دریافت سخن خدا توسط پیغمبران، به همان کیفیتی است که ما سخنان همنوعان خودمان را دریافت می‌کنیم؟ ابتدا باید روشن کنیم که کیفیت تفهیم و تفهّم، در میان ما چگونه است؟ ما وقتی سخن می‌گوییم، آیا تنها، لفظ را به مخاطب خودمان القا می‌کنیم یا هم لفظ و هم معنا را؟ این در حالی است که در نظریه مسلمانان فرض بر این است که معنا نیز به پیامبر القا می‌شود و این طور نیست که پیامبران هم، به همان شیوه‌ای که ما به معنا می‌رسیم، معانی را دریافت کنند.
به گزارش باشگاه خبرنگاران پویا، نشست علمی محمدکاظم شاکر با عنوان «چگونگی دریافت وحی پیامبرانه» روز شنبه 16 اردیبهشت‌ماه سال جاری در مرکز مطالعات قرآنی دانشگاه مفید قم برگزار می‌شود.
انتهای‌پیام/