خاطرات خودنوشت ماهیتی اسنادی و بازدارنده از تحریف دارد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا،نشست تأثیر خاطرات خودنوشت در جلوگیری از تحریف دفاع مقدس  باحضور احمد دهقان و گلعلی بابایی در غرفه انتشارات فاتحان در سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

احمد دهقان، از نویسندگان حوزه دفاع مقدس در این نشست بیان کرد: خاطرات خودنوشت مهمترین گونه از آثار جنگ هستند که یا همزمان با جنگ و یا بلافصله پس از جنگ نگارش آن‌ها آغاز می‌شود. این گونه از آثار از بومی‌ترین و مهیج‌ترین خاطرات محسوب می‌شوند، چرا که درون آن‌ها تعلیق ذاتی وجود دارد که همین مسئله جذابیت آن‌ها را افزایش می‌دهد.

وی اظهار کرد: مهمترین ویژگی خاطرات خودنوشت این است که ماهیتی اسنادی دارد و لحظات را بدون تحریف برای ما بازگو می‌کنند. در این آثار نوشته و نوع احساسات و همچنین زاویه دید خود نویسنده مشاهده می‌شود که ارزش استفاده برای تاریخ‌نگاران را دارد. بنابراین اگر استناد را از آن‌ها حذف کنیم، تاریخ‌نگاری خدشه‌دار خواهد شد.

این نویسنده یادآور شد:‌ ممکن است در آثاری که شخص خاطره‌گو می‌خواهد روایتی امروزی از گذشته داشته باشد، دچار ملاحظه‌کاری شود یا موضوعاتی را فراموش کرده باشد. بنابراین خواه یا ناخواه اثر جذابیت خودش را از دست خواهد داد.

دهقان با اشاره به اینکه تا چه میزان تغییرات در چاپ چنین آثاری ممکن است انجام شود، توضیح داد: از این جهت آثار خودنوشت جزو مهمترین آثار محسوب می‌شوند که جذابیت ذاتی یا ادبی دارد. به عنوان مثال خاطرات شهید حسن باقری ذاتا دارای جذابیت و تعلیق هستند و باید آنچه را که نوشته به همان صورت در اختیار مخاطب قرار داد. علاوه‌بر این، خاطرات مرحوم سپیده کاشانی که چند روز در جبهه بوده است نیز به دلیل ارزش ادبی دارای چنین ویژگی‌ای است. از سوی دیگر شاخصه‌های دیگری مانند نوع نگاه یا جایگاهی که نویسنده خودنوشت‌ها در آن قرار داشته است نیز مهم جلوه می‌کند. بنابراین اگر هر یک از این آثار بنابر مصلحت‌اندیشی مطالب‌شان حذف شود، از قدرت آن‌ها خواهد کاست. اما کاری که باید روی آن‌ها انجام داد این است که آثار را به طور امروزی گویا کنیم و این گویاسازی، برون‌متنی است. به این صورت که پاورقی یا زیرنوشت به آن‌ها اضافه می‌کنیم.

وی خاطرنشان کرد: تفاوتی که می‌توان بین آثار خودنوشت و یادداشت‌ها یا خاطرات روزانه در نظر گرفت این است که آن‌ها دارای زیرگونه‌های متنوعی هستند که بنا به نوع نگاه، تفاوت خواهند یافت. کاری که می‌توانیم در این زمینه انجام بدهیم این است که گونه‌ها را بشناسیم و آن‌ها را از یکدیگر منفک کنیم.

«دهقان» با نقد موضوع تاریخ شفاهی در ادبیات دفاع مقدس گفت: همانطور که گفتم، آثار خودنوشت منبع و قابل استناد هستند، اما اکنون با خاطراتی روبرو هستیم که در گونه تاریخ شفاهی به وفور چاپ می‌شوند. بی‌شک وقتی گرد و غبار بخوابد، این گونه از نوشتن نیز از یاد خواهد رفت و اکنون تنها کاری که این آثاری کرده‌اند آن است که یادداشت‌های روزنوشت را به کناره برده‌اند. ما می‌توانیم خاطرات مرتبط با دفاع مقدس را به دوران پیش از کتاب «دا» و پس از آن تقسیم‌بندی کنیم. قبل از این کتاب آثار براساس استناد در اختیار مخاطبان قرار می‌گرفت، اما بعد از آن خاطرات و واقعیت‌ها به میزانی دستکاری شد.

این نویسنده افزود: ناشری در یک مجله مطلبی را با عنوان «در خدمت و خیانت دا» به چاپ می‌رساند و بحثی را پیش گرفته بود که به طور علمی به این موضوع می‌پرداخت اما بنا به دلایلی دیگر نتوانست آن را ادامه بدهد، چرا که کسی نیامد نقد علمی بر تاریخ شفاهی دفاع مقدس بزند. در غرب جریانی ادبی وجود دارد که خاطرات ورزشکاران و هنرمندان را به چاپ می‌رسانند. به این کتاب‌ها، کتاب‌های پاورقی می‌گوییم چرا که واقعیت در آن‌ها تحریف‌ می‌شوند و کلمات در آنجا حرف اول را می‌زنند. گمان می‌رود که کتاب‌های دفاع مقدس در حوزه تاریخ شفاهی نیز حالت پاورقی به خود خواهند گرفت، چرا که این پاورقی‌نویسی موجب احساسی شدن متن و خواننده خواهد شد. این نازل‌نویسی بزرگترین ضربه را به ادبیات جنگ خواهد زد.  

دهقان در پایان سخنانش یادآور شد: کتاب‌هایی مانند «نقطه رهایی» از آقای گلعلی بابایی و «یادداشت‌های روزانه شهید غلامرضا صالحی» که از نخستین و شاید آخرین گونه از کتاب‌هایی باشند که شکل خودنوشت دارند. ما در یادداشت‌های شهید غلامرضا صالحی با چهره واقعی از یک فرمانده روبرو هستیم که می‌توانیم او را ابوذر بدانیم. این فرمانده بسیار متفکر است و پیش‌بینی‌هایش درباره جنگ بلاتردید روی داده است. این آثار ما را وادار به تعظیم در مقابل دفاع مقدس خواهد کرد. متأسفانه دکان سه نبشه زدن در حوزه ادبیات دفاع مقدس موجب می شود جنگ رو به تحریف برود.

در بخش دیگر این نشست سردار گلعلی بابایی با بیان اینکه خودنوشت‌ها اسناد معتبری هستند، توضیح داد: قطعا در گونه خاطراتی که پس از جنگ به نگارش درآمده‌اند لغزش‌هایی پیش خواهد آمد. خاطرات روزنوشت از آنجایی که همزمان و به موقع پدید آمده‌اند لغزشی در آن‌ها مشاهده نمی‌شود. شخصا از این گونه آثار استفاده بسیاری می‌کنم.

وی یادآور شد: بدون شک فرمانده‌ای که زمانی موضوعی مرتبط با جنگ را در همان دوران به نگارش درآورده است اگر بخواهد اکنون درباره‌اش صحبت کند ملاحظاتی را در نظر خواهد گرفت. از طرفی خود سازمان‌ها نیز ممکن است تحمل پذیرش آنچه که در زمان پیشین نوشته شده است را نداشته باشند چرا که در آن آثار شفافیت، صراحت و صداقت وجود دارد.

این نویسنده با اشاره به شاخصه‌های آثار خودنوشت گفت:‌ما در مناسبت‌های مختلف دفاع مقدس شاهدیم که فرماندهان یا شخصیت‌هایی صحبتی از جنگ می‌کنند و چیزهایی را می‌گویند که بسیار با واقعیت تفاوت دارد. دلیل چنین اظهارنظرهایی آن است که آن‌ها با شعارهایی که در قبل پیرامون جنگ وجود داشته است فاصله گرفته‌اند و با ارزش‌های امروزی می‌خواهند جنگ را روایت کنند. اگر می‌خواهیم از جنگ بگوییم نباید با محاسبات امروزی آن را بیان کنیم. به عنوان مثال اظهارنظرها پیرامون چرایی ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر مصداق این گفته است.

وی در رابطه با مبحثی که احمد دهقان پیرامون تاریخ شفاهی بیان کرد، توضیح داد: منظور آقای دهقان در رابطه با تاریخ شفاهی دفاع مقدس در اصل به خاطرات مخدوش باز می‌گردد، یعنی کتاب‌هایی که خاطرات را به شکل آبکی و بدون ویراستاری به چاپ می‌رسانند والا یکسری خاطرات ناب وجود دارد که هم اکنون برای ما نیز قابل استناد هستند.

بابایی تأکید کرد: بازنویسی خاطرات جنگ دارای آفت‌ها و مزایایی است آفت آن‌ها همان نگاه امروزی داشتن به جنگ خواهد بود. این مسئله باعث می‌شود که یک نثر دوگانه پیرامون مسئله جنگ شکل بگیرد. ما در کتاب‌هایی مانند «حرمان هور» حال و هوای معنوی رزمندگان را بسیار عالی بیان کرده است. همچنین کتاب «665 روز جبهه» که خاطرات شهید صوری از سربازان ارتش است نیز به دلیل آنکه همزمان با واقعه نوشته شده‌اند موجب می‌شود که خواننده خودش را در آن صحنه حفظ کند.

بابایی افزود: اکنون در حال نگارش کتاب «عملیات خیبر» هستم. در این کتاب از خاطرات روزنوشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بسیار بهره گرفته‌ام چرا که جایگاه و نگاه ایشان به موضوع جنگ بسیار خاص بوده است. آثار ایشان قابل استناد است. البته ممکن است یک نگاه این باشد که بنا به دلایلی نباید از این خاطرات استفاده کرد اما حقیقت آن است که اگر از این خاطرات روزنوشت استفاده نشود حیف است چرا که دست‌نوشته‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درباره جنگ قابل اطمینان است.

انتهای پیام/