«اسلام‌شناسی» بیشترین اصلاحی را داشت
۲۹ خرداد هر سال سالگرد درگذشت مرحوم دکتر علی شریعتی است. از وی آثار مکتوب زیادی به جای مانده است که عمدتا متن پیاده شده سخنرانی‌های آن مرحوم است.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، انتشارات سپیده باوران از ابتدای دهه 90 انتشار ویرایش شده مجموعه آثار مرحوم دکتر علی شریعتی را در دستور کار خود قرار داده است. محمد کاظم کاظمی که در این انتشارات مسوولیت ویرایش کتاب‌ها را برعهده دارد، این مجموعه را نیز ویراستاری می‌کند. در کنار وی آقایان سید خلیل حسینی، پرویز خرسند، محمد نورالهی و خانم زینب پزشکیان حضور دارند.
همچنین، به گفته کاظمی در همه کتاب‌ها، از نظرها و آگاهی‌های آقای عابس قدسی مدیر نشر سپیده‌باوران هم استفاده شده و اعراب‌گذاری و ترجمه عبارت‌های عربی نیز با آقای محمد قدسی، پدر وی بوده است. اعراب‌گذارى، درج نشانى و ترجمه آیات و احادیث و رفع مشکلات آن نیز از دیگر ویژگی‌های ویرایش تازه از آثار دکتر شریعتی است.
با محمدکاظم کاظمی در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
کتاب‌های مطهری را بیشتر می‌خواندم
کاظمی با بیان اینکه نخستین کتابی که ویرایش شد کتاب «هبوط» دکتر شریعتی بود گفت: زمان دقیق شروع کار را نمی‌دانم اما حدود 5 سال پیش بود که انتشارات سپیده باوران تصمیم گرفت کتاب‌های دکتر شریعتی را ویرایش فنی و بدون تصرف در محتوا چاپ کند. در آن زمان بنده کارهای ویرایشی این انتشارات را انجام می‌دادم و قرار شد کتاب‌های دکتر را نیز من ویرایش کنم.
وی درباره سابقه مطالعه کتاب‌های دکتر شریعتی گفت: کتاب‌های دکتر را خوانده بودم اما نه خیلی. در سال‌های جوانی بیشتر به کتاب‌های شهید مطهری علاقه داشتم و می‌خواندم. از کتاب‌های دکتر شریعتی اندکی خوانده بودم و اتفاقاً ویرایش این کتاب‌ها برایم بخت خوبی بود تا بسیاری از کتاب‌های دکتر را که خواندنش ضرورت داشت اما نخوانده بودم، مطالعه کنم.
اولویت با نیازهای جامعه
کاظمی درباره چگونگی اولویت بندی ویرایش کتاب‌های دکتر شریعتی گفت: تقدم و تأخر ویرایش کتاب‌ها براساس ضرورت‌های ناشر و بحث متقاضی و مخاطب صورت می‌گیرد و نیاز بیشتر جامعه. مثلاً کتاب‌های کویر، حج، فاطمه فاطمه است، زن، علی و نیایش به‌دلیل همین ملاحظات در دستور کار قرار گرفت.
وی درباره منبع و مبنای کار ویرایش کتاب‌ها با بیان اینکه ملاک ما کتاب‌هایی بوده که زیر نظر دفتر تنظیم و نشر دکتر شریعتی منتشر شده‌اند، افزود: طبیعتاً این کار با هماهنگی با خانواده دکتر انجام شده است. صاحبان اثر، وارثان دکتر به حساب می‌آیند؛ اما در این میان نکته مهمی وجود دارد و آن هم این است که کتاب‌های دکتر را برخی ناشران با حروفچینی جدید تجدید چاپ کرده‌اند. مبنای کار ما اما قدیمی‌ترین نسخه این کتاب‌ها بوده است. در واقع نسخه‌های نزدیک به زمان حیات دکتر شریعتی ملاک بوده‌اند. برای ما این نکته اهمیت داشت که علاوه‌بر نبودن حتی یک غلط تایپی در کتاب‌ها، اضافاتی مانند فهرست اعلام نیز داشته باشیم.
وفور اغلاط
از کاظمی درباره حجم اشتباهات تایپی و املایی پرسیدیم و جواب داد: این غلط‌ها بسیار دیده شد و برخی کتاب‌ها که در زمان حروفچینی نظارت درستی روی آن نبوده از این غلط‌ها به وفور داشت. مخصوصاً کتاب «اسلام‌شناسی مشهد» موارد اصلاحی قابل توجهی داشت و این غلط‌ها نیز چند نوع بود. یکی از این اشتباهات غلط تایپی است یکی دیگر اشتباهی است که توسط خود دکتر و سهوالقلم رخ داده مثلاً چیزی در ذهنش درست بوده اما روی کاغذ اشتباه آمده یا خطای ذهنی بوده مثلاً در کتابی دکتر شریعتی حکایتی را تعریف می‌کند که آن را منتسب به کتاب «فضایل بلخ» می‌داند و در کتاب دیگری از آثار خودش همین حکایت را نقل می‌کند اما اسم کتاب را سهواً، اسم دیگری می‌گوید و زمانی که اینها را تطبیق می‌دهیم می‌بینیم که «فضایل بلخ» درست است.
وی افزود: مورد دیگر این است که در جاهایی وقتی دکتر شریعتی حدیث یا آیه‌ای را نقل می‌کند به دلیل اینکه از ذهن و حفظیات خود کمک می‌گرفته در انطباق با متن شاهدیم که در حد یک کلمه یا یک حرف اختلاف دارد. در اینگونه موارد اگر سهو القلم بوده که اصلاح می‌شود وگرنه در پاورقی توضیحاتی ارائه می‌شود.
و اینجاست که فرد باید با زبان و ادبیات خود دکتر و لغات و اصطلاحات زمانه انتشار کتاب و افراد و اعلام آشنایی داشته باشد. چیزی که در نهایت برای ما در حوزه ویرایش اهمیت داشت این بود که حتی یک کلمه یا یک حرف که قرار است اصلاح شود در پاورقی ذکر شود. در این ویرایش در مواردى که خطا محرز بوده و شکل اصلى کلمه روشن، متن (با تذکر در پانوشت) اصلاح شده است و در مواردى که محرز نبوده، فقط حدس و گمان ویراستار در پانوشت آمده است. پانویس‌هایى که افزوده این چاپ است با قید «و. س.» (ویراستاران سپیده‌باوران) و با علامت «*» مشخص شده است.
بیشترین و کمترین دردسر
کاظمی درباره زمانی که برای ویرایش هر کتاب صرف می‌شود گفت: بعضی از این کتاب‌ها چندین ماه زمان برد. مثلاً کتاب «اسلام‌شناسی» چیزی نزدیک به 6ماه زمان صرف کرد. اتفاقات بسیاری برای این کتاب باید می‌افتاد و موارد زیادی مانند آیات قرآن بود که باید اصلاح می‌شد و عبارت‌های عربی که تمامشان اعراب‌گذاری و ترجمه شد. مثلاً شعری از دوران جاهلیت بود که اعراب‌گذاری و ترجمه شد. تمام عبارت‌های عربی در کتاب‌های دکتر اعراب‌گذاری شده است.
در این کتاب حتی ارجاعات نیز اصلاح شدند. مثلاً دکتر در جایی ارجاع به صفحه 314 داده است که ما به آن صفحه رجوع کردیم و مطلب مرتبط را نیافتیم که با تحقیق و مطالعه و وقوف، مطلب مرتبط را در صفحه 341 دیدیم و متوجه شدیم که تایپیست اشتباه کرده است. یکی از موارد وقت‌گیر تهیه فهرست اعلام بود که با دقت بالایی انجام شد. مثلاً اگر در کتاب فردی به‌نام عبدالله داریم و 12 جای کتاب نیز آمده باشد در فهرست اعلام جداگانه اسامی کامل این عبدالله‌ها آمده است که منظور کدام عبدالله بوده است و دکتر در متن برخی اوقات اسم را بدون اسم پدرش آورده مثلاً گفته عبدالله چنان گفت که ما در اینگونه موارد از روی خود متن متوجه می‌شدیم که منظور دکتر کدام عبدالله بوده است. کمترین مشکل نیز در کتاب‌های نیایش بود که متن سرراستی داشت.
جلوگیری از تحریف
کاظمی در پایان با اشاره به جملاتی که به دکتر شریعتی نسبت داده می‌شود یا احتمال تحریف کتاب‌ها و صحبت‌های وی می‌گوید: گاهی یک دیالوگ متعلق به مارلون براندو را به دکتر شریعتی نسبت داده‌اند. به نظر بنده آسیب بزرگی که به آثار بزرگان وارد می‌شود و شاید هم به فرهنگ وارد می‌شود این است که ما به‌جای بهره گرفتن از متون اصلی و کتاب‌های این بزرگان به جملات قصارشان اکتفا کنیم. به‌خصوص اینکه این جملات یا از آن بزرگان نباشد یا در مقام و موقعیتی به کار رفته باشد که معنی خاصی را متبادر بکند نه عام. مثلاً دکتر شریعتی در جایی درباره گروهی از جامعه نظری را داده باشد که آن گروه هم در طول زمان دچار تغییرات یا تحول شده باشند مثلاً گفته باشد روشنفکران ما چنین هستند یا روحانیت ما چنان هستند. به‌طور کلی حاصل زندگی و تفکرات این بزرگان را در جملات کوتاه خلاصه کردن ستم بزرگی به آنهاست. نقل جملات دکتر شریعتی فایده‌ای ندارد و کار ما باید خواندن کتاب‌های ایشان باشد. آن زمان است که فهم درست را به‌‌دست آورده‌ایم. فرهنگ مطالعه ما متاسفانه به سمتی رفته است که متن‌های کوتاه فراوانی را می‌خوانیم و این آسیب زننده است.
منبع:صبح نو
انتهای پیام/