عمارت کلاه فرنگی قزوین تنها کوشک باقیمانده از دوران شاه طهماسب+فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، بسیاری از ما با شنیدن نام «چهل ستون» به یاد «کاخ چهل‌ ستون اصفهان» می‌افتیم، اما در شهر قزوین هم بنایی بسیار زیبا با معماری کم‌نظیر از دوران صفوی به جای مانده است؛ اگر به این شهر سر می‌زنید، یکی از بناهایی که باید حتما به آن سر بزنید، همین عمارت چهل ستون است. عمارت چهل ستون قزوین به عمارت کلاه فرنگی هم معروف است.

استان قزوین در زمان صفویان به دلیل مناسب بودن آب و هوا و همچنین موقعیت جغرافیایی، پس از تبریز به عنوان پایتخت انتخاب شد و شاه طهماسب دوم به دلیل دفع خطر ترکان عثمانی پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد که بعدها اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد.

در زمان پایتختی قزوین عمارتی در میان یک باغ بزرگ بنا شد که مرکز حکومت شاه طهماسب دوم بود و به دلیل تأمین امنیت این کوشک در کنار شهربانی وقت ساخته شد که به مجموعه دولتخانه صفوی نام گرفت که یکی از آثار تاریخی بزرگ، منحصر به فرد و معروف در کشور است.

عمارت کلاه فرنگی قزوین تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه طهماسب است که در دوره قاجاریه توسط محمد باقر سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین بازسازی شد و چهلستون نام گرفت.

این بنا با مجموعه دولتخانه صفوی در ارتباط است و به یکدیگر راه دارند؛ عمارت چهلستون قزوین از طریق تونل‌های زیرزمینی به بیرون از شهر راه دارد و این تونل‌ها برای خروج اضطراری از کاخ در هنگام حمله دشمن پیش‌بینی و تعبیه شده است.

این بنا ساختمانی هشت ضلعی به مساحت تقریبی 500 متر مربع است که بر اساس نقشه یک معمار ترک در دو طبقه ساخته شده است و دارای تالارها و اتاق‌های کوچکی در هر طبقه است.

رواقی با ستون‌های آجری و قوس‌های نیم دایره‌ای بنا را در برگرفته و بر بالای آن ایوانی با ستون‌های چوبی استوار گردیده‌ است؛ نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه‌ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است.

مکتب حاکم بر این نقاشی‌ها از تغییر و تحولات سیاسی نیز تاثیر گرفته، به نحوی که ظهور نادرشاه و مکتب افشاریه در چهل ستون دیده می‌شود؛همچنین ظهور قاجار نیز در سومین لایه نقاشی‌های کاخ چهل ستون دیده می‌شد که به مرور زمان از میان رفته‌ است.

 این دیوارهای مزین به نقاشی و دیوارنگاره‌‌ها در نوع خود منحصر به فرد بوده و وجود سه لایه دیوار نگاره حاکی از گذشت ادوار مختلف تاریخی بر آن است.

به سبب اشعاری که در جبهه تالار از زیر گچ خارج شده، مصراع: «مبارک‌ترین بناهای دنیا» که به حساب حروف ابجد سال 1057 هجری قمری (مصادف با 1026 هجری شمسی و 1647 میلادی) است، گفته می‌شود که ساختمان کاخ چهلستون در پنجمین سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است.

در همین سال بود که شاه اراضی موسوم به زنگی آباد را از میرزا اشرف جهان، یکی از بزرگان شهر، خریداری کرده وسپس معماران برگزیده کشور را فراخواند و فرمان داد تا باغی به شکل مربع بسازند و در میان آن عمارت‌های عالی، تالار، ایوان‌ها و حوض‌های زیبا بنا کنند.این مجموعه از 23 کاخ و 7 سر در ورودی تشکیل شده بود.

عمارت کلاه فرنگی به همراه سر در عالی قاپو تنها بناهای باقی مانده از باغ صفوی هستند. این باغ خیلی بزرگ بود، طول آن از خیابان واقع در شمال سبزه میدان کنونی تا حیاط نادری و عرض آن نیز از جلوی اداره پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه بانک ملی امتداد داشت ولی خیابان‌ها مقدار زیادی از این باغ را از بین برده و بخش بزرگی هم به نام سبزه میدان به گردشگاه عمومی اختصاص یافت.

در این باغ ساختمان دو اشکوبه است که از چهار سوی آن چهار خیابان احداث کرده بودند. خیابان جنوبی از دیگر خیابان‌ها طولانی‌تر، وسیع‌تر و بسیار تمیز و پاکیزه بود. دو سوی خیابان‌ها را چنارهای بلندی احاطه کرده و سر تا سر باغ از درختان میوه‌دار پوشیده بود. دو حوض در شمال و جنوب عمارت قرار داشت که همواره آب از نهرهای پیرامون کلاه فرنگی داخل حوض می‌شد و از نهری که در وسط خیابان جنوبی بود به طرف حیاط نادری می‌رفت. این عمارت پیش از سال 1300 هجری شمسی به کلاه فرنگی شاه طهماسب معروف بود.

نقشه‌ی بنا دارای طرحی با محورهای چلیپایی(صلیبی) و برون گراست. طبقه اول بنا دارای سالن وسیعی است که در چهار طرف آن چهار اتاق با هندسه متفاوت از یکدیگر وجود دارد. بنا دارای چهار ایوان است که در گذشته باز بوده وجریان هوای مطبوعی از آن عبور می کرده ولی امروزه برای محصور کردن و حفظ تزئینات با پنجره بسته شده است . این بنا از نظر معماری طوری ساخته شده است که در تابستان هوای مطبوعی در داخل آن جریان داشته است.

شیب درب ورودی آن باعث می شود که جریان هوا به مرکز هدایت شود. رواقی با ستون‌های آجری و قوسهای نیم دایره گرداگرد این طبقه را در بر گرفته. ازارهسازیهای آن با سنگ و بقیه آجری است. تقریباً تمامی بنا از نقاشی پوشیده شده است که متعلق به دوران صفویه و قاجار است.سقف طبقه اول دارای مقرنس زیبایی است و در کف آن یک حوض وجود دارد که در شمال و جنوب بنا هم نظیر این حوض موجود بوده است و جریان آب باعث می شود هوای مطبوعی داخل بنا جریان داشته باشد.

البته اکنون فقط حوض مرکزی و جنوبی باقی مانده است و مرمت شده است، اما حوض شمالی از بین رفته و جریان آب نیز برای جلوگیری از رطوبت قطع شده است.نقاشی‌های موجود در روی دیوارها و مقرنس‌های سقف در دوران پهلوی آسیب فراوان دید. به دلیل این که این بنا به فرمانداری تبدیل شده بود و روی نقاشیها را با گچ سفید کردند و چون گچ روی سطح صیقلی نقاشی ها نمی‌‌چسبید بیشر آن ها را محفوظ کردند که این کار آسیب زیادی به تزئینات بنا وارد کرد.

دهانه‌هایی که سالن را به ایوان‌ها متصل‌می کند دارای قوس‌هایی است که تعداد و تنوع آنها، ادوار مختلفی را که بر این بنا گذشه نشان می‌دهد. ساختمان طبقه دوم تالار بزرگ مرتضی است که از هر سمت ارسی های پهن پنج چشمه بلندی در وسط داشته و در کنار آن در کار گذارده بودند. پلان آن مربع شکل است و در چهار طرف آن چهار گوشواره قرار دارد که در دوره قاجار به بنا اضافه شده است.

غلام گردش دور تا دور بنا را در طبقه دوم نیز احاطه کرده که در آن ستونهای چوبی صاف و ظریف کار گذاشته اند که متعلق به دوران قاجار است . سقف غلام گردش و تالار ، قاب خنچه پوش می باشد که در گذشته دارای نقاشی بوده ولیامروزه با یک لایه زنگ سبز تیره پوشنده شده است. این کاخ نمونه زنده ای از تنوع معماری در دوران صفویه است و بنایی هشت گوش بر سکوی 30cm است .

اطراف ایوان دارای ستونهای استوانه‌ای آجری با قوس‌ها نیم دایره است که در دوره قاجاریه اضافه گردیده است. تقریبا تمام بنا از نقاشی پوشیده است سالن مهمترین و زیباترین قسمت ساختمان است.تالار دارای چهار شاه‌نشین است و به احتمال زیاد در تعمیرات بعدی ابعاد آن تغییر پیدا کرده است. طبقه دوم از تزئینات و نقاشیهایی پوشیده شده که غیر از چند تابلو چیزی از آنها باقی نمانده است. روی دیوارهای این بنا سه لایه نقاشی وجود دارد که لایه اول مربوط به دوران صفوی ، لایه دوم مربوط به مکتب دوران صفوی ، لایه سوم مربوط به دوره قاچار است. در دوران صفوی در نقاشی‌ها از آب رنگ استفاده می‌کردند و رنگها ملایم‌تر بود ولی در دوران قاجار از رنگ  گیاهی استفاده می‌کردند و رنگ‌ها کمی تندتر شد.

نقاشی‌های دوره صفوی مینیاتور می‌باشد رعنایی طرح و قدرت قلم نقاشی در نگارگری نرم از پیچ و خم انحنای اندام مردان و زنان که از خصوصیات نقاشی دوره صفوی است کاملا مشهود است هنرمندان در این دوره در ترسیم مناظر عاشقانه بسیار چیره‌دست بودند و اشخاصی که نقش شده‌اند به قدری ظریف و باریک و در نهایت لطافت هستند که تشخیص مرد یا زن بودن آنها جز از طریق لباسشان امکان‌پذیر نیست.

حوض قسمت مرکزی بنا در گذشته سنگ مرمر حجاری بوده است که امروزه به صورت سنگ مرمر ساده مرمت شده است.دسترسی طبقه پایین و بالا در گذشته از طریق راه‌پله شرقی بوده که امروزه مسدود گردیده است و ورود از راه پله شمالی می‌باشد. این راه پله نیز در گذشه آجر فرش بوده ولی امروزه با سنگ مرمر مرمت شده است. سالن بالا دارای اروسی‌های زیباست که شیشه‌های رنگی آن از آلمان تهیه شده است و در حالت باستان شناسی چهار فصل را بیان می کند . سبز (بهار ) ـ قرمز(تابستان) ـ زرد (پاییز)ـ آبی (زمستان).

از خصوصیات این اورسی‌ها این است که از داخل،  بیرون مشخص است ولی از بیرون داخل دیده نمی‌شود . آیات و کلمات قرآنی نیز در این اورسی‌ها به چشم می‌خورد.

تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه‌ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است.

شاه طهماسب صفوی درسال ‎951 هجری قمری به دلیل تهدیدات ترکان عثمانی تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت و در همین سال بود که اراضی موسوم به زنگی‌آباد را از میرزا شرف جهان یکی از بزرگان و معتمدان شهر برای احداث بنای شاهی خریداری کرد.

شاه طهماسب به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به شکل مربع در آن بسازند و در میان آن عمارت‌های عالی، تالار، ایوانها و حوض‌های زیبا بنا کنند؛ شاه طهماسب صفوی بنای آن را از روی نقشه یک معمار ترک با شیوه شطرنجی خیلی کوچک ساخته است که دارای پنجره‌های چوبی بسیار ظریف و زیبا است که بعدها چهلستون اصفهان از روی نقشه این بنا ساخته شده است.

قزوین یکی از شهرهای بزرگ ایران در غرب و مرکز استان و شهرستان قزوین است؛ این شهر در بلندای 1٬278 متری از سطح دریا واقع شده است که در زمان حکومت صفویان پایتخت ایران بوده و به همین دلیل دارای اماکن و موزه‌های تاریخی بسیاری است.

 قزوین از نظر تعداد اثر تاریخی رتبه نخست در ایران و سوم در جهان رادارد که یکی از نمونه‌های شاخص بناهای تاریخی استان قزوین کاخ صفوی چهلستون است.

از این بنا هم اکنون به عنوان گنجینه (موزه) قزوین استفاده می‌شود و همه روزه گردشگران ایرانی و خارجی بسیاری از آن دیدن می‌کنند.

انتهای پیام/