امام (ره) می‌فرمود از فانتوم نمی‌ترسیم؛ ترس ما پشت‌کردن مردم به مساجد است/ تجملات مساجد یادگار دوران قاجار است/ امامزاده‌ها را رقیب مساجد کردیم

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا مساجد همواره به‌عنوان پایگاهی عبادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شناخته می‌شوند، زیرا پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز این مکان مقدس را  بر همین مبانی پایه‌ریزی کرد و دستاوردهای زیادی را با مرکزیت مساجد برای اسلام و مسلمانان رقم زد. 
در دوران معاصر نیز این مساجد بودند که محوریت بزرگ‌ترین نهضت‌های مسلمانان را به‌عهده داشتند تا جایی که هسته‌های اولیه مقاومت مردم ایران برای پیروزی انقلاب اسلامی ایران از همین مکان‌های مقدس رقم خورد.  حضرت امام خمینی(ره) در این باره فرمودند «این مساجد بود که این پیروزى را براى ملت ما درست کرد». (صحیفه امام، ج‏13،ص15) لذا خالی بودن مساجد را یکی از توطئه‌های دشمن معرفی کردند و فرمودند: «مراکزى که مراکز بسط حقیقت اسلام است، بسط فقه اسلام است و آن مساجد است، اینها را خالى نگذارید. این یک توطئه است که مى‏‌خواهند مسجدها را کم‌کم‏ خالى کنند».

اما متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد اُفت کارکردهای مساجد تا حد مرکزی صرفاً عبادی بودیم که در این مدت بارها مورد هشدار رهبر معظم انقلاب قرار گرفت. در دیداری که سال گذشته ائمه جماعات استان تهران با معظم‌له داشتند، رهبر انقلاب با اشاره به اینکه «در تاریخ اسلام، مسجد مرکزی برای مشورت، همکاری و تصمیم‌گیری در مسائل مهم اجتماعی، سیاسی و نظامی بوده است»، خواستار افزایش و کیفیت‌بخشی به کارکرد مساجد شدند و این موضوع را به‌صورت امری جدی از مسئولان مربوطه مطالبه کردند.

در این باره خبرگزاری تسنیم بر خود لازم دانست تا در قالب میزگردهایی درباره «راهکارهای افزایش کارکرد مساجد» از نظرات صاحب‌نظران استفاده کند، در این راستا به‌مناسبت ایام مبعث رسول گرامی اسلام(ص) اولین میزگرد را برگزار کرد.

همچنین در ایام نزدیک به «روز جهانی مساجد» میزگردی با حضور حجت‌الاسلام صداقت، مدیر برنامه‌ریزی فرهنگی مرکز رسیدگی به امور مساجد، عبدالحمید قدیریان، مسئول دفتر مطالعات کاربردی هنر حوزه هنری و بهمن ادیب‌زاده، استادیار معماری دانشگاه شهید بهشتی ترتیب دادیم تا درباره موضوعاتی همچون «راهکار افزایش کارکرد مساجد»، «راهکار کیفیت‌بخشی به محیط مساجد با استفاده از هنرهای تجسمی»، «چالش‌های فعلی معماری مساجد و ارتقای کیفیت معماری مساجد» بحث و گفت‌وگو کنیم. 

مشروح این میزگرد را در ادامه بخوانید.

تسنیم: ارتقای کارکرد مساجد مسأله‌ای است که در این سال‌های اخیر مورد گفتمان جامعه دینی و فرهنگی ما قرار گرفته است. مهم‌ترین کارکرد مساجد از نگاه شما چه موضوعاتی باید باشد و برنامه‌ امور مساجد درباره این کارکرد چیست؟

حجت‌الاسلام صداقت:
 مساجد کارکردهای متعددی دارند، اما در بین همه اینها، کارکرد اصلی موضوعات فرهنگی است؛ به عنوان نمونه در احادیث داریم اگر نماز مؤمنی مورد قبول واقع شود، مابقی اعمال هم مورد قبول واقع می‌شوند و اگر ردّ شود، سایر اعمال اثر نخواهند داشت. لذا اصلی‌ترین برنامه کارگزاران مساجد باید احیای کارکرد فرهنگی مساجد باشد. حتی معماری مساجد بر اساس کارکردهای فرهنگی آن شکل گرفته است. 

 ما در حوزه فعالیت‌های فرهنگی مساجد یک نظام مدیریت فرهنگی مسجد در مرکز رسیدگی به امور مساجد تعریف کردیم. این نظام مدیریت شاخصه‎های مختلفی دارد که تمام جوانب یک کار فرهنگی را به نوعی در نظر گرفته است. در این  طرح خصوصیات امام جماعت، کارگزاران مساجد، فعالان فرهنگی و حتی خادم مسجد در نظر گرفته شده است. همچنین ویژگی‌‎های سخت‎افزاری و برنامه‎ها و خدمات فرهنگی مساجد هم مدنظر قرار دادیم. بخش دیگر نظام مدیریت فرهنگی مسجد اختصاص به مخاطبان آن دارد. به عنوان نمونه برای کودکان نیز برنامه‎ریزی کردیم که چه امکاناتی باید برای حضور وی در نظر بگیریم.

همچنین ارائه محتوا و پیام‎هایی که باید در مساجد به نمازگزاران ارائه شود، از برنامه‌های دیگر مرکز است. از سوی دیگر نظام ارتباطی مسجد و نظام تصمیم‎گیری و برنامه‎ریزی از دیگر مواردی است که در نظام مدیریت فرهنگی مسجد تعریف شده است. تمام این موارد شاخصه‎های این نظام مدیریت است. بنابراین بر اساس این نظام مدیریت سایر برنامه‎ها را جهت‎دهی کردیم. یعنی برنامه‎های آموزشی و فرهنگی امور مساجد در همین راستا تعریف شد. همچنین محتواهایی که ائمه جماعات ارائه می‌دهند، توقع داریم در همین راستا باشد.

در بخش مخاطبان مسجد که عرض کردم، طرح‎های مختلفی را شروع کردیم. مسجد و کودکان، مسجد و نوجوانان، مسجد و جوانان و مسجد و بانوان از طرح‎های چهار ساله گذشته امور مساجد در زمینه مخاطبان بود. سال آینده هم مسجد و خانواده را مدنظر قرار دادیم.

به عنوان نمونه در مورد حضور کودکان دو نوع روایت وجود دارد؛ روایاتی که کودکان را از رفتن به مسجد منع می‌کنند که این دست روایات، ضعیف هستند. دسته دوم، روایاتی که تشویق به حضور کودکان به مسجد می‌کند. تا جایی که رسول خدا(ص) به خاطر گریه کودکان نماز را با سرعت ادا می‌کردند.

تسنیم: در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟

پیامبر(ص) کودکان را در مسجد دو دسته می‌کردند

در تحقیقاتی که در مورد کودکان انجام دادیم، به نکات جالبی دست یافتیم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) کودکان را به دو دسته تقسیم‎ می‌کردند؛ یک دسته از کودکان که صبیّ محسوب می‌شوند. یعنی کودکانی که هنوز ممیز نشدند. یک دسته کودکان هم جزو ممیّزی‎ها بودند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به این دسته از کودکان دستور می‌دادند در مسجد وضو بگیرند و در صفوف نماز جماعت شرکت کنند و در جلسات حضور داشته باشند. برای کودکانی که ممیّز نشده بودند، طبری می‌گوید پیامبر (صلی الله علیه و آله) گوشه‎ای از مسجد را «روضةالصبیان» یا «بهشت کودکان» قرار داده بودند.در آنجا دو مربی کودکان را مشغول بازی کنند تا خانواده‎ها به دلیل شلوغ‎کاری آنها معذوریت حضور در مسجد را نداشته باشند.ما همین مورد را تبدیل به طرح کردیم و به برخی مساجد ارائه دادیم و نتایج خوبی هم گرفتند و قرار است به باقی مساجد هم این طرح را بدهیم.

عبدالحمید قدیریان:
به فکر اصلاح روحیات باشیم تا جذب حداکثری
قدیریان با ابراز تأسف نسبت به اینکه اکنون در مباحث فکری و محتوایی هر کسی به ظن و گمان خودش رفتار می‌کند و نظر قطعی قرآن و عترت را در اولویت کارش قرار نمی‌دهد، افزود: اگر نظر قرآن و عترت اولویت داشت، دو دستگی‌ها و چند دستگی‌ها ایجاد نمی‌شد، زیرا تفکر الهی مبتنی بر نگاه توحیدی است. از این منظر باید در تفکرات‌مان تجدید نظر کنیم. به عنوان نمونه ما تلاش می‌کنیم کودکان به صورت صحیح و دقیق اعمال مربوط به نماز را انجام دهند. این خیلی مهم و عالی است، اما روح و روانشان کجاست؟! وقتی ما به روح و روان اهمیت قائل نباشیم، دشمن روی این مسأله سرمایه‌گذاری می‌کند و با ترفندهای مختلف هنری در جهت تخریب این مقولات در فرزندان ما بر می‌آید. بنابراین اولویت رفتاری‌مان باید مبتنی بر اصلاح روحیات و روانیات باشد؛ اگر این مسأله حاصل شد، دیگر لازم نیست روی کیفیت جذب فکر کنیم بلکه مردم خودشان به سمت اماکن مقدس از جمله مساجد کشیده می‌شوند.

بیان سه نکته مهم قرآنی درباره کیفیت مساجد
وی در بخشی دیگر از سخنان خود درباره اولویت‌های رفتاری در قبال مساجد بر اساس آیات قرآن گفت:چون بحث­مان درباره مسجد تراز اسلام است، خوب است ابتدا مصداق مسجد تراز از دیدگاه قرآن را بشناسیم. خداوند در بخشی از آیه25 حج، مسجدالحرام را برای مردم معرفی می‌کند و می‌فرماید «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذی جَعَلْناهُ لِلنَّاس‏»  از طرفی می‌دانیم که این همان اولین بیتی است که خداوند آن را برای مردم قرار داده و در آیه‌ 96 آل‌ عمران نیز به این مطلب اشاره می‌کند؛ «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکًا وَ هُدًی لِلْعالَمینَ» بنابراین بیت‌الله اولین مسجد و به عبارت دیگر مسجد تراز اسلام است.

در آیه26 سوره حج خداوند شاخص‌هایی از این مسجد را بیان می‌کند و می‌فرماید «وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهیمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِکْ بی‏ شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْقائِمینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُود، و چون براى ابراهیم جاى خانه را معین کردیم «چیزى را با من شریک مگردان و خانه‌‏ام را براى طواف‌‏کنندگان و قیام‌‏کنندگان و رکوع‌‏کنندگان [و] سجده‏‌کنندگان پاکیزه دار». می‌بینیم که در این آیه، خداوند سه نکته را به عنوان شاخص بیان می‌فرماید.

اولین شاخص درباره‌ مکان مسجد است و  اینکه این خداوند است که مکان را تعیین می‌کند؛ بنابراین تعیین مکان مهم است و هر کسی نمی‌تواند و نباید مکان مسجد را تعیین کند.

دومین شاخص درباره‌ سازنده‌ مسجد است. خداوند به ابراهیم (علیه‌السلام) که قرار است این مسجد را بسازد، می‌فرماید بدون سر سوزنی شرک این کار را انجام دهد؛ «لا تُشْرِکْ بی‏ شَیْئاً»، یعنی ای سازنده، هیچ شرکی نباید درون تو باشد. در صورتی که این نوع نگاه، اصلاً برای ما پررنگ نیست یا به قول دکتر ادیب‎زاده، نمی‎دانیم آیا معمارمان اهل تقواست یا نیست. برایمان زیاد جلب توجه نمی‌کند و فقط ساخت مسجد برایمان اهمیت دارد؛ اما اینکه از چه پولی و چه مصالحی و توسط چه کسی ساخته شود، برای ما مهم نیست.

سومین شاخص این است که فرد سازنده باید مسجد را برای وارد شوندگان به آن، طاهر و پاکیزه قرار دهد. نکته ظریف اینجاست که خداوند می‌فرماید «شریکی برایم قرار مده» و «آن مکان را پاک کن». فعلی که در اینجا جلب توجه می‌­کند، فعل «زدودن» و پاک کردن از هر نوع ناخالصی است. وقتی این آیه را با نحوه ساخت مسجدالنبی تطبیق می‌دهیم، متوجه می‌شویم که رسول­‌الله‌(ص) برای ساخت اولین مسجد در مدینه، از همین الگو استفاده کردند. یعنی برای انتخاب مکان حساسیت قائل بودند و خودشان مکان را تعیین کردند، این نبود که اجازه دهند مسجد را در هر جایی بسازند. در ساخت مسجد هم وجود مقدس رسول‎الله(ص) دست به کار شدند تا سازنده هیچ شرکی نداشته ­باشد. در مقام سوم، می‌بینیم که ایشان تمام درب‎های رو به داخل مسجد به غیر از درب خانه علی(علیه‌السلام) را می‎بندند؛ زیرا امیرالمؤمنین(ع) و اهل‌بیت عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) پاکیزه‎ترین انسان‎ها هستند که آیه تطهیر در مقام آن­ها نازل شده است. از اینجا برداشت می‌کنیم که فعل زدودن از مسجد باید همواره برایمان مهم جلوه کند.

تسنیم: آقای دکتر ادیب‌زاده با توجه به اینکه شما در عرصه ساخت مسجد حضور فعال دارید و با توجه به مطالعات دینی که تاکنون انجام دادید، چه شاخصه‌ها و کارکردهایی را برای مساجد لازم می‌دانید؟

دکتر ادیب زاده:
به نظرمان الگوگیری ما در کارکرد مساجد باید بر اساس شاخصه‌های مسجد از منظر پیامبر(ص) باشد. پیامبر گرامی اسلام(ص) در صدد ساخت مکانی بودند تا محور تمام فعالیت‌ها باشد و از سوی دیگر بتوانند خودشان پاسخگوی مراجعات مردم باشند؛ لذا فکر مسجد از همان جا شکل گرفت. اما اکنون از عمده محوریت‌ها و کارکردهای مساجد کاسته شده است. تفکر معماری اسلامیِ مساجد هم وابسته به گنبد و مناره بلند نبود بلکه به نوع و تعدد کارکردهای آن بستگی داشت. مسجد در زمان رسول‌الله(ص) مکانی برای گفتمان علمی، دینی، سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی بود.

وی در بخشی دیگر از سخنان خود گفت: همچنین پیامبر گرامی اسلام(ص) از زرق و برق مسجد نهی می‌کردند؛‌ زیرا بارها می‌فرمودند زرق و برق چشم مردم را به معنویات می‌بندد. اکنون جوامع غربی با ابزار هنر در آن سوی دنیا با زینت‌آلات چشم‌بندی می‌کند و مردم را فریب می‌دهد. 

در ادامه این نشست دکتر ادیب‌زاده درباره کارکرد مساجد در صدر اسلام گفت: در جنگ احد و خندق که سپاه اسلام مجروحان فراوانی داشت، عده‎ای می‌گویند اولین بیمارستان را خود رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسجد تأسیس کرد. یعنی مسجد در صدر اسلام دارای کاربری درمانی نیز بود در حالی که هرچه جامعه به سمت مدنی شدن سوق پیدا می‌کند، این کاربری‌ها از مسجد جدا می‌شود تا جایی که فکر می‌کنم امروزه تنها کاربری باقی مانده از مسجد، مدرسه و درسش باشد که در این فضا هم بیشتر طلاب حوزه علمیه حضور دارند.

وی با اشاره به اهمیت مسجد در نگاه امام خمینی(ره) گفت: حضرت امام(ره) جمله‎ای می‌فرمایند که خیلی عجیب است. ایشان می‌فرمایند ما از فانتوم نمی‎ترسیم بلکه از پشت کردن مردم به مساجد می‌ترسیم. این موضوع تن من را می‎لرزاند؛ لذا زمانی که می‌خواهیم مسجدی طراحی کنیم، مدام این دغدغه ایجاد می‌شود که شما از من چه مسجدی می‌خواهید. اینکه می‌‏پرسم متولیان مسجد چه کسانی هستند به این خاطر است. سطح معنوی آنها باید با افراد معمولی تفاوت داشته باشند.

ادیب‌زاده با طرح این سؤال که امام خمینی(ره) وقتی می‌فرمایند مسجد ما باید مانند زمان رسول خدا(ص) باشد، آیا منظورشان این است که باید به عقب بازگردیم، گفت: عرض می‌کنم منظورشان این است که به اصل خودمان بازگردیم. هر کسی از اصل خودش دور شود، گرفتار می‌شود. اصل همان توحید و ناب بودن اعتقادات است.

وی با تأکید بر اینکه امام(ره) فرمودند نباید فکر کنیم تأثیر فرهنگی‎مان در مسجد چه بود بلکه نتیجه با خداست، افزود: خداوند به ابراهیم(ع) می‌فرماید برو آنجایی که به تو گفتم، این مسجد را با این کیفیت بساز و بعد ویژگی‎های خانه را مطرح می‌کند. وقتی هم که وارد حریم کعبه می‌شوید، با یک مکعب روبرو می‌شوید، می‌بینید هیچ وجهی ندارد. یعنی در هیچ جهت کششی درست نمی‌کند لذا احساس تعادل می‌کنید.

امامزاده‌ها را رقیب مساجد کردیم
استاد معماری دانشگاه شهید بهشتی تداخل مساجد با امامزاده‌ها را یکی از عوامل رکود مساجد دانست و افزود: در دهه 70 فرهنگسراها رقیب مساجد شدند و در حال حاضر در دهه 80 امامزاده‎ها رقیب مساجد شدند. به صورت مصداقی عرض کنم، امامزاده صالح(ع) توسعه پیدا می‌کند، اما مسجد جامع آنجا کوچک‎تر می‌شود. اینجاست که می‌فهمیم به مساجد دارد پشت می‌شود. مسجد دوران انقلاب، مسجد جامع انقلابی ما، مسجد جامع همت بود که آیت‎الله طالقانی در آنجا نماز خواندند، اما اکنون می‌بینیم مقابل آن بلوک بتنی قرار دادند.  

مسجد ما نباید شاهانه باشد
از سوی دیگر مساجدی را می‌بینیم که به قدری مجلل درست کردند که وقتی داخل آن می‌شوید، مبهوت معماری آنجا می‌شوید. بنابراین مسجد ما نباید مسجد سلطان و شاهان باشد بلکه باید خانه خدا و بر اساس سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) باشد. پیشنهاد بنده این است که مقیاس مسجد، مقیاس عبدالله است نه طاغوتپس اولین جایی که باید عبد باشد، خود مسجد است.

مساجد ما نقش کلیساها را ایفا می‌کند

حجت‌الاسلام صداقت:
حجت‌الاسلام صداقت در ادامه نقدهای دکتر ادیب‌زاده، یکی از غفلت‌های بزرگ مسئولان گذشته در زمینه کاهش کارکرد مساجد را اینگونه توضیح داد: در نظام جمهوری اسلامی یکی از غفلت‌هایی که صورت گرفت این بود که به مرور زمان سیاست‎ها به این سمت سوق پیدا کرد که مساجد نقش حداقلی در زندگی انسان‎ها پیدا کنند. یعنی مسجد نقش کلیساها و معابد را ایفا می‌کند. یعنی به جایی رسیدیم که مساجد کارکرد اصیل خود را به ندرت از دست داد و این به دلیل سیاست‎های مختلفی بود که ناخداگاه ایجاد شد. ما وقتی مدارس را در کنار مساجد ایجاد کردیم، غافل شدیم از اینکه نباید کارکردهای آموزشی مسجد را از بین برد. وقتی فرهنگسراها و خانه‎های فرهنگ را ایجاد کردیم، یادمان رفت که اگر این کارکردها در مسجد ایجا شود، نتایج ملموس‎تری را به همراه خواهد داشت.

تسنیم: دکتر ادیب‌زاده شما به عنوان معمار حرفه‌ای، ارتباط معماری یا هنر با مسجد تراز اسلام را چه مسأله‌ای معرفی می‌کنید؟

معماری، بیان تمدن مادیِ فرهنگ جامعه است
 کار فرهنگی از معماری جدا نیست و معماری، بیان تمدن مادیِ آن فرهنگ است. اگر دستاورد معنوی ما فرهنگ باشد، دستاورد مادی، همان معماری است. نکته دوم که شاید تذکره باشد، این است که آیا امور مساجد مشورت خود را از معمار تقی می‌گیرند یا از کسان که لباس شهرت به معنای فقهی دارد؟ الان چالش بزرگی که در کشور با آن روبرو هستیم، این است که اگر می‌فرمایند اساسِ مسجد بر تقواست، آیا مساجد ما را معمار تَقی طراحی می‌کند یا خیر؟

ساخت مسجد را باید فرد تقی عهده‌دار باشد
اصل معماری ایرانی اسلامی، فضای تهی در مرکز است؛ چون هیچ چیز نیست، خداوند را حاضر می‌بینید. لذا برای ساختن خانه خدا، یک معمار تقی نیاز داریم. شما به مسجد جامع اصفهان و شیخ لطف‎الله بروید، وقتی با مساجد خودمان مقایسه می‌کنیم، تفاوت‎های محسوسی می‌بینیم. با اینکه تابلو ندارد، متوجه می‌شوید چه کاری را در چه مکانی انجام دهید. در حالی که فقط آجر است. اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله)  می‌فرمایند من زرق و برق نمی‎خواهم، به این معنا نیست که مصالح ماندگار استفاده نکنید بلکه باید در عین ماندگاری پر از مفهوم باشد. سنگ گرانیتی که در مساجد استفاده می‌کنند، کاربردش برای جای دیگری است. مصالحی که با فطرت انسان ملازم است، باید استفاده شود. انسان از خاک آفریده شده، بنابراین با خاک سریع‎تر مأنوس می‌شود.

حجت‌الاسلام صداقت:
حجت‌الاسلام صداقت با بیان اینکه دین ما با هنر کاملاً سازگاری دارد، اولین ابزار پیامبر (صلی الله علیه و آله) را هنر معرفی کرد و در این باره گفت: اینکه حضرت با صوت زیبا قرآن می‌خواند، یک نوع استفاده از هنر لحن است. همان کفاری که با حضرت دشمنی می‌کردند، به صورت پنهانی صورت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را گوش می‌دادند.

 لذا در تکمیل بحث بزرگواران باید عرض کنم همان طور که مستحضرید عالمانی در جهان اسلام داریم که از هنرمندان و معماران زبده عصر خود بودند؛ مثل شیخ بهایی. از سوی دیگر اولین دروسی که در حوزه می‎آموختند، خوش‎نویسی بود. امام(ره) در خاطرات خودشان می‌فرمایند اولین درسی که نزد آقای پسندیده یاد گرفتم، درس خوش‎نویسی بود. متأسفانه به مرور زمان در حوزه‎های علمیه ما، فقه محوریت گرفت و حتی برخی از علما مقابل این ماجرا ایستادند و مورد هجمه هم قرار گرفتند. همچنین تا جایی پیش رفتیم که اخلاق هم در حوزه کم‎رنگ شد.

هنرمندان با مراکز دینی به زبان مشترک نرسیدند

عبدالحمید قدیریان:
عبدالحمید قدیریان، مسئول دفتر مطالعات کاربردی هنر حوزه هنری در ادامه نقدهای دکتر ادیب‌‌زاده با ابراز تأسف نسبت به اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ما هنرمندان با مراکز دینی به زبان مشترک نرسیدیم، افزود: متأسفانه این امر پسندیده‌ای نیست و باید این تعامل ایجاد شود. یعنی حتی در حد شنیدن ایده‌های ما هنرمندان وقت گذاشته نشده است. این را هم قبول داریم که همچنان که هنر تأثیر فراوانی در ارائه مفهوم به مخاطب دارد، یک ابزار مهیب نیز محسوب می‌شود و باید در فرم هنری دقت لازم صورت گیرد، اما به هر حال نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

 متأسفانه برخی هنر را تا حد زیبایی‌سازی تعریف می‌کنند و آن را در حد سرگرم کردن مردم تنزل داده‌اند در حالی که ماجرا فراتر از این مسائل است. اکنون دشمن از ترفندهای هنری استفاده‌های فراوانی در راستای اهداف شوم خود در تخریب فرهنگ جوامع برده است.

هنر مفهومی «کانسپچوآل آرت» جهت تخریب روحیات طراحی شده
قدیریان با اشاره به برخی ترفندهای دشمن در جهت تخریب روحیات و روانیات گفت: ما برای موضوعات دینی، حوزه تاثیرگذاری متولیان را چگونه تبیین می‌کنیم؟ آیا تنها فعل مخاطبان مورد توجه است یا روحیات و احساسات آنها؟ باید توجه داشته باشیم که دشمن تلاش دارد تا حیطه‌اش را به گونه‌ای تعریف کند که بر روح مخاطب اثر بگذارد. مثل بازی‌های کامپیوتری و... حتی در ارائه‌­های هنری مانند «کانسپچوآل آرت» یا «هنر مفهومی» که این روزها مرسوم شده است. حوزه اثر این نوع ارائه‌­ها کجاست؟ حوزه اثر آنها، تحت تأثیر قرار دادن روح انسان‌هاست. در این شیوه مخاطبان را به فضایی می‌‏برند که هنرمند ایجاد کرده است. این فضا ممکن است از یک ویدئو یا نقاشی و یا یک معماری و یا ترکیبی از اینها ساخته شده باشد. فضا یعنی محیطی که مسلط بر مخاطب است و بر روح و حال و هوای او حاکمیت دارد.

 تکثر و تجملات در محیط مساجد یادگار دوران قاجار است
عبدالحمید قدیریان موضوع تجملات و زیبایی بی حد و حصر مساجد را یکی از اشکالات مهم مساجد دانست و در این باره توضیح داد: یکی از معضلاتی که در موضوعات دینی داریم، موضوع زینت دادن است که از ابزارهای ابلیس محسوب می‌شود. بحث‌مان زیبایی نیست بلکه منظورمان این است که در مسجد باید از تکثر پرهیز کنیم تا چیزی مانع ما و خدا نباشد. محیط مسجد باید از هر ناجوری و رجس و دنیائیات طاهر و پاک باشد تا اهالی مسجد را از خداوند غافل نکند. چرا ما در مساجد از این همه فرم و رنگ استفاده می‌کنیم؟ این همه تزیین از کجا بر ما تحمیل شده؟ در دوران پادشاهان، فرهنگ تجمل‎گرایی و اشرافیت بر مساجد تحمیل شد و آن هم به خاطر این بود که آنها دوست داشتند که اگر در اماکنی وارد می‌شوند، آن اماکن مجلل باشد. چرا ما این فرهنگ را از تشیع می­‌دانیم؟ در حالی که می‌دانیم مسجد رسول‎الله(ص) در نهایت سادگی بود و حضرت از هر زینتی که انسان را از یاد خدا غافل کند، پرهیز می‌کردند.

مساجد را با زینت‌آلات شلوغ نکنیم
وی با تأکید بر اینکه ما باید ترازها را به خوبی بشناسیم، ادامه داد: ما باید میزان و ترازها را به خوبی بشناسیم. چرا باید مساجد را این قدر با زینت‎آلات شلوغ کنیم؟ باید طوری مساجد را بسازیم که نمازگزار وقتی وارد صحن آن می‌شود، ذهنش فقط متوجه خداوند باشد. نه اینکه مدهوش تزیینات زیبای آن شود. وقتی کسی به مسجد می­‌آید، در واقع دوست دارد به مکانی قدم بگذارد که آن مکان او را آماده‌ وصل به خدا کند و اگر چنین شود، مساجد رونق می­‌گیرند و قالب و محتوا با هم هماهنگ می‌شوند.

قدیریان با بیان اینکه ما باید مبانی فکری و لایه‎های اصلی تفکرمان را اصلاح کنیم، گفت: اگر اصلاح در سطح تفکر صورت نگیرد، هر مقدار که برنامه‎ریزی فرهنگی کنیم، تأثیر چندانی نخواهد داشت. همان­طور که تاکنون اینگونه بوده است. ما می­‌بینیم برخی مساجد کشورهای مسلمان پر از جمعیت است؛ زمانی که وارد این مساجد می‌شویم، اولین نکته‎ای که برایمان جلب توجه می‌کند، سادگی مسجد است. باید در کنار آموزش­‌های فقهی و عملی، به روح مخاطبان نیز توجه کنیم، وقتی ما بر روی روح مخاطب تأثیر بگذاریم، خود به خود خیلی امورات اصلاح می‌شود، چرا که روح سرمنشأ اخلاق و رفتار  است.

وی افزود: از سوی دیگر باید گفت به کارگیری هنر غیر دینی هم چه بسا تأثیرات منفی زیادی را در روح مخاطب بگذارد. در تابلوهایی که از شهید حججی رسم شد، چه مقدار مفهوم درونش بود؟ به نظرم مفهوم واقعی را نمی‎رساندند؛ اما چرا تأثیرگذار بودند؟ زیرا شهید حججی بر روح‎ها اثر گذاشت. بنابراین تکنیک و هنر درجه دوم و سوم است.

مسجد یعنی کانال ارتباطی بین عمق عالم تا اوج آسمان‌ها
قدیریان با بیان اینکه مسجد یعنی مکانی که کانال ارتباطی بین عمق عالم با اوج آسمان‎هاست، اظهار کرد: وقتی وارد مسجد می‌شویم، باید احساس کنیم که رفعت می‎یابیم و به سوی بالا ارتفاع می‎گیریم. خداوند در آیات نور درباره‌ی بیوتی سخن می‌گوید که در آن اذن رفعت وجود دارد و می‌فرماید «فی‏ بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ»؛ بر طبق بسیاری از روایات ما، اصل این بیوت، خود اهل‌بیت(ع) هستند. مسجد مصداق و نمونه‌ای از بیوتی است که خداوند در این آیات به آن‌ها اشاره می‌کند. نه اینکه به لحاظ تکثر فرم‌ها و رنگ‌­ها در مساجد، نمازمان حتی از دیوار مساجد هم عبور نکند، چه برسد به اینکه بالا برود.

تفکر جامعه باید مبتنی بر معارف عترت(ع) باشد
در نظام شجره­‌ای، تفکر و ایمان، بالاترین جایگاه و حکم ریشه را دارد که به مرور زمان، فرهنگ را پدید می­آورد و فرهنگ با گذشت زمان، تولیدِ تمدن می­کند و در آنجاست که عمل شکل می‌گیرد و قوام می­یابد، زیرا تبعه فرهنگ و فرهنگ تبعه تفکر است. لذا ما نمی‌­توانیم این شجره را از شاخه به سمت ریشه شکل دهیم. خداوند در بیش از هفتاد بار در قرآن عبارت «الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات‏» را به کار برده است. یعنی ایمانیات را بر اعمال صالح مقدم دانسته است، لذا این توقع درست نیست که بخواهیم از اعمال دینی که همان فقهیات است، انتظار داشته باشیم تا فرهنگ‌سازی کند. باید تفکر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و معارف ناب الهی جریان پیدا کند تا تفکر جامعه را شکل دهد و به مرور تبدیل به فرهنگ شود. بزرگان ما بسیار تاکید دارند که ایمانیات ما در حکم اصول دین ما بوده و فقهیات فروع دین است. اگر ایمانیات ما اصلاح شود، وقتی جوان ما وارد مسجد می‌شود، می‌داند که محضر، محضر پادشاه عالم است. در این صورت رفتار و ظاهر خود را هم مرتب و آماده محضریت می‌کند. اما اگر تفکر صحیح و معرفت ناب نباشد، آن جوان گویی به یک مکان عادی می‌رود و میان مسجد و سایر اماکن، برایش تفاوت چندانی وجود ندارد. در مقابل، ورود یک روحانی به مسجد را دقت کنیم.

یک روحانی به دلیل معرفتی که به آن مکان دارد و برای مسجد اهمیت قائل می‌شود، قبل از ورود خود را مرتب کرده است و متواضعانه داخل می‌شود. پس به جای آنکه مسجد رفتن مردم برایمان مهم باشد، به تولید معارف ناب قرآنی و اشاعه‌ آن در جامعه  همت کنیم که قوی‌­ترین ابزار برای جذب جوانان است. اگر می‌بینیم برخی فرقه‎های انحرافی مثل تکفیری‎ها و شیطان پرست‌ها، با همه‌ انحرافاتشان رشد می‌کنند، به خاطر این است که بر تفکر و روح افراد خود تأثیر می‌گذارند.

دکتر ادیب‌زاده:

ائمه جماعات باید جاذبه داشته باشند
آقای قدیریان به نکته خوبی اشاره کردند. بنده شاهد بودم به محض اینکه یک عالم بزرگوار را جایگزین امام جماعت دیگری کردیم، مسجد رونق خاصی گرفت. یعنی ائمه جماعات باید جاذبه داشته باشند. 

عبدالحمید قدیریان:

برای ابعاد معرفتی مردم برنامه داشته باشیم
این که دکتر ادیب‌زاده اشاره داشتند در یکی از مساجد شهر تعداد کمی  از مردم می‌­آمدند، ولی با تدبیر بزرگان مسجد فلان عالم بزرگواری که در کسوت روحانیت مردی روحانی و با معرفت بود را دعوت کردند و در اندک زمانی حضور آن مرد خدا باعث رونق مسجد شد، این به لحاظ جاذبه نورانی و معرفتی او بوده است. اینکه یک عالم بتواند مجرایی هرچند کوچک از نور اهل‌بیت (علیهم‌السلام) باشد، باعث ‌مردم به سمتش اقبال ‌کنند. متاسفانه ما به لایه‌­های بالایی انسان کمتر توجه داریم با اینکه تمام سعی خود را می‌­کنیم طبق خواست اهل­‌بیت عمل کنیم، ولی دستورات مهمی مانند معرفت به نورانیت اهل­‌بیت، را که امیرالمؤمنین(علیهم‌السلام)  بر هر مرد و زنی واجب دانسته را از یاد برده‌­ایم.

معتقدم اگرمقدار اندکی از معرفت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را در جامعه شیعه اشاعه دهند، آن جامعه نمی‌تواند بی‎تفاوت، به غفلت خود ادامه دهد. اگر می‌­بینید چندین قسمت فیلم و سریال به نام اهل­‌بیت(علیهم‌السلام)  ساخته شد و هیچ تأثیری بر جامعه نگذاشت، بدانید که ناظران دینی از معرفت نسبت به اهل­‌بیت(علیهم‌السلام) و قرآن تهی بودند و صرفاً به اسم آن بزرگواران تاریخ‎نگاری کرده‌­اند؛ در جامعه شیعه نباید با وجود امام حیّ (عج) این همه اتفاقات ناگوار اخلاقی و ... بیفتد. نباید  مساجدش خالی باشد؟ برای جذب مخاطبین باید با فطرت مردم سر و کار داشت، نه با یکسری صرفاً اعمال آنها. نور فطرت وقتی با برنامه‌ریزی آموزشی و فرهنگی بیدار شود، شاید آن دین قیم شکل گیرد و اثر خودش را نشان دهد.

     انتهای‌پیام/