از هدیه‌های سران جهان در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور تا ۵ ویروس «صنایع‌دستی»

خبرگزاری تسنیم/ علی‌رمضانپور

... صنایع دستی هنری است که رنگ‌ها و روحیه انسان‌ها را منتقل می‌کند، وقتی دستی روی جاجیم هزار رنگ ترکمن می‌کشی هر تار و پودش قصه‌ای برایت تعریف می‌کند... ولی دریغ از غصه دستان هنرمندان این هنر پارسی؛ حکایت هنر صنایع دستی در سرزمین پارسی «ایران زمین‌» حال و روزی ابری دارد، ولی به گفته بهمن نامور مطلق - معاون سازمان میراث فرهنگی کشور؛ "ایران" در زمینه آموزش صنایع دستی در جهان رتبه نخست را دارد، اما در زمینه فروش، جایگاه خوبی در دنیا ندارد و این یعنی زحمتی گران برای دستان هنرمندان صنایع دستی.

با این وجود - حوزه صنایع دستی در طول سالهای اخیر رنگ و بوی خوشی پیدا کرده است؛ از فروش‌های به‌نسبت بیشتر در صادرات تا برپایی نمایشگاه ملی صنایع دستی و بازارچه‌های دائمی همچون بازارچه عودلاجان در قلب پایتخت، و در چند استان دیگر کشور، که خود نویدی برای روزهای خوش این هنر پارسی است که هنوز از کپی چینی‌ها در امان مانده است، بطوریکه یکی از عمده بازارهای مناسب فروش صنایع دستی ایران نیز در چین است.

می‌گویند کسی که با دستش کار می‌کند کارگر است، کسی که با دست و عقلش کار می‌کند پیشه ور است و کسی که با دست، عقل و احساسش کار می‌کند، هنرمند است، و حال برای واکاوی و بررسی حال و روز صنایع دستی، دقایقی با دکتر بهمن نامور مطلق - معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور به گپ‌وگفت نشستیم که قسمت نخست این مصاحبه از جنس «گل برجسته، قالی دورویه، نمکدان بافی و چنته» پیش روی شماست.

هنرمند و تاجر اصیل ایرانی جاه طلب بودند و بازارهای جهان را می‌خواستند نه یک غرفه کوچک در گوشه‌ای از خاک ایران

جامعه ما نتوانسته آدم‌هایی برای قد و اندازه‌های جهانی در حوزه‌های اقتصادی و اقتصاد هنری تربیت کند

اگر ما به خارجی‌ها بازار می‌دهیم که خودرو یا وسایل منزل بیاورند باید در مقابل طلب بازار آنان را کنیم

ترک بازار صنایع‌دستی ایران در عرصه‌های جهانی موجب شد که ما سلیقه‌های دنیا را از دست بدهیم

جنس و نوع هدیه‌هایی که به سران کشورهای جهان در مراسم تحلیف رئیس جمهور اهداء شد

اگر رئیس جمهور به اروپا می‌رود مایل است به‌همراه کاروان صنایع دستی برود

صنایع دستی دیگر شهروند درجه سه سازمان میراث فرهنگی نیست

بزرگترین ویروس صنایع دستی در حوزه «بازرگانی و فروش» است

پیشخوان فرهنگی ایرانی‌ها در دنیا صنایع دستی شده است

تولید بر توریست سبقت گرفته است

تسنیم: آقای دکتر - به عنوان نخستین سؤال، حال صنایع دستی چطور است؟

نامور مطلق: حال نسبی است. حال را نسبت به گذشته نزدیک یا دور می‌سنجند. حال هم جناس وجود دارد. حال وضعیتی، حال زمانی، حال مکانی. من شاید آخرین کسی هستم که متولی صنایع دستی هستم، ولی به نظر بنده حال صنایع دستی بهتر شده است. ما صنایع دستی را در حیات نباتی تحویل گرفتیم و امروز روی پای خودش ایستاده، هر چند که در جاهایی هنوز پایش می‌لنگد و سفت نشده است، اما روی پای خودش است  و حرکت می‌کند و امیدواریم که توان اصلی خودش را پیدا کند و با قوت بیشتر وارد گود رقابت با چین، هند، مراکش، ترکیه، تایلند، اندونزی و ... بشود.

تسنیم: امکان دارد بیمار هم شود؟

نامور مطلق: همه چیز امکان دارد. ما به یک جبر محتوم اعتقاد نداریم. یک چیز است که می‌تواند خراب و یا خوب شود.

تسنیم: ویروس صنایع دستی چیست؟

نامور مطلق: مثل تمدن بشری مثلا یک تمدنی قبلا خیلی خوب بوده مثلا مکاتب هرات یا تبریز الان کجا هستند؟ شیراز الان کجا قرار دارد در دنیا؟ می‌تواند خراب‌تر شود، می‌تواند بهتر هم شود.

صنایع دستی نیز مثل پیکر انسان می‌تواند به انواع ویروس‌ها مبتلا شود. این ویروس‌ها می‌تواند عدم خلاقیت یا بی‌توجهی به حمایت‌های لازم از هنرمندان یا آموزش یا تحریم‌ها و یا عقیم شدن در حوزه فروش بازرگانى باشد.

در همه حوزه‌هایی که می‌توانند موجب شکوفایی آن شوند ویروس‌ها و بیماری‌های خاص خود را دارد اما بزرگترین ویروس در گذشته نزدیک در حوزه بازرگانی بوده؛ یعنی ما در حوزه بازرگانی نتوانستیم تلاش هایمان را بکنیم. ساختارها معیوب بوده و هست.

مثلاً دست صنایع دستی را برای تصمیم گیری در حوزه فروش بسته، البته اخیراً طرحی در مجلس مطرح شده و در خود دولت هم کمک شده که قانون گذاری‌هایی دارد می‌شود که این آسیب را کمتر می‌کند و مراحل آخر این طرح دارد سپری می‌شود که خیلی وسیع تر از طرح حمایت از هنرمندان است، در واقع طرح حمایت از هنر و صنایع دستی ایران است و اگر انجام شود ما یک گام خیلی بزرگ خواهیم برداشت و می‌تواند شرایط بهتر از گذشته را فراهم کند برای هنرمندان و هنر.

تسنیم: وقتی در بازارهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی رقبای ما می‌شنوند که ایرانی‌ها می‌خواهند صنایع دستی خود را بیاورند حال و هوا چطور می‌شود؟

نامور مطلق: ببینید در جهانی که تولید بر توریست سبقت گرفته و یکی از ویژگی‌های جهان مدرن و پست مدرن به ویژه اواخر مدرن این بود که تولید بر توریست سبقت گرفت، بر خلاف دوران کهن و سنتی و میانی و مثل قبل نیست که هر چه تولید کنیم به فروش برود، شاید حتی محصولاتی را نیز به دریا هم بریزند یا چال هم بکنند که اگر نکنند عوارض اقتصادی خواهد داشت.

یک اتفاقاتی افتاده است که متاسفانه هنوز در ایران آنها را تحلیل و درک نکرده اند و آن این است که مصرف اهمیتش از تولید بیشتر و مصرف کننده اهمیت آن از تولید کننده در خیلی جاها بیشتر شده و هنوز ما دائماً در آن نگاه سنتی بر تولید داریم و به فروش نمی‌اندیشیم و در این فضا از دست دادن بازار خیلی راحت است و کافی است شما در یک مدت کوتاهی غایب باشی تا بازار را از دست بدهی که متاسفانه ما همه بازارهای جهانی را از دست دادیم که وقتی تحویل گرفتیم تقریباً چیزی نمانده بود جزء چند نمایشگاه موقت و آن هم داشت کم می‌شد اما بازپس گیری بازار خیلی سخت شده است.

وقتی ما اعلام می‌کنیم که می‌خواهیم برگردیم به بازاهای جهانی خودمان، مقاومت خیلی زیاد است.کشورهای امپریالیستی می‌دانند که ما اگر اقتصادمان درست شود خیلی چیزهای ما درست می‌شود، لذا جلوگیری می‌کنند و سعی می‌کنند که اجازه ظهور و حضورمان در بازارهای غربی و حتی آسیایی صورت نپذیرد.

من همیشه عرض کردم که ایران نیز باید هشیار باشد، چرا که بزرگترین تجارت امروزه بازار است، بلکه بزرگترین فرصت بازار است. اگر ما به دیگران بازار می‌دهیم که خودرو یا وسایل منزل بیاورند باید در مقابل نیز طلب بازار آنان بکنیم تا اینکه از آنها از ما طلب مواد خام کنند؛ زیرا خلاف این بدترین نوع تجارت است، اینکه ما فرآوری شده بگیریم غیر فراوری شده را بدهیم. ارزش افزوده در فراوری است. ما با مشکلات متعددی مواجهیم، و از یک طرف نیز این ترک بازار موجب شد که ما سلیقه‌های جهانی را از دست بدهیم.

تسنیم:چند سال؟

نامور مطلق: چندین سال؛ از جمله زمان تحریم و حتی بعد از انقلاب دشواری‌های صنایع دستی زیاد شد و در دولت نهم و دهم به اوج خود رسید و عوارض آن این بود که سلیقه‌ها را از دست بدهیم، خلاقیت خود را از دست بدهیم و حتی انگیزه‌ها را از دست بدهیم و کاهلی ذهنی ایجاد شود و متاسفانه به جایی برسد که برخی هنرمندان به فکر این باشند که کجا یک غرفه مجانی می‌دهند و بروند یک غرفه مجانی بگیرند و اندک نوشی بکنند و دلشان خوش باشد، در صورتیکه هنرمند ایرانی و تاجر اصیل ایرانی به این چیزهای کوچک کمیته امدادی و رایگان و چندصد هزار تومانی اصلاً بسنده نمی‌کند، آنها جاه طلب بودند و همه جهان را می‌خواستند، بازارهای جهان را می‌خواستند نه یک غرفه کوچک در یک گوشه از خاک ایران و دلشان نیز به این کوچکی راضی باشد.

بعضی از هنرمندان ما به چیزهای بسیار کوچک و محدود رضایت می‌دهند و چشم از بازارهای بزرگ بسته‌اند، برای اینکه مقداری نیز سخت است و جامعه ما نتوانسته آدم‌هایی برای قد و اندازه‌های جهانی تربیت کند، بنابراین ما به آدم‌های جاه طلب در حوزه‌های اقتصادی و اقتصاد هنری نیاز داریم.

تسنیم: مقداری از جزئیات ناگفته مراسم تحلیف رئیس جمهور و استقبال از سران کشورهای خارجی با استفاده از صنایع دستی بازگو می‌کنید.

نامور مطلق: آنچه که مهم است این بود که ما پیشخوان فرهنگی مان صنایع دستی شده است و این خیلی دستاورد بزرگی است، ما هر جایی که می‌خواهیم بگوییم ایرانی هستیم امروزه صنایع دستی مان را عرضه می‌کنیم و این یکی از آرزوهای ما بود که صنایع دستی جدی گرفته شود و دیده شود.

ما معتقد بودیم به زیبایی‌های صنایع دستی‌مان؛ چون این‌ها انباشته شده نسل‌های گذشته ما بودند؛ در آن زمان که خودشان می‌گفتند هنر نزد ایرانیان است و بس. البته من چنین اعتقادی ندارم، ولی چنین روحیه ای در محصولات صنایع دستی درست شده بود، خوشبختانه الان دارد این درک و خودآگاهی ایجاد می‌شود که همه به ویژه مسئولین معتقدند اگر بخواهیم بگوییم ما ایرانی هستیم آن آثار منقول ما که هویت ما را منتقل می‌کند را در صنایع دستی و هنرهای سنتی می‌بینند و این قبلا نبود.

در گذشته به‌ویژه در رژیم گذشته اگر می‌خواستند بگویند ما ایرانی هستیم سعی می‌کردند کارهای بسیار مدرن شبیه خارجی‌ها و غرب را انجام دهند و به این صورت بگویند ما ایرانی مدرن و امروزی هستیم.

خوشبختانه نسل امروز به ویژه نسل جوان متوجه این شدند که هویت ما هویت زیبایی است و نیاز نیست به عاریت بگیریم از دیگران برای بیان زیبایی شناسی خودمان. الان این روحیه به مسئولین منتقل شده و حاضرند هزینه کنند، اگر رئیس جمهور به کشوری می‌رود مایل است به همراه کاروان صنایع دستی برود، مثل کاری که در اتریش و فرانسه شد و اگر مراسمی داریم که دیگران می‌آیند صنایع دستی را به استقبال آنها می‌برد و صنایع دستی ما نخستین محل مواجهه خارجی‌ها با ایران شده است و این خیلی خوب بود.

بنابراین ما برای مراسم تحلیف رئیس جمهور، پاویون فرودگاه امام را با صنایع دستی تزیین کردیم و پاویون جمهوری هم که عریان بود و برای این مراسم قرار بود تزیین شود باز هم با صنایع دستی و هنرهای سنتی تزیین شد.

همچنین ما هتل‌های اقامتی مسئولان کشورهای خارجی‌ را شناسایی کردیم و در آن جا هم غرفه‌های صنایع دستی راه اندازی کردیم که بخش خصوصی بتواند محصولات خود را به فروش برساند و از دولت درخواست کردیم به واسطه خانم دکتر احمدی پور - رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی تصمیم گرفته شد تا اگر دولت می‌خواهد هدیه ای بدهد، خوب است و یا مجبور است که فقط صنایع دستی هدیه بدهد.

با این حال دست آوردهای خوبی بود. ما الان احساس حاشیه بودن نمی‌کنیم قبلا می‌کردیم، ما در خود همین سازمان صنایع دستی احساس می‌کردیم شهروند درجه سه سازمان هستیم ولی هم اکنون چنین احساس نمی‌کنیم و این‌ها زحماتی است که هنرمندان ما کشیدند و همکاران ما. واقعا ما باید از همه آنها متشکر باشیم که ما را از آن وضعیت اسفناکی که بود و در آن حیات نباتی و شهروندی درجه سه ای و در حاشیه بودگی نجات دادند و ما الان در مرکز و متن هستیم و دیده می‌شویم؛ فریادمان شنیده می‌شود، فریاد هنرمندان ما شنیده می شود و حتی اگر هنرمندان ما به اشتباه دارند حرفی می‌زنند باز هم شنیده می‌شوند و این خوب است، یعنی ما از یک حوزه بی‌صدا داریم کم کم تبدیل می‌شویم به یک حوزه با صدا. حوزه ای که می‌تواند صحبت کند و دفاع کند و مطالبه حق کند. صدا یعنی داشتن نظر و مطالبه کردن و در این معنا یعنی ما کم کم داریم صدا دار می‌شویم.

تسنیم: پاویون فرودگاه امام و جمهوری بعد از رفتن مسئولان کشورهای خارجی به حالت اول بر می‌گردد یا خیر؟

نامور مطلق: پاویون فرودگاه امام برای همیشه مسقر شده است. در زمان آقای سلطانی‌فر - رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی؛ وی اعتباری را پیش بینی کردند و مستقر شده است. پاویون اصلی فرودگاه مهرآباد هم که داخلی است، به همین شکل با صنایع دستی تجهیز کردیم، البته کمی کمتر از فرودگاه امام ولی پاویون جمهوری خیر، امانتی و موقت تجهیز شد. مثلاً ما برای یک مراسم صنایع دستی را بردیم، البته اول پیشنهاد دادیم که یک اعتبار قابل توجهی لازم دارد که برای همیشه این صنایع دستی مستقر شوند ولی نتوانستند تامین کنند، ما نیز به صورت امانت بردیم و تزیین کردیم، حتی فرش هم آورده شد ولی حالا هم باید وسایل صنایع دستی را برگردانیم مگر اینکه یک اعتباری بگذارند که به نظر بنده این ارزش را دارد که بخواهند این کار را انجام دهند.

پایان قسمت نخست گفت‌وگوی تسنیم با بهمن نامور مطلق - معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور / ادامه دارد ...

انتهای پیام/