«تخلف بزرگی» که «سلامت شهروندان ایرانی» را به خطر انداخته است
متأسفانه تا به امروز بانیان واردات و تولید محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی در کشورمان نهایت تلاش را داشته‌اند که به‌هنگام فروش، تراریخته بودن این محصولات در بازار از مردم مخفی بماند و در کمال خونسردی از اجرای قوانین مصوب ابلاغ‌شده نیز شانه خالی کرده‌اند.
باشگاه خبرنگاران پویا؛ جابر سعادتی صدر: مدتی است که موضوع سلامت محصولات "تراریخته" یا همان محصولات دستکاری شده ژنتیکی و اینکه مصرف این دسته از محصولات می‌تواند عوارض و پیامدهای وخیمی برای سلامت انسان داشته باشد، به مسئله مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی کشورمان تبدیل شده است.
طی دو سال گذشته، خبرگزاری تسنیم در قالب مصاحبه‌ها، اخبار و گزارش‌های مستند به بررسی ابعاد و زوایای پنهان واردات، کشت و مصرف محصولات تراریخته پرداخته و در گفت‌وگو با صاحب‌نظران و اساتید برجسته رشته بیوتکنولوژی، ژنتیک و زیست‌فناوری به تشریح عوارض قطعی و احتمالی مصرف محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی مبادرت داشته است.
در پی انتشار این اسناد و مدارک مستند و مستدل علمی از سوی صاحب‌نظران درباره پیامدهای وخیم مصرف محصولات تراریخته به‌روی انسان و در پی اطلاع و آگاهی طیف‌های مختلف مردمی از این پیامد‌ها و عوارض، برخی از مسئولان امر در صدد توجیه چرایی دفاع خود از ترویج و کشت محصولات تراریخته در کشورمان برآمده و به اقامه برخی دلایل در دفاع از تولید و مصرف محصولات تراریخته اقدام کرده‌اند.
جالب اینکه تا به امروز مدافعان کشت و مصرف محصولات تراریخته از میان انبوه اسناد و مدارک علمی ارائه‌شده توسط اساتید برجسته دانشگاهی در حوزه کشاورزی و بیوتکنولوژی درباره مضرات و پیامدهای وخیم کشت و مصرف محصولات تراریخته بر اساس یافته‌ها و تجارب کشورهای مختلف، حتی موفق به ارائه حداقل استنادات علمی در دفاع از لزوم کشت و مصرف محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی و اثبات بی‌خطر بودن این محصولات نشده‌اند و حتی برخی از موافقان تراریخته به‌جای ارائه پاسخ‌های مستند و علمی به منتقدان، صرفاً با عصبانیت و برآشفتگی اقدام به اتهام‌زنی، فحاشی و حتی تهدید منتقدان تراریخته کرده‌اند.
اما گذشته از تمام این موضوعات، مسئله‌ای که در این میان مورد غفلت رسانه‌ها و افکار عمومی واقع شده این است که چرا از میان همین اندک مدافعان ترویج، کشت و مصرف محصولات دستکاری‌شده ژنتیک تا به امروز هیچ تلاشی برای شناسنامه‌دار کردن محصولات تراریخته در جامعه برای مصرف‌کنندگان صورت نگرفته و این طیف از افراد حتی از اجرای قوانین فعلی و موجود درباره "برچسب‌گذاری" محصولات غذایی ابلاغی از سوی وزارت بهداشت نیز واهمه دارند.
در توضیح این مطلب باید گفت که طی دو دهه اخیر، شواهد و مطالعات در حوزه اثرات منفی محصولات تراریخته بر محیط زیست و سلامت انسان منجر به تصمیم بسیاری از کشورهای جهان از جمله سوئیس، آلمان، اتریش، ژاپن، ایرلند شمالی، فرانسه، ایتالیا، روسیه، نیوزیلند، لاتویا، لیتونیا، هلند، اسکاتلند، لهستان، اسلونی، کرواسی، صربستان، مجارستان، یونان، بلغارستان، لوکزامبورگ در عدم‌کاشت این محصولات یا استفاده از این محصولات در بازار با «برچسب GMO» شده است.
همچنین باید اشاره داشت که تا سال 2006 ورود محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی به اتحادیه اروپا ممنوع بوده و پس از آن نیز که این اتحادیه به‌‌‌اجبار سازمان تجارت جهانی مجبور به پذیرش واردات این محصولات شد، این کشورها با اجرای دقیق قانون "برچسب‌گذاری" و قید عبارت "GMO" (محصول دستکاری‌شده ژنتیکی) و با اطلاع‌رسانی دقیق به مردم خود درباره عوارض مصرف این محصولات با اجرای این قانون توانسته‌اند میزان مصرف محصولات تراریخته در کشور خود را به حداقل ممکن برسانند.
با این اوصاف، سؤال اساسی این است که؛ وضعیت کشورمان در اجرای "قانون برچسب‌گذاری" درباره محصولات غذایی تراریخته تولید داخل یا وارداتی چگونه است و آیا در حال حاضر کوچکترین اثری از اجرای این قانون در بازار مصرف این محصولات در کشورمان می‌توان یافت یا خیر؟
بر اساس آیین‌نامه "حداقل ضوابط برچسب‌گذاری مواد خوراکی و آشامیدنی" ابلاغی از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و در بند 4 الزامات برچسب‌گذاری آمده است:
"درج موارد زیر (نام محصول، نام تجاری، وزن، شماره پروانه ساخت و...) بر روی کلیه برچسب‌های مواد خوراکی و آشامیدنی به‌صورت ذکرشده برای هر عنوان اجباری است ... و صاحبان آنها مکلفند طبق دستور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشخصات لازم را درباره هر نوع فرآورده به‌خط فارسی خوانا بر روی بسته‌بندی یا ظرف محتوی جنس قید کنند".
همچنین در بند 4 ــ 5 ــ 3 نیز آمده است: "در صورتی که اجزای تشکیل‌دهنده، حاصل از فرایندهای بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک باشد باید (بر روی برچسب محصول) مشخص شود".
با وجود صراحت قانون در لزوم درج مشخصات کامل محصولات غذایی مختلف به‌روی برچسب این محصولات و اجباری بودن چاپ عنوان "دستکاری‌شده ژنتیکی" به‌روی برچسب محصولاتی که اجزای تشکیل‌دهنده آن حاصل از فرآیندهای بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک است، شاهدیم که میان انبوه محصولات غذایی موجود در بازار مصرف کشورمان، هیچ اثری از اجرای این قانون به چشم نمی‌خورد.
گذشته از دلایل متعدد علمی که منتقدان تولید و مصرف محصولات تراریخته تا به امروز درباره مخاطرات مصرف این محصولات اقامه و ارائه کرده‌اند و با چشم‌پوشی از صحت و سقم این موارد، سؤالی که مسئولان و دست‌اندرکاران امر باید پاسخگوی آن باشند این است که چرا در حال حاضر این حق مسلم و قانونی مصرف‌کنندگان در ارائه اطلاعات لازم و ضروری درباره محصولات غذایی تراریخته از آنها به‌صورت کامل سلب شده و مصرف‌کنندگان به‌هنگام خرید روزانه محصولات غذایی مورد نیاز و ضروری خود از امکان تشخیص محصولات غذایی دستکاری‌شده ژنتیکی از محصولات عاری از دستکاری ژنتیکی محروم هستند.
چرا با وجود صراحت قانون "حداقل ضوابط برچسب‌گذاری مواد خوراکی و آشامیدنی" و ملزم بودن تمام تولید‌کنندگان محصولات غذایی داخلی یا وارداتی، به‌روی تقریباً هیچ یک از این محصولات، تراریخته بودن یا نبودن آنها مشخص نشده است و مصرف‌کنندگان به‌هنگام خرید، ناچارند بدون آگاهی از ماهیت مواد غذایی عرضه‌شده اقدام به خرید این محصولات کنند و با مصرف آن، تمام عوارض و مخاطرات قطعی یا احتمالی محصولات تراریخته را نیز به‌جان بخرند.
اگر قرار است در کشورمان عده‌ای به هر دلیلی در مصادر مسئولیت‌های مختلف از ترویج، کشت و مصرف محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی با وجود مخاطرات اثبات‌شده این محصولات، دفاع کنند لااقل باید از مختصر حقی که قانون برای صیانت از حقوق مصرف‌کننده با تدوین قانون برچسب‌گذاری در نظر گرفته نیز صیانت شود تا مصرف‌کننده حق انتخاب برای خرید محصول تراریخته یا عاری از تراریخته را داشته باشد.
اما چرایی عدم‌اجرای قانون برچسب‌گذاری درباره محصولات غذایی دستکاری‌شده ژنتیکی نیز قابل تأمل است و در این باره ابهامات و سؤالات متعددی وجود دارد که باید هر یک در جای خود مورد بررسی قرار گیرد؛ اینکه چرا دقیقاً هر 10 الزام و قیدی که قانون "حداقل ضوابط برچسب‌گذاری مواد خوراکی و آشامیدنی" اجباری اعلام کرده است اعم از نام محصول، نام تجاری، وزن، شماره پروانه ساخت و تاریخ تولید و انقضا، شرایط نگهداری، سری ساخت و ... دقیقاً به‌روی برچسب محصولات غذایی قید می‌شود اما صرفاً بندی که مربوط به تراریخته بودن یا نبودن این محصولات است از روی برچسب محصولات غذایی حذف شده است؟
آیا این امر نمی‌تواند به این دلیل باشد که برخی از بانیان و عوامل واردات یا تولید و فروش محصولات تراریخته در داخل کشورمان به‌خوبی به این حقیقت واقفند که در صورت قید شدن عبارت "دستکاری ژنتیکی" یا همان "GMO" به‌روی این دسته از محصولات غذایی، تقریباً عموم مصرف‌کنندگان از خرید و مصرف آنها اجتناب خواهند کرد و این اجناس ناچاراً به‌روی دست عرضه‌کنند‌گان یا واردکنندگان آن خواهد ماند.
به‌عبارت ساده‌تر می‌توان گفت اگر تا به امروز صاحبان محصولات دستکاری‌شده ژنتیکی چه با منشأ وارداتی یا تولید داخل موفق به فروش چنین محصولاتی در بازار مصرف داخلی کشورمان شده‌اند، این امر نه به‌دلیل کنار آمدن مردم با محصولات تراریخته بوده بلکه این امر به‌مدد عدم‌اجرای کامل قانون فعلی درباره نحوه برچسب‌گذاری محصولات غذایی بوده است.
این حقیقت کاملاً روشن است که در صورت اجرای کامل قانون برچسب‌گذاری و با قید شدن عبارت "دستکاری‌شده ژنتیکی" به‌روی محصولات تراریخته موجود در بازار کشورمان، قطعاً میزان فروش این دسته از محصولات در ایران نیز مانند تمام کشورهای اروپایی به حداقل ممکن خواهد رسید چرا که همیشه هنگام خرید، سلامت محصولات غذایی از اولویت نخست برای مصرف‌کنندگان برخوردار بوده است.
اما نکته دیگری که باید به آن اشاره داشت این است که شاید در حال حاضر میزان تولید مستقیم محصولات تراریخته در داخل کشورمان به‌دلیل محدودیت‌های قانونی فعلی (قوانین محدود‌‌کننده فعلی بسیار به‌جا و ضروری است) در سطح بسیار پایینی باشد اما نباید از نظر دور داشت که منشأ تولید بسیاری از محصولات غذایی بسیار پرمصرف داخلی موجود در بازار از مواد وارداتی است که با دستکاری ژنتیکی تولید شده‌اند و شرکت‌های بزرگ ایرانی نیز با استفاده از همین مواد خام اولیه تراریخته وارداتی اقدام به تولید و عرضه محصول نهایی خود در کشورمان می‌کنند به‌طور مثال تقریباً حجم عمده مواد اولیه روغن‌های خوراکی تولیدی در کشورمان منشأ وارداتی دارند یعنی روغن‌های مایعی که در حال حاضر از اقلام بسیار پرمصرف در کشورمان است تهیه شده از سویاهای وارداتی است و در حال حاضر بخش عمده‌ای از سویای تولیدی در سطح جهان از طریق تراریخته کشت می‌شود و در نهایت همین محصول تراریخته، پایه تولید روغن‌های مایع در داخل کشورمان است بدون اینکه حتی یک هکتار از مزارع داخلی به کشت مثلاً سویای تراریخته اختصاص یافته باشد.
با این اوصاف باید پرسید آیا در حال حاضر به‌طور مثال به‌روی برچسب روغن‌های مایع موجود در بازار مصرف کشورمان که از سویا و یا سایر مواد اولیه تراریخته استحصال شده‌اند عبارت "دستکاری‌شده ژنتیکی" قید شده است تا مصرف‌کننده ایرانی با علم به ماهیت این مواد غذایی اقدام به انتخاب و خرید آنها کند؟
و آیا اصولاً در حال حاضر در مبادی ورودی به کشور آزمایشگاه‌های مجهز برای سنجش و آزمایش مواد خام اولیه و مواد غذایی وارداتی برای کشف و تشخیص تراریخته بودن آنها وجود دارد که پس از ورود این محصولات به کشور بتوان با خیالی آسوده نسبت به تهیه و مصرف آنها اقدام کرد؟
در پایان باید این نکته را یادآور شد که اجرای کامل و دقیق "قانون برچسب‌گذاری مواد خوراکی و آشامیدنی" و اجرای بند مربوط به الزامی بودن درج عنوان "دستکاری‌شده ژنتیکی" درباره محصولات تراریخته در جهت تأمین سلامت مردم و صیانت از حقوق قانونی مصرف‌کنندگان در کشورمان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و نهادها و سازمان‌های نظارتی باید هرچه سریع‌تر نسبت به اجرایی شدن دقیق این بند از قانون اقدام کنند تا خدای ناکرده طی سالیان آتی و با بروز برخی از عوارض و پیامدهای مصرف بدون آگاهی این دسته از محصولات غذایی توسط مردم کشورمان، پشیمانی و لطمه غیرقابل جبرانی را متحمل نشویم.
انتهای پیام/*
