۷۰ قهرمان آمریکایی، دنیای کودکان را اشغال کردند/ حسینی: با چنگ و دندان ادامه می‌دهیم
ایزدخواه، کارشناس امور فرهنگی، معتقد است بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که کاراکترهای آمریکایی بیشترین محبوبیت را میان کودکان دنیا دارند. آمریکا تاکنون ۷۰ قهرمان تولید کرده که در پنج قاره محبوب‌ترین هستند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، حدود پنج سال است که نوشت‌افزار اسلامی ایرانی با همکاری تعدادی از تولیدکنندگان وارد بازار شده است. تولیدکنندگان این حوزه تلاش دارند تا با عرضه محصولاتی با کاراکترهای ایرانی اسلامی و بعضاً با کاغذ ایرانی، علاوه بر کار اقتصادی و اشتغال‌زایی، به کار فرهنگی نیز بپردازند. با وجود اینکه خانواده‌ها در سال‌های اخیر استقبال خوبی از کارهای تولید شده با این ویژگی نشان داده‌اند، اما تولیدکنندگان و فعالان این حوزه هنوز با مشکلات اساسی مواجهند.
پنجمین دوره نمایشگاه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی با عنوان «ایران‌نوشت»، چند روزی است که در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حال برگزاری است. در این نمایشگاه حدود 70 تولیدکننده حضور دارند و طرح‌ها نیز نسبت به سال‌های گذشته با تنوع بیشتری همراه است. این نمایشگاه تا آغاز سال تحصیلی ادامه دارد. به همین مناسبت نشست نقد و بررسی «نوشت‌افزار اسلامی ایرانی؛ ضعف‌ها و قوت‌ها» با حضور سعید حسینی مدیرعامل مجمع نوشت‌افزار اسلامی ایرانی، محمدمهدی ایزدخواه کارشناس امور فرهنگی و یوسف‌وندی از تولیدکنندگان در باشگاه خبرنگاران پویا برگزار شد. در این نشست، ضمن بیان دستاوردهای تولیدکنندگان در پنج سال اخیر، مشکلات عمده آنها اعم از واردات بی‌رویه محصولات مشابه که در ایران نیز قابلیت تولید دارد، کمبود کاراکتر برای طراحی جدید نوشت‌افزار و ... از سوی حاضران مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در بخشی از این نشست، به فعالیت دیگر کشورها در حوزه طراحی نوشت‌افزار و کالاهای فرهنگی مشابه اشاره شد. ایزدخواه در این رابطه می‌گوید که آمریکا تاکنون بیشترین شخصیت‌ها را برای کودکان و نوجوانان طراحی کرده و بیشترین اقبال را در جهان دارد. این در حالی است که به گفته حسینی؛ تولیدکنندگان نوشت‌افزار اسلامی ایرانی برای طراحی با شخصیت‌های جدید به ته‌دیگ خورده‌اند. مشروح نشست به این قرار است:
*تسنیم: آقای حسینی، چند سالی است که مجمع نوشت‌افزار اسلامی ایرانی راه‌اندازی شده است. در این مدت، بر تعداد اعضای این مجمع افزوده و تولیدکنندگان جدیدی شناسایی شده و اقدامات مثبتی با همگرایی تولیدکنندگان حاصل شده است. برای شروع بحث، گزارشی کوتاه از عملکرد مجمع و دستاوردها در طول این چند سال بفرمایید.
حسینی: تعدادی از فعالان فرهنگی در سال 91 به فکر فعالیت در حوزه‌های کاربردی‌تر فرهنگی افتادند، به عبارت دیگر فعالیت در حوزه نوشت‌افزار نیز از همین سال رقم خورد. تعدادی از فعالان فرهنگی که به صورت خودجوش در حوزه فرهنگ کار می‌کردند، احساس کردند که باید تولیدات فرهنگی مخاطب‌محورتر شود. هرکدام از این دوستان در حوزه‌های مختلف وارد شدند و در زمینه‌های گوناگون به فعالیت پرداختند. تعدادی از فعالان نیز به این نتیجه رسیدند که باید این کار فرهنگی و تولیدات این دسته از آثار را از پایه و برای مخاطبان با سنین پایین‌تر شروع کنند. این شد که تعدادی از فعالان فرهنگی به سمت کار در حوزه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی آمدند.
وقتی تعدادی از فعالان دغدغه‌مند در حوزه فرهنگی تمایل یافتند تا در حوزه نوشت‌افزار با طرح‌های بومی فعالیت کنند تا به آن وجه رسانه‌ای و فرهنگی توجه بیشتری داشته باشند، با 20ــ10 سال غفلت از سوی نهادهای حاکمیتی و فعالان فرهنگی مواجه شدند، حتی بخش خصوصی هم در این زمینه فعال نبوده است؛ البته یکی دو تا تجربه شکست‌خورده در این زمینه داشتیم. ما وقتی این حرکت را شروع کردیم با یک بازاری مواجه بودیم که 30 درصد کارها را دفاتر ساده تشکیل می‌داد، و مابقی که طرح‌دار بودند، صد در صد از شخصیت‌ها و طرح‌های غربی استفاده کرده بودند که متولی خاصی نیز نداشت.
نوشت‌افزار اسلامی ایرانی در سال نخست با دو تولیدکننده ایام و قاصدک کار خود را آغاز کرد. شاید خیلی‌ها و حتی بچههای جبهه فرهنگی انقلاب در همان ابتدای کار هم باور نداشتند که این کار جواب بدهد. وقتی کارهای تولیدشده با طرح‌های نوشت‌افزار اسلامی ایرانی توزیع شد، استقبال خوبی از آن صورت گرفت. عمده خریدها مردمی بود و در سال اول خرید سازمانی نیز نداشتیم. در اولین سال فعالیت، کار رسانه‌ای وسیعی هم شکل نگرفت و کارها کیفیت خیلی بالایی هم نداشتند. در دومین سال فعالیت نیز چند مجموعه که هم از شهرستان‌ها بودند و هم از نهادهای دولتی وارد این کار شدند. این گزارش را خدمت مقام معظم رهبری ارائه دادیم و ایشان به‌صورت ویژه به آن توجه کردند. همین موضوع سبب شد که صدا و سیما هم به حمایت از این تولیدات برآید. تولیدات به صورت مستقیم و با حمایت فعالان فرهنگی جبهه فرهنگی انقلاب توزیع شد. توزیع کارها خیلی برنامه‌ریزی شده نبود، اما مردم از کارها استقبال خوبی کردند. حتی خاطرم هست که کارمندان صدا و سیما می‌گفتند مردم با 162 تماس می‌گرفتند و آدرس مراکز فروش نوشت‌افزار اسلامی ایرانی را از سازمان می‌پرسیدند.
در وهله اول، مردم و مسئولان فکر می‌کردند که این کار، کار تبلیغاتی و مانور است؛ در حالی که ما در همان سال پنج میلیون دفتر تولید کرده بودیم. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم که نمایشگاه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی را در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید برگزار کنیم تا تولیدکننده‌ها در آنجا آثارشان را عرضه کنند. در این دوره نمایشگاه تنها 10 تولیدکننده حضور داشتند. دفاتر ما کیفیت خیلی خوبی نداشت، اما استقبال خوبی از سوی مردم صورت گرفت؛ به طوری که کمتر کسی دست خالی می‌رفت. سلیقه عمومی جامعه را توانسته بودیم جلب کنیم. بچه‌هایی که دفتر با طرح شهدا را می‌زدند، اصلاً فکر نمی‌کردند که کارهایشان با استقبال عمومی همراه شود، این در حالی است که در همان سال دفتر با طرح فرزند شهید احمدی روشن بیشترین استقبال و فروش را داشت. این اتفاقات، امید برای رسیدن به روزهای بهتر را نوید می‌داد. بعد از نمایشگاه، به این نتیجه رسیدیم که تولیدکنندگان این حوزه نیازمند یک قرارگاه برای هماهنگ کردن فعالیت‌هایشان هستند، از این جهت مجمع تولیدکنندگان نوشت‌افزار اسلامی ایرانی راه‌اندازی شد. از ابتدای سال 93، مجمع عمومی با حضور 15 تولیدکننده از تهران و شهرستان برگزار شد. ما طی سال‌های گذشته شاهد رشد تیراژ، رشد برند و طرح در حوزه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی بودیم. امسال و سال گذشته ما رشد تیراژی نداریم، اما الان 10 درصد بازار را تامین می‌کنیم؛ البته این 10 درصد شامل همه حوزه‌ها نیست، بلکه بیشتر متمرکز بر دفتر تحریر است. از جریانی که در سال‌های گذشته رقم خورده، اینطور برداشت می‌شود که کار فرهنگی نوشت‌افزار اسلامی ایرانی دارد به یک ثبات نزدیک می‌شود.
از سوی دیگر، در بخش حاکمیت نیز اتفاقات خوبی رخ داد که شاید در دیگر بخش‌های فرهنگی چنین اتفاقاتی را شاهد نبودیم. به عنوان مثال، ما در مجلس در کمیسیون اصل 90 از کمیسیون فرهنگی شکایت کردیم، چرا که احساس کردیم کمیسیون فرهنگی ابزار و قدرت لازم را برای برخورد با متخلفان و رفع خلأهای موجود ندارد و به صورت جدی نمی‌تواند وارد این حوزه شود. در آن زمان(سال 94) نمایندگان پیشنهاد دادند که می‌شود پرونده را به قوه قضائیه هم ارجاع داد، اما چون ما قصد محکوم کردن کسی را نداشتیم و تنها هدفمان فعال کردن مسئولان امر از این طریق بود، منصرف شده و ادامه ندادیم.
برای اولین‌بار بود که جلساتی تشکیل می‌شد تا در این زمینه بحث و بررسی کند. خاطرم هست در آن جلسات نمایندگانی از مراکز و نهادهای مختلف مانند آموزش و پرورش، گمرک، ارشاد و ... حضور داشتند. در این جلسات برخی از خلأها و ضعف‌ها مشخص و بررسی شد. به عنوان نمونه، آموزش و پروش بند بودجه‌ای دارد که طبق آن، نوشت‌افزار در مناطق محروم توزیع می‌شود. وقتی پرس‌وجو کردیم تا ببینیم که این بودجه در چه راهی صرف شده، متوجه شدیم که این پول صرف خرید غذا برای مدارس شبانه‌روزی و مناطق محروم شده و این بودجه اصلاً پاسخگوی دیگر نیازها از جمله نوشت‌افزار نیست. میزان واردات نوشت‌افزار هم بررسی کردیم. در این زمان مشخص شد که آمار دقیقی از میزان واردات نوشت‌افزار به کشور در دست نیست. در مجموع باید بگویم که تجربیات نویی در این سال‌ها رقم خورد؛ هم از حیث بررسی شرایط موجود و هم از نظر، مطالبه از مسئولان امر.
*تسنیم: وقتی با تولیدکنندگان نوشت‌افزار صحبت می‌کنیم، یکی از اصلی‌ترین مشکلاتشان نبود کاراکترهای جدید برای طراحی کارهای نو است. این وضعیت چرا به وجود آمده و در نهایت، بازار را با چنین روندی چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما نهایتاً و به صورت خوشبینانه، 10 درصد بازار ایران را داریم؛ البته آمارها هم در حوزه نوشت‌افزار، آمارهای دقیقی نیست. هیچ کسی آمار درستی در این زمینه ندارد. این آمار براساس ساعت‌ها کار کارشناسی از سوی مجمع استخراج شده است. به این صورت که، در هر سال تحصیلی در کشور حدود 150 میلیون جلد دفتر استفاده می‌شود. ما اولین‌بار این رقم را اعلام کردیم. با همکاری آموزش و پرورش محاسبه کردیم که تعداد دفترهایی که از سوی معلمان به دانش‌آموزان پیشنهاد می‌شود، چقدر است. بازار، بازار وسیعی است که ما در حال حاضر 10 درصد این بازار را تثبیت کرده‌ایم. اما همانطور که اشاره شد، یکی از اصلی‌ترین مشکل ما نبود کاراکترهای جدید و کاربردی برای کودکان و نوجوانان است. تولیدکنندگان نوشت افزار با صرف هزینه 50 هزارتومان می‌توانند جدیدترین طرح‌های باربی را خریداری کنند، اما تولیدکننده نوشت‌افزار اسلامی ایرانی که نمی‌تواند از این طرح‌ها استفاده کند، باید هزینه بیشتری را بپردازد. به این معنی که، تولیدکننده یا تهیه‌کننده انیمیشن یا فیلم‌های ایرانی برای طراحی وتولید کارش میلیاردی خرج کرده و حالا انتظار دارد که برای استفاده از کاراکترهای کارش، مثلاً 200 میلیون پرداخت شود.
در ایران که مالکیت معنوی معنایی ندارد، طرح شخصیت‌های خارجی با کمترین هزینه ممکن به فروش می‌رسد. تولیدکنندگان بزرگ نوشت‌افزار در ایران هم برای ترویج یا کاربرد طرح‌های شخصیت‌ها، به اندازه دفاتر طراحی این کاراکترها تأثیرگذار نیستند؛ یعنی این دفاتر طراحی هستند که می‌گویند امسال کدام طرح پرفروش است و کدام نه؛ در واقع تعیین تکلیف بازار را آنها انجام می‌دهند نه تولیدکننده. مجمع نوشت‌افزار اسلامی ایرانی در چند سال گذشته تلاش کرد تا نیازهای این حوزه از آموزش گرفته تا طراحی و توزیع را تا حد مقدور برطرف کند.
*تسنیم: از سوی دیگر، شاهد واردات نوشت‌افزار به کشور هستیم که اشاره کردید آمار دقیقی از این میزان در دست نیست. در این رابطه کمی بیشتر توضیح دهید.
حسینی: واردات نوشت‌افزار به کشور به صورت تُن است. مثلاً ما هر سال چند تُن، پاک‌کن به کشور وارد می‌کنیم، از پاک‌کن‌های کوچک گرفته تا پاک‌کن‌هایی با ابعاد بزرگ؛ به همین دلیل آمار دقیقی در دست نیست و شاید، میزان واردات بیش از آن چیزی باشد که به صورت آمار مطرح می‌شود. برای رسیدن به آمار تقریباً صحیح در زمینه واردات، به سایت گمرک دیگر کشورها هم مراجعه کردیم. مثلاً کشور هندوستان به صورت دقیق همه این کالاها را درج می‌کند.
*تسنیم: با وجود اینکه از تنوع محصول در حوزه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی صحبت می‌شود، اما چرا متاسفانه عمده فعالیت‌ها متمرکز بر دفتر تحریر، جامدادی و اقلامی از این دست است؟
حسینی: این مشکل از دو جهت رخ داده است، نخست اینکه خیلی از کارها بار محتوایی ندارد تا ما به سمت تولید این محصولات برویم. دیگر اینکه، خیلی از این کالاها در ایران تولید نمی‌شود و برای تولید آن با طرح داخل، باید به دیگر کشورها مانند چین سفارش دهیم. درست است که فعالان حوزه نوشت‌افزار اسلامی ایرانی، با دغدغه فرهنگی وارد میدان شدند، اما اقتصاد مقاومتی هم از دغدغه‌های آنها محسوب می‌شوند. گاه ما ترجیح داده‌ایم که با کیفیت پایین و هزینه بیشتر، کالاها را در ایران تولید کنیم و پای این هم ایستاده‌ایم. می‌شود این کالاها را به صورت آماده از خارج از کشور وارد کرد، اما ما ترجیح دادیم مواد اولیه آن را از خارج تهیه کرده و طرح را در داخل تولید کنیم؛ البته اتفاقاتی هم در این زمینه دارد رخ می‌دهد؛ مثلا اینکه داریم تلاش می‌کنیم تا برخی از مواد اولیه برخی از کالاها مانند کاغذ و کیف در ایران تولید شود. این جریان فرهنگی است که دارد شکل می‌گیرد. یکی از کارهایی که قرار است از سال آینده در کشور رخ دهد، تولید تراش است که تاکنون سابقه نداشته است.
*تسنیم: ما در سال‌های اول با یک موجی از استقبال مخاطبان مواجه بودیم که نوید روزهای بهتر به تولیدکنندگان می‌داد، اما به نظر می‌رسد که الان دیگر آن موج وجود ندارد. این موضوع را تا چه اندازه صحیح می‌دانید؟ آیا این موضوع به تکراری شدن طرح‌ها یا متناسب نبودن آن با روحیات مخاطب کودک و نوجوان بازنمی‌گردد؟
حسینی: ما برای اولین‌بار در ایران کاراکترسنجی کردیم تا ببینیم 10 کاراکتر برتر در ایران کدام است. این را تأیید نمی‌کنم که استقبال از نوشت‌افزارهای اسلامی ایرانی در یکی دو سال گذشته کم شده، فروش تولیدکننده‌ها می‌گوید که میزان فروش کاسته نشده، شاید بشود گفت که ذوق‌زدگی مخاطبان کمتر شده است. در سال گذشته استقبال از کالاها به حدی بود که مجبور به تمدید نمایشگاه «ایران‌نوشت» شدیم. مشکلاتی البته در این زمینه داریم. مثلاً به دلیل فشار اقتصادی و نبود کاراکتر مناسب، انگیزه تولیدکنندگان داخلی کمتر شده است. کاراکترهای ما به ته‌دیگ خورده است. فشار اقتصادی روی همه تولیدکنندگان است؛ چه کسی که با طرح باربی کار می‌کند و چه کسی که از طرح‌های اسلامی ایرانی استفاده می‌کند. در چند سال اخیر فشار اقتصادی بر خیلی از تولیدکننده‌ها تحمیل شده؛ به طوری که وضعیت بازار ار نظر رکود و برگشت چک‌ها کم‌نظیر است.
موضوع مهم دیگر، نبود کاراکترهای لازم برای طراحی نوشت‌افزار است. به عنوان مثال، آقای حدیدی، مدیر شرکت آزاده با تمام توان وارد شد و بیش از یک میلیون جلد دفتر تولید و چند میلیارد سرمایه‌گذاری کرد. صاحب کاراکترهای محصولات آزاده متعهد شده بود که سال آینده کاراکترهای جدید طراحی کند، شرکت آزاده هم به همین دلیل وارد کار شد. حتی طرح‌ها را به مسئولان شرکت آزاده هم نشان داده بودند، اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد. وقتی کار روی آنتن تلویزیون نشان داده و کاراکتر جدید هم معرفی نشود، مخاطب دیگر به آن اقبال نشان نمی‌دهد. علاوه بر این، برخی از کاراکترها که استفاده می‌شوند، محبوب مخاطب کودک و نوجوان نیست، اما به اجبار استفاده می‌کنیم؛ مانند شکرستان و جناب خان. ما با چنگ و دندان کاراکترها را تأمین می‌کنیم. شکرستان ویژه مخاطب کودک نیست، اما چون کاراکتر نداریم، از هر ظرفیتی که امکان عرضه در این قالب را دارد، استفاده می‌کنیم. مثلاً وقتی والیبالیست‌ها در مسابقات جهانی رتبه کسب کرده و موفق ظاهر می‌شوند، از طرح چهره آنها برای طراحی دفاتر استفاده می‌کنیم. ما مشکلات جدی در این حوزه داریم که یکی از مهمترین آنها کمبود کاراکتر است.
*تسنیم: این در حالی است که به نظر می‌رسد در غرب این فضا حل شده که یک‌سری نهادها هستند که در زمینه تولید، طراحی و عرضه کار می‌کنند. این شخصیت‌ها در قالب نوشت‌افزار، ساعت، اسباب‌بازی و همه ظرفیت‌ها استفاده می‌شود. چرا این زنجیره در ایران اینقدر ناقص است؟
ایزدخواه:در دنیا این حوزه و صنعت یک زنجیره است که عمدتاً با یک انیمیشن یا فیلم شروع می‌شود. کاراکتر که طراحی شد و کودک با آن ارتباط برقرار کرد، حس می‌کند که زنده است. الان همه ما احساس می‌کنیم که کلاه قرمزی زنده است، گذشته آن را می‌دانیم، علائق او را می‌شناسیم و می‌توانیم رفتارهای او را پیش‌بینی کنیم. این‌ها همه یعنی این کاراکتر زنده است. برخی از کاراکترها یا اصلاً زنده نمی‌شوند، یا می‌میرند. بعضی از کاراکترها که زنده شدند، وارد عمدتاً بازی می‌شود. کودک می‌تواند با آن ارتباط دو طرفه برقرار کند، فقط ارتباط از سمت کاراکتر شکل نمی‌گیرد، کودک هم می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. در این مرحله محصولات شکل می‌گیرد. 16 شاخه محصول، از نوشت‌افزار و دکوراسیون اتاق کودک گرفته تا لباس، اسباب‌بازی، بازی‌های ویدئویی و ... از این کاراکترها ساخته می‌شود. امروزه این شاخه محصولات در حال گسترش‌اند؛ به عنوان نمونه وارد فرش و کاغذ دیواری هم شده‌اند.
نکته دیگر اینکه، خاستگاه این کاراکترها فقط انیمیشن و فیلم نیست، ممکن است تاریخ باشد. در ایران هم این صدق می‌کند، مثل رستم و تهمینه و ... . یا حتی المان‌های فرهنگی مثل الفبا که روی یک لیوان کار می‌شود، یا نقوش لباس و ... همگی به عنوان کاراکتر محسوب می‌شود. از این جهت می‌گوییم که کاراکترها خاستگاه‌های فرهنگی مختلفی دارد؛ از تاریخ و فرهنگ و هنر گرفته تا سلبریتی‌ها و ... . این کاراکترها کم‌کم وارد صنایع دیگر می‌شود. ما بررسی کردیم تا ببینیم که بچههای دنیا چه کاراکترهایی را دوست دارند و به آن اقبال نشان می‌دهند؟ متوجه شدیم که بچههای دنیا عمدتاً کاراکترهای آمریکایی دوست دارند و هیچ‌جای دنیا، مانند آمریکا روی کاراکترهایش کار نکرده است. تاکنون در آمریکا 70 قهرمان(hero) تولید و ساخته شده است. در ایران هم ساخته شده، اما این کاراکترها نتوانسته به صورت هنرمندانه و دوست‌داشتنی برای کودک بازتولید شود.
ادامه دارد...
انتهای پیام/