چرا ملت ایران باید اولین مصرف‌کننده «برنج تراریخته» در جهان باشد

به گزارش گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ محصولات تراریخته، اصطلاحا به محصولاتی گفته می‌شود که با دستکاری ژنتیکی، از وضعیت متعارف خارج شده‌اند، برای مثال انتقال ژن یک گونه مقاوم به سرما به میوه گوجه‌ فرنگی، تحت شرایطی سبب مقاومت گوجه دستکاری شده (تراریخته) نسبت به سرما خواهد شد یا انتقال یک ژن مقاوم نسبت به سم، یا انواع ژنهایی که خواص بی‌شمار دیگری را منتقل می‌کنند.

این فناوری حدود سه دهه قبل وارد عرصه جهانی شد اما هم‌اکنون 37 کشور دنیا از جمله فرانسه، آلمان و روسیه، ترکیه و عربستان تولید محصولات تراریخته را ممنوع کرده و برای واردات آن هم محدودیتهایی قائل شده‌اند که به اعتقاد مخالفان این محصولات، نشان‌دهنده ضرورت رعایت ملاحظات احتیاطی در تولید و مصرف این قبیل محصولات است؛ در مقابل، موافقان معتقدند که نباید از قطار پیشرفت جهانی عقب ماند و لازم است با فراهم کردن زیرساختها، کشور را از لحاظ غذایی تقویت کرد.

مقاوم بودن به آفات، بی‌نیازی به علف کُش‌ها و سموم شیمیایی، ارزان و مغذی بودن، از جمله توجیهات موافقان در حمایت از محصولات تراریخته است و بیماری‌زا بودن، گران‌تر بودن محصول، مصرف چند برابری سموم و آفات، فقر غذایی و به طور کلی نرسیدن به یک اجماع علمی کلی در مورد سالم و یا ناسالم بودن این محصولات، برخی از دلایل عنوان شده از سوی مخالفان تراریخته‌ها است.

در این میان، موضوع بدیهی این است که به گفته آزاد عمرانی؛ عضو هیئت رئیسه انجمن ارگانیک ایران، مقوله عملکرد محصولات تراریخته، بحثی پیچیده است.

محصولات تراریخته غذای دنیا را افزایش نداده‌اند

آزاد عمرانی؛عضو هیئت رئیسه انجمن ارگانیک ایران در این باره گفت: موافقان محصولات تراریخته به افزایش عملکرد اعتقاد دارند؛ اما چنین شاخصی باید در چند مقوله برداشت در هکتار، حسابرسی زیست محیطی و پیشرفت های فناوری کشاورزی مورد بررسی قرار گیرد، یعنی اگر این سه ضلع مثلث را به عنوان شاخصه های عملکرد محصولات کشاورزی در اقلیم های مختلف در نظر بگیریم، می توانیم در مورد هر بذر یا محصول اعم از تراریخته یا غیرتراریخته اظهار نظر کنیم.

وی افزود: یکی از مواردی که درباره افزایش تولیدات محصولات تراریخته بیان می شود این است که از وقتی این محصولات وارد بازار شده اند تولید غذای دنیا افزایش یافته است، در حالی که این ادعا نمی تواند درست باشد چون تمام سطح زیر کشت محصولات تراریخته در جهان با در نظر گرفتن اراضی دیم و آبی، حدود پنج درصد اراضی دنیا است. بنابراین رشد فناوری، مدیریت آب، انرژی، کاربردی شدن فناوری های ماشین آلات کشاورزی، شتاب مکانیزاسیون و سایر متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله عواملی است که باعث افزایش تولید جهانی محصولات کشاورزی شده است بنابراین نمی توان ادعا کرد که تراریختگی موجب افزایش محصول شده است و اصولا چنین قیاسی صحیح نیست.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که در کنار محاسبه محصول برداشت شده از یک مزرعه و انتفاع اقتصادی حاصل از کشاورزی، لازم است مخاطرات و زیان هایی را هم که عملیات کشاورزی به محیط زیست وارد می کند، محاسبه کنیم.

عمرانی گفت: به عنوان مثال عملکرد محصولات ارگانیک از لحاظ تولید محصول در هکتار 10 درصد از محصولات رایج کمتر است، اما فوایدی که از لحاظ پایداری خاک، کیفیت آب، تنوع زیستی و سلامت حیوان و انسان دارد، باعث می شود ارزش این محصولات بسیار بیشتر از محصولات عادی باشد و از نظر اقتصادی هم سودآوری بیشتری برای ذینفعان داشته باشد.

عضو هیات رییسه انجمن ارگانیک ایران تاکید کرد: بنابراین وقتی صحبت از اقتصاد کشاورزی و عملکرد می شود، باید تمام جوانب و متغیرهای مشهود و نامشهود را در نظر بگیریم، به عنوان مثال ممکن است یک کشاورز چوب جنگل را قطع کند و بفروشد که در واقع منفعت اقتصادی به دست آورده اما ضرر زیست محیطی آن جایی محاسبه نمی شود.

عمرانی گفت: در مورد محصولات تراریخته، افزایش عملکرد و افزایش درآمد کشاورزان ادعایی است که اثبات نشده است. حتی در بسیاری از موارد عکس این ادعا وجود دارد. برای مثال بر مبنای گزارشات منتشر شده در پروفایل کشورها در سایت سازمان غذا و خواربار جهانی (فائو) ، عملکرد تولید کلزای غیر تراریخته در کشوری مانند فرانسه بعضا تا 60 درصد بیشتر از عملکرد تولید کلزای تراریخته در امریکا گزارش شده است.

عضو هیات رییسه انجمن ارگانیک ایران افزود: اگر ادعای مدافعان تراریخته درست باشد باید عملکرد کلزا در امریکا نسبت به فرانسه بیشتر باشد؛ بنابراین این ادعا که انتقال یک ژن به یک گیاه بتواند عملکرد آن را افزایش دهد قابل اثبات نیست. عملکرد یک گیاه پدیده پلی ژنی است، یعنی چندین ژن بعضا هزاران ژن در بروز صفات مرتبط با عملکرد در میانکش با یکدیگر قرار می گیرند، لذا عملکرد یک گیاه تراریخته در درجه اول از گیاه والد غیر تراریخته آن ناشی می شود نه بسته ژنی منتقل شده، دستکاری ژنتیکی گیاهان عملا حربه جدیدی برای ثبت ذخایر ژنتیکی بومی کشورها در جهت ادعای مالکیت فکری و منافع کمپانی های چند ملیتی بذر است.

عمرانی گفت: نکته مهم دیگر این است که وقتی از محصولات تراریخته به ویژه محصولات مقاوم به علف کش استفاده می شود، اغلب میکروارگانیزم های مفید خاک از بین می رود، این ریزسازواره ها در تثبیت ازت، کربن و جذب گوگرد، فسفر و سایر عناصر غذایی که برای گیاه ضروری است نقش موثری دارند.

وی ادامه داد: با از بین رفتن این میکروارگانیزم های مفید، تامین برخی مواد غذایی خاک با مشکل مواجه می شود که برای جبران آن مجبور به استفاده از کودهای شیمیایی هستیم، یعنی از سوی دیگر باید هزینه مضاعفی را برای تامین کودهای شیمیایی پرداخت کنیم و در نهایت هزینه هایی که برای خرید سموم علف کش و کودها صرف می شود، بهای تمام شده تولید را بالا برده و بهره اقتصادی آن برای کشاورزان آن طور که ادعا می شود، نخواهد بود.

عمرانی گفت: البته ممکن است در اراضی تَک کِشت که در امریکا و کانادا وجود دارد، محصول بیشتری برداشت شود اما نتیجه مطالعه ای که آخرین بار در 2016 در آرژانتین منتشر شد، نشان می دهد که این ذرت تراریخته نسبت به ارقام ذرت هیبرید بومی عملکرد اقتصادی پایین تری دارد.

ایجاد اختلال توسط بسیاری از محصولات تراریخته در تولید یک سری اسیدهای آمینه و پروتیین‌ها

وی درباره ادعای بالا بودن ارزش غذایی محصولات تراریخته گفت: وقتی در مورد محصولات تراریخته صحبت می کنیم، یک مفهوم کلی است و ابعاد مشخصی ندارد، بهتر است مصداقی بحث شود، تاکنون بیش از 20 هزار محصول تراریخته در مقالات گزارش شده است که شامل میوه جات و محصولات زراعی می شود که به صورت آزمایشی تولید شده اند.

عضو هیات رییسه انجمن ارگانیک ایران افزود: اما آنچه به تایید سازمان جهانی بهداشت رسیده و آزمایشهای ارزیابی مخاطرات سلامتی و زیست محیطی را گذرانده، فقط 400 گیاه تراریخته است که از این تعداد هم 98 درصد آن به چهار محصول ذرت، پنبه، کلزا و سویا محدود می شود بنابراین نکته‌ای که وجود دارد این است که وقتی صحبت از محصولات تراریخته می شود، 98 درصد آن فقط این چهار محصول است و تایید 400 محصول تجاری توسط مراجع بین المللی دلیلی بر اثبات تمام محصولات تراریخته نیست و نباید مورد سوء استفاده قرار گیرد و افکار عمومی را منحرف کند.

وی ادامه داد: البته ممکن است برای مثال در مقاله ای این گونه نتیجه گیری شده باشد که ارزش غذایی یونجه تراریخته تولید شده نسبت به یونجه طبیعی بیشتر است، اما باید دید که آن یونجه تجاری شده یا خیر؛ تحقیقات زیادی وجود دارد که نشان می دهد بسیاری از محصولات تراریخته بعضا اختلالاتی در تولید یک سری اسیدهای آمینه و پروتیین ها ایجاد می کنند، مثلا در تحقیقی که در مورد یک رقم ذرت تراریخته انجام شد، تولید اسید آمینه های گلوتامین و آسپاراژین در آن مختل شده است، این مانند این است که در جدول حروف الفبا دو حرف کم داشته باشیم که در این صورت امکان ساختن جمله وجود ندارد.

عضو هیات رییسه انجمن ارگانیک ایران گفت: به همین نسبت وقتی در ساختار اسیدهای آمینه یک موجود زنده اخلال ایجاد شود، پروتیین هایی که آن موجود زنده تولید می کند ناقص خواهد بود، یعنی تغییر ساختار یک موجود زنده مساوی است با تغییر عملکرد آن موجود زنده و هیچگاه نمی توان یک گیاه تراریخته را با گیاه غیر تراریخته یکسان فرض کرد.

وی اظهار کرد: این یک انحراف بزرگ علمی است که در بسیاری از تحقیقات ارزیابی خطر گیاه تراریخته، آن را معادل گیاه طبیعی در نظر می گیرند و آزمایشات و ارزیابی های مشابه گیاه طبیعی را ملاک قرار می دهند، اینکه صرف یک یا دو مقاله ادعا کنند که مثلا یک محصول خاص تراریخته ارزش غذایی بیشتری دارد نمی توان آن را به تمام محصولات تراریخته تعمیم داد، این شبهه ای است که در دفاع و تبلیغ این محصولات ایجاد می کنند، نکته ای که حائز اهمیت است بررسی مورد به مورد هر ادعا به تنهایی و صرفنظر از نتایج سایر تحقیقات است.

جمع‌آوری بسیاری از محصولات تراریخته راه یافته به بازار به دلیل عوارض آن

وی درباره اثر محصولات تراریخته در بروز و روند بیماری ها از جمله سرطان گفت: اثر تغذیه ای یک محصول در درازمدت بروز می کند، مثلا اثرات مصرف آب آلوده، الکل و فست فود در دراز مدت معنی دار خواهد بود، در واقع اثر تغذیه محصولات تراریخته را نمی شود در یک برهه کوتاه 90 روزه آزمایش روی موش آزمایشگاهی مورد استناد قرار داد؛

به گفته عمرانی، اما نکته ای که وجود دارد این است که بسیاری از محصولات تراریخته راه یافته به بازار به دلیل عوارض ناشی از مصرف آنها جمع آوری شده اند و دیگر در بازار نیستند، این نکته مهمی است؛ یعنی احتمال خطر در مورد این محصولات جدی است.

عمرانی افزود: به عنوان مثال در فاصله سال های 1998 تا 2002 ذرت BT176 در کشورهای اروپایی کشت می شد اما با استمرار کشت این محصول و استفاده از آن در خوراک دام، بسیاری از دامداران مشاهد کردند که میزان مرگ و میر در دام ها و زایش جنین های ناقص الخلقه افزایش یافته است، متعاقبا شکایت های زیادی از سوی دامداران و کشاورزان در محاکم قضایی اروپا مطرح و نهایتا ذرت Bt176 از بازار جمع شد.

وی ادامه داد: این در حالی است که تا قبل از آن همین ادعایی که در مورد محصولات تراریخته بود، وجود داشت و شرکت تولید کننده آن مدعی بود که این بذر کاملا سالم است، عملکرد بالایی دارد، سم نمی خواهد، دوستدار محیط زیست است، به نفع کشاورز و سالم تر است و غیره، اما گذشت زمان مشخص کرد اینطور نیست .

عمرانی ادامه داد: وقتی بذرهای تجاری در بازار با مشکلی مواجه می شوند، شرکت های تولید کننده سریع آنها را از بازار جمع می کنند و این نکته ای است که زیاد رخ داده است، در واقع وقتی تولیدکننده بذر محصولی را تولید و در بازار رهاسازی می کند، اتفاقاتی را نیز که در بازار در حین مصرف رخ می دهد، رصد می کند و به محض گزارش اتفاقی غیرمنتظره اقدام به جمع آوری می کند، این گونه اتفاقات زیاد افتاده، یعنی مانند ذرت BT176 محصولاتی بوده که ادعا می شد سالم است اما با مصرف آن مشخص شد که مشکل داشته و بعد از بازار جمع شده اند.

وی گفت: سازمان جهانی بهداشت نکته حقوقی و هوشمندانه ای را مطرح می کند و می گوید محصولات ترایخته موجود در بازار ارزیابی های ایمنی، سلامت و زیست محیطی را گذرانده اند و قابل مصرف هستند، این شامل محصولی است که 'در بازار وجود دارد' اما شامل محصولی که در بازار بوده اما اکنون جمع آوری شده نمی شود، آن موقع است که شرکت های تولیدکننده بذرهای تراریخته با حکم دادگاه ها مجبورند این خسارات وارده به کشاورزان و دامداران را جبران کنند و عملا تضمین و مسئولیتی متوجه سازمان جهانی بهداشت نیست .
عمرانی افزود: در یک سری کشورها مانند فرانسه، آلمان، سوئیس، هلند و بلژیک کشاورزان توانسته اند ضرر و زیان خود را از این شرکت ها احقاق کنند. اما کشاورزان در کشورهایی مانند هندوستان، چین، آرژانتین و برزیل غالبا بازنده بوده اند.

ممنوعیت تولید محصولات تراریخته در 37 کشور دنیا

به گفته عمرانی، نکته ای که وجود دارد این است که از چهار محصول تراریخته ای که 98 درصد محصولات تراریخته را تشکیل می دهد، یک محصول آن پنبه است که خوراکی نیست. در سه محصول دیگر هم کاربردها متفاوت است، یعنی میزان تراریخته ای که به صورت مستقیم وارد بدن انسان می شود بسیار ناچیز است، مثلا وقتی در تولید روغن نباتی از ذرت تراریخته استفاده می شود در واقع درصدی از آن روغن، منشاء تراریخته دارد.

وی افزود: برای مثال ذرت و سویا معمولا در بسیاری از کشورها به صورت مستقیم مصرف نمی شود و عموما به مصرف خوراک دام و قسمت اعظم آن به تولید سوخت های زیستی می رسد، مثلا 10 درصد خودروهای امریکا از سوخت های زیستی استفاده می کنند، این سوخت ها بایودیزل و بایواتانول است که بیشتر آنها از ذرت و کلزا استحصال می شود، بنابراین استفاده مستقیم از محصولات تراریخته در دنیا بسیار کنترل شده است و دولت ها در این زمینه مقررات خاصی را در راستای صیانت از سلامت مردم اعمال می کنند.

وی گفت: اما از طرف دیگر قوانین سازمان تجارت جهانی دست و پای برخی از دولت ها را می بندد و در صورت مخالفت مستقیم با تجارت محصولات دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) با مجازات ها و تحریم هایی مواجه خواهند شد، اما دولت ها و سازمان های مردم نهاد با اطلاع رسانی عمومی در مورد مخاطرات محصولات تراریخته، آگاهی های عمومی را افزایش می دهند به صورتی که نه با سازمان تجارت جهانی درگیر شوند و نه سلامت مصرف کنندگان را به خطر بیندازند.

عمرانی اظهار کرد: چون مخاطرات زیست محیطی تولید محصولات تراریخته بیشتر از مخاطرات واردات آن است از این رو بسیاری از کشورها در درجه اول تولید آنرا منع کردند، مثلا برخی کشورهای اروپایی که برای سوخت زیستی یا خوراک دام به ذرت یا سویای تراریخته نیاز دارند ترجیح می دهند داخل کشورشان کشت نکنند و در مزارعی در کشورهای دیگر مانند برزیل و تحت نظارت خودشان کشت شود که در این صورت تمام مخاطرات زیست محیطی به کشور مبداء بر می گردد.

وی گفت: 37 کشور دنیا تولید محصولات تراریخته را ممنوع کرده اند و برای واردات آن هم محدودیت هایی قرار داده اند. یعنی واردات و مصارف کاملا مشخص است. در واقع با مشوق هایی که برای واردات محصولات طبیعی و ارگانیک در نظر گرفته اند، عملا محدودیت هایی برای واردات محصولات تراریخته قائل شده اند.

 دوری مزرعه تراریخته از مزارع معمولی

عمرانی گفت: وقتی گیاهی در طبیعت رشد می کند، دانه یا گرده گل آن توسط باد، حشرات، پرندگان و حتی عوامل انسانی به مزارع دیگر منتقل می شود. برای مثال اگر در مزرعه ای ذرت تراریخته برای مصرف دام کاشته شود و در مزرعه دیگری در فاصله 300 متری ذرت ارگانیک برای خوراک انسان تولید شود، انتقال گرده ها می تواند اختلاط ژنی ایجاد کند و ذرت جدیدی که شامل تلاقی ذرت تراریخته دامی و ذرت ارگانیک است وارد سفره غذایی مردم شود، این مخاطره از سوی سازمان جهانی بهداشت مورد تاکید قرار گرفته است.

وی افزود: توجه به این نکته مهم است که دولت ها برای به حداقل رساندن مخاطرات زیست محیطی محصولات دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) یک سری مقررات احتیاط آمیز را بر اساس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهینا و قوانین کشوری تصویب کردند، مثلا در آلمان زمانی که محصولات تراریخته کشت می شد (اکنون ممنوع است)، محصول مزارع غیر تراریخته تا شعاع 300 متری، تراریخته محسوب می شدند و اجازه نداشتند به عنوان محصول رایج و طبیعی به فروش برسند.

عمرانی ادامه داد: در کشور ما، زمانی که برنج تراریخته کشت شد، هیچ کدام از این موارد رعایت نشد و شالیکاران همسایه مزارع تراریخته بی اطلاع بودند. یعنی این که اگر الان گفته می شود در کشور یک وجب برنج تراریخته نداریم، نمی شود چنین ادعایی را ثابت کرد.

وی تاکید کرد: باید یک تحقیق در استان های شمالی انجام شود و میزان تراریختگی مزارع بررسی شود چون وقتی در سال 1385 در یک گزارش رسمی ادعا می شود 'صدها کشاورز برنج تراریخته را کشت کردند و الان هم در حال کشت هستند'، به آن معنی است که علاوه بر صدها کشاورز که برنج تراریخته را کشت کرده اند، هزاران مزرعه مجاور این اراضی مشتمل بر اردک ها، پرندگان و عواملی که باعث می شود بذر یا دانه برنج تراریخته را به مزارع دیگر منتقل کند وجود داشته است، بنابراین تا زمانی که یک ارزیابی کلی از میزان تراریختگی تمام شالیزارهای برنج ایران انجام نشود نمی شود این ادعا را مطرح کرد.

برنج تراریخته هیچ پشتوانه آزمایشگاهی و ارزیابی مخاطرات ایمنی و سلامت ندارد

وی گفت: آخرین گزارشی که خواندم گزارش دانشگاه علوم پزشکی یزد در مورد 'ارزیابی ایمنی و سلامت تغذیه ای برنج تراریخته' است که شهریور ماه 1395 منتشر شد؛ این گزارش فقط مرور مطالعات و تحقیقات بین المللی در مورد انواع برنج تراریخته است، بنابراین سند مورد ادعا عملا یک گزارش مروری یا به اصطلاح Review است و هیچ پشتوانه آزمایشگاهی و ارزیابی مخاطرات ایمنی و سلامت مرتبط با برنج تراریخته ایرانی را ندارد که بتوان به استناد آن مدعی شد برنج تراریخته ایرانی سالم و ایمن است.

وی افزود: اگر ایمنی و سلامت تغذیه‌ای یک برنج تراریخته در چین مورد آزمایش قرار گرفته باشد، هیچ دلیلی بر اثبات بی‌خطر بودن تراریخته ایرانی نیست، از طرف دیگر این سئوال پیش می‌آید که اگر واقعا ایمنی و سلامت تغذیه ای برنج تراریخته در سایر کشورها اثبات شده است، چرا کشورهایی مانند هند، چین، ژاپن، امریکا و استرالیا از کشت آن امتناع می‌کنند؟ چرا ملت ایران که برنج، قوت غالبش است باید اولین مصرف‌کننده برنج تراریخته در جهان باشد.

انتهای پیام/