تولد گونه ادبی جدید در دل جنگ/ شعر دفاع مقدس در کدام کشورها جریان‌سازی کرد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، کتاب «جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس» به کوشش حبیب‌‌الله مهرجو، نویسنده و پژوهشگر، از سوی انتشارات سوره مهر روانه بازار کتاب شد.

هرچند تاکنون آثار تحقیقی و پژوهشی متعددی با تمرکز بر شعر و داستان دفاع مقدس نوشته شده، اما با وجود این، خلأ اثری پژوهشی که بتواند به صورت دقیق و براساس سیر تاریخی شعر دفاع مقدس را بررسی و ویژگی‌های آن در دوره‌های مختلف برشمرد، احساس می‌شود. کتاب حاضر تلاش دارد تا بخشی از خلأها و کمبودهای موجود در این زمینه را برطرف کند. از این رو، نویسنده در ابتدا به جریان‌های ادبی دوره معاصر از 1250 می‌پردازد و با تقسیم‌بندی جریان‌های ادبی از این تاریخ، شعر دفاع مقدس را در سال‌های 57 تا 67 را مورد بررسی قرار می‌دهد. تسنیم به مناسبت انتشار این اثر، به گفت‌وگو با مهرجو پرداخت. او معتقد است که این اثر، اولین کتابی است که به جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس می‌پردازد. بخش دیگری از این گفت‌وگو به رویه کارهای پژوهشی در حوزه شعر دفاع مقدس اختصاص داشت. به گفته او؛ اساتید دانشگاه توجه کمی به بررسی شعر دفاع مقدس دارند و همین موضوع سبب شده شعر دفاع مقدس در میان پژوهش‌های دانشگاهی مهجور باشد. مهرجو بخشی از این بی‌مهری را نتیجه نگاه‌های سیاسی اساتید دانشگاهی می‌داند. مشروح این گفت‌وگو به این قرار است:

*تسنیم: آقای مهرجو، تاکنون آثار متعددی در خصوص ادبیات و به ویژه شعر دفاع مقدس نوشته شده است؛ آثاری مانند پایان‌نامه‌ها و مقالات که از سوی جامعه دانشگاهی نوشته می‌شود. شمار این دسته از آثار، به نسبت گذشته رشد قابل توجهی داشته است. شما برای نگارش کتاب «جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس» مطمئناً به این منابع مراجعه کرده‌اید. ارزیابی خودتان را از کیفیت این آثار بگویید.

من با توجه به احساس نیازی که در حوزه جریان‌شناسی شعر و نثر دفاع مقدس وجود داشت، به این موضوع پرداختم. به شعر علاقه ذاتی دارم، به همین دلیل جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس را انتخاب کردم. این کتاب در واقع ثمره پایان‌نامه دانشگاهی من است که در پنج فصل، به شعر دفاع مقدس و موضوعات مرتبط با آن پرداخته است. جریان‌شناسی و ویژگی‌های آن، شعر مقاومت و تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با شعر دفاع مقدس، شعر مقاومت در دیگر مناطق جهان، تأثیر انقلاب اسلامی بر ادبیات و ... از جمله موضوعاتی است که در کتاب به آن پرداخته شده است.

آنچه که برایم بیش از هر چیز دیگری در کارهای دانشگاهی در زمینه بررسی شعر دفاع مقدس جالب و عجیب بود، عدم تشویق اساتید برای بررسی ادبیات و به ویژه شعر دفاع مقدس در دانشگاه‌ها بود. اساتید دانشگاهی تشویق نمی‌کنند و دانشجویان نیز انتخابگر نیستند؛ از این جهت عمده پایان‌نامه‌های دانشگاهی حول موضوعات ثقیل و مرتبط با ادبیات کلاسیک فارسی است. این در حالی است که ادبیات دفاع مقدس دم دست‌تر است و دانشجو می‌تواند با شاعران این دوره گفت‌وگو کند و آن را به عنوان یک سند در کارش ارائه دهد. در مجموع می‌توان گفت که کارهای انجام شده در این زمینه در فضا‌های دانشگاهی، یا کم‌اند یا ضعیف‌اند.

من برای نگارش این کتاب خیلی رنج کشیدم، هم منابع به تعداد محدود وجود دارد و هم اساتید رغبت چندانی برای بررسی این موضوعات ندارند. اساتیدم پیشنهاد می‌دادند که موضوع دیگری را انتخاب کنم، اما به دلیل علاقه‌ای که به این موضوع داشتم، کار را ادامه دادم. با وجود اینکه کار به پایان رسیده و کتاب منتشر شده، به نظرم هنوز جای کار بسیار است و مطالب دیگری هم می‌‌تواند ذیل این موضوع مورد بررسی قرار گیرد، اما من به دلیل فرصت کمی که داشتم به همین مقدار بسنده کردم.

*تسنیم: به نظر می‌رسد که ادبیات دفاع مقدس، قربانی نگاه‌های سیاسی در دانشگاه‌ها شده است. این در حالی است که خود موضوع دفاع مقدس، یک موضوع میهنی و فراجناحی است.

در سال‌های اخیر، ادبیات فارسی در شاخه‌های مختلف در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود که از جمله این شاخه‌ها، ادبیات مقاومت است. سؤال اینجاست که اساتید این رشته در دانشگاه‌ها چه می‌کنند؟ متأسفانه کمتر پایان‌نامه‌ای دیده می‌شود که به این موضوعات بپردازد. گرایش‌های سیاسی نیز نسبت به این موضوع در فضای دانشگاهی وجود دارد؛ در حالی که دفاع مقدس یک موضوع حماسی و میهنی است و نمی‌تواند ارتباط خاصی با جریان یا جناح خاصی داشته باشد. بسیاری از اساتید حتی نمی‌دانند که می‌شود به این موضوعات هم پرداخت. 50 سال دیگر هم درباره ادبیات دفاع مقدس بنویسیم، باز جای کار باقی است و حق مطلب را ادا نکرده‌ایم. این وظیفه اساتید است که این موضوعات را به دانشجویان معرفی کنند.

رویکرد دیگری نیز در دانشگاه‌ها وجود دارد که مانع از کار کردن بر ادبیات دفاع مقدس می‌شود. برخی از اساتید علاقه دارند که ادبیات مقاومت را در دیگر کشورها به خصوص کشورهای اروپایی بررسی کنند. کارهای نوشته شده در این زمینه را مورد بررسی و تحقیق قرار دهند، نه آثار دفاع مقدس را. به نظرم جدای از غرایض سیاسی، غرایض شخصی نیز در این زمینه وجود دارد.

*تسنیم: بخشی از کتاب «جریان‌شناسی شعر دفاع مقدس» به بررسی شعر مقاومت در دیگر ملل و نقاط جهان می‌پردازد. طبق بررسی که انجام دادید، شعر دفاع مقدس از چه جریان‌های ادبی الهام گرفته و بر چه جریان‌هایی تأثیرگذار بوده است؟

شعر دفاع مقدس اصیل است و از حال و هوای جنگ تحمیلی الهام گرفته است. اگر بخواهیم فضای شعر دفاع مقدس را بهتر درک کنیم، باید فضای جنگ تحمیلی را بهتر بشناسیم. حال و هوای آن زمان بسیاری از شاعران را بر آن داشت که به این سمت حرکت کنند، اما متاسفانه بعد از جنگ برخی از این شاعران از این مسیر فاصله گرفتند. در دهه 70 با به وجود آمدن جریان‌های سیاسی چپ و راست، برخی از شاعران دفاع مقدس، از نوشته‌های خود فاصله گرفتند، و در مقابل نیز تعدادی از شاعران مانند قیصر امین‌پور، سیدحسن حسینی، علیرضا قزوه و ... از کاری که انجام دادند، دفاع کردند.

از سوی دیگر، شعر دفاع مقدس بر جریان‌های ادبی در برخی نقاط نیز تأثیر گذاشت. عمده این تأثیرگذاری در شعر مقاومت کشورهای آسیایی قابل ملاحظه است. نوع نگاه شاعران مقاومت در برخی از کشورهای منطقه، به نوع نگاه شاعران ایران در دوران دفاع مقدس شباهت بسیاری دارد. شاعران فلسطینی و لبنانی بیشترین تأثیرپذیری را داشته‌اند. شاعری مانند توفیق زیاد، از شعرهای دفاع مقدس تأثیر بسیار پذیرفته است.

*تسنیم: بعد از انقلاب اسلامی جریان‌های مختلف ادبی شکل گرفت و یا با تغییر نسبت به گذشته و با ویژگی‌های خاص خود، به راه خود ادامه دادند. در این میان، شعر دفاع مقدس چه چیزی به شعر فارسی افزود؟

شعر دفاع مقدس یک سبک جدید ادبی را به شعر فارسی اضافه کرد. ما پیش از شعر دفاع مقدس، تقریباً شعر مقاومت به معنای امروز نداشتیم. با بررسی این دسته از سروده‌ها، به این نتیجه می‌رسیم که شعر دفاع مقدس هم گونه‌ای جدیدتر است و هم جذاب‌تر و اثرگذارتر از نمونه‌های مشابه‌اش در گذشته عمل کرده است.

انتهای پیام/