مسئولان لجام گسیختگی نشر را جدی بگیرند
بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران می‌گوید: ناشران چندان تمایلی برای مبارزه با قاچاق کتاب ندارند، اغلب آن‌ها به جای اعتراض و شکایت رسمی فقط آه و ناله می‌کنند.اگر چنین نبود پرونده تکثیر غیرقانونی کتاب مدت‌ها پیش بسته می‌شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، کلاف سردرگم نشر این روزها بدجور به هم پیچ خورده و گره‌های متعددی برداشته که هیچ یک با دست باز نمی‌شوند، اگر روزی فروش کاغذ یارانه‌ای در بازار آزاد بزرگترین تخلف ناشران بود و هنوز که هنوز است، برخی از تبعات این اقدامات متضرر هستند، اگر روزی خرید و فروش بن کتاب نهایت تخلف نشر تلقی می‌شد.
مهمترین نمود فساد در نشر این روزها با پدیده‌ای به نام قاچاق کتاب (چاپ غیرقانونی کتابهای ناشران) شناخته شده است، پدیده‌ای که به سرعت در کشور همه‌گیر شده و تلخ‌ترین سال نشر را رقم زده است. فرقی هم نمی‌کند که ناشر در تهران باشد یا اصفهان، قم، خراسان یا... قاچاق کتاب، خوره‌ای است تازه که به جان تمام نشر افتاده است و اتفاقاً در شهرستان‌ها به دلیل دور بودن از پایتخت، فعالیت بانیان این اقدام غیرقانونی گسترده‌تر شده است.
البته باید گفت که ناشران پرکار و پرمخاطب بیشتر از این پدیده شوم گزیده شده‌اند.چاپ‌های بی‌شماری از پرفروش‌ترین کتاب‌هایشان در بازار ریخته است و مخاطب ناآگاه بدون اطلاع از اینکه نسخه تقلبی کتاب است، آن را خریداری می‌کند. آن هم نه از دستفروش‌های سر چهار راه که از کتاب‌فروشی‌های معتبر سطح شهر و حتی شهرکتاب‌ها. در دو سال گذشته ناشران از این مار شوم بارها گزیده شده‌اند، کارگروهی برای مقابله با آن تشکیل شده و شکایت‌هایی نیز انجام شده است، اما قاچاق کتاب نه تنها از میان نرفته است بلکه حتی کمرنگ‌تر از گذشته نیز نشده است. دلایل بسیاری برای این موضوع برشمرده شده است، از طولانی بودن روند مقابله گرفته تا لزوم فرهنگ‌سازی در این زمینه. سید‌عباس حسینی نیک بازرس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهان معتقد است که تا ناشران نسبت به مسائل حقوقی نشر آگاهی نداشته باشند و برای پیگیری و مقابله با قاچاقچیان عزم جدی نداشته باشند. وضع همین است که است. وی در گفت‌وگویی تفصیلی با تسنیم به معضلات موجود در نشر اشاره کرده است، این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
* تسنیم: حوزه نشر در کشور در سال‌های اخیر معضلات و مشکلات متعددی روبرو شده است، برخی از این مشکلات با عنوان فساد نشر یاد می‌کنند و مصادیق مختلفی را بر آن می‌‌شمارند، شما چه مصادیقی را به عنوان فشاد نشر می‌دانید؟
نشر نیز به مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر فرهنگی و اقتصادی مشکلاتی دارد، نشر دارای دو بعد اقتصادی و فرهنگی است که هم حوزه فرهنگی و هم در حوزه اقتصادی ممکن است نمونه‌هایی از فساد را شاهدت باشیم، در بعد فرهنگی نشر،یکی از مهمترین فسادهایی که می‌شود از آن نام برد، موضوع انتشار کتابهای زرد یا غیر اخلاقی است، به تعبیر دیگر می‌توان از تهاجم فرهنگی یاد گرد، این حوزه‌ای است که عموما ناشران فعال دقت دارند و به توسعه فرهنگی کشور در این زمینه کمک می‌کنند.گاهی کتاب‌هایی ضد اخلاقی و ضد مسائل فرهنگی جامعه منتشر می‌شود، البته قانون‌گذار وزارت ارشاد را مسئول کنترل این موضوع کرده است، اما به هر حال جامعه نشر هم باید به آن توجه کند، ببیند کتابی که منتشر می‌شود، به درد خانواده‌ها، کودکان و جوانان ما می خورد یا خیر این یکی از مسائلی است که ناشران باید بیشتر به آن توجه کنند.
کتاب‌سازی‌ها اعتبار علمی و فرهنگی ایران را خدشه‌دار کرده است
فساد دیگری که در بخش فرهنگی نشر با آن مواجه هستیم، سرقت ادبی و کتاب‌سازی‌هاست، امروزه با پدیده‌های جدیدی روبرو هستیم که به عنوان کتاب سازی از آن یاد می‌شود، عدهای بدون رعایت حقوق نویسندگان یا مترجمان کتابهای آن‌ها را یا بازنویسی می‌کنند یا عینا مورد سرقت ادبی قرار می‌دهند، متاسفانه امروز بسیار با این پدیده مواجه هستیم و می‌توان گفت که جزو فسادهای مهم حوزه نشر به شمار میرود و باید به آن توجه جدی شود، امروز بسیاری از پایان‌نامه‌ها،کتاب‌ها، مقالات اصالت ندارند، آن‌ها عمدتاً کپی شده از مطالب دیگری هستند. این موضوع سوای از اینکه اعتبار علمی و فرهنگی ایران را در سطح بین المللی خدشه‌دار می‌کند، صدمه و لطمه شدیدی به توسعه علمی و فرهنگی کشور می‌زند و موجب می‌شود، نوعی آمارسازی و پیشرفت کاذب در برخی حوزه‌های علوم نشان داده شود، ما را از فعالیت و تلاشی که باید برای ارتقای سطح علمی جامعه کنیم، باز می‌دارد و مدیران را در تصمیم‌گیری به اشتباه می‌اندازد.
* تسنیم: از حوزه اقتصادی نشر نیز نام بردید، انتظار میرود عمده فسادها در این بخش متمرکز باشد.
بله، در حوزه اقتصادی امروز شاید مهمترین مسئله نه تنها در ایران، بلکه در کل جهان موضوع تکثیرهای غیرقانونی است، البته عنوان «قاچاق کتاب» برای این موضوع چندان صحیح نیست، چرا که عنوانی غیر حقوقی است.قاچاق یک تعریف خاص و دارای بار حقوقی دارد. موضوع تکثیرهای غیر قانونی کتاب در دو حوزه فضای واقعی و فضای مجازی قابل پیگیری است، در تکثیر غیرقانونی کتاب به صورت چاپی که در فضای واقعی رخ می‌دهد، گاهی با مجوز رسمی انتشارات و اکثرا بدون مجوز رسمی انتشارات اقدام به تکثیر غیرقانونی کتابهای پدیدآورندگان و ناشران می‌کنند، بدون اینکه حقوق آن ها پرداخت شود.
دلزدگی ناشی از تکثیرهای غیرقانونی در ناشران و نویسندگان خطرناک است
این مفسده نیز برای آینده علمی کشور خطرناک است، چون حق‌التالیف تنها منبع درآمدی پدیدآورنده است، وقتی این کتاب ها به انواع ممکن به طور غیرقانونی منتشر می‌شود، طبعاً حق تالیفی پرداخت نمی‌شود و این موجب از بین رفتن انگیزه مولف یا مترجم برای تولید کتابهای جدید خواهد شد، به عبارت دیگر تکثیرهای غیرقانونی عملا فعالیت‌های علمی ـ پژوهشی و ترجمه را در کشور متوقف می‌کند، اکنون نیز شاهد این هستیم که در نتیجه رشد تکثیرهای غیرقانونی نوعی دلزدگی ایجاد شده است این اولین و مهمترین لطمه ای است که زده می‌شود و برای حاکمیت و دولت نباید قابل گذشت باشد.
* تسنیم: جالب است، تاکنون ضرر و زیان ناشر در مسئله قاچاق کتاب موضوع اصلی شمرده می‌شد.
بله، اما تاثیر دوم بر روی ناشران است، ناشرانی که کتاب‌ها را به طور قانونی منتشر می‌کنند، در موضوع تکثیر غیرقانونی کتاب، عمدتاً کتابهای پرفروش ناشران بدون هیچ گونه هزینه‌کردی اعم از پرداخت حق تالیف، حروف‌چینی، ویرایش، آماده سازی و ... تکثیر می‌شود. این تکثیرها لطمات جبران ناپذیری به ناشر قانونی کار می‌زنند و رفته رفته ناشر را به سمت اضمحلال می‌برند،در نتیجه ما ناشران قدرتمندی نخواهیم داشت که این حرکت تولید علم را ادامه دهند. برخی از متخلفان در این حوزه عمدتاً بدون مجوز انتشارات هستند و برخی هم با مجوز انتشارات به این اقدامات دست می‌زنند.
ترجمه‌های ناشران دیگر با نام مترجمانی که حضور خارجی ندارند
آن‌هایی که مجوز انتشارات دارند، از شیوه جالبی استفاده می‌کنند، تا کارشان توجیه قانونی داشته باشد به این ترتیب که کتابهای ناشران و پدیدآورندگان را با نام دیگری ارائه کرده و مجوز می‌گیرند.نهایتا با مقدمه و طرح جلد جدیدی کتاب را منتشر می‌کنند.وزارت ارشاد هم خود را مسئول این نمی‌بیند که در سیستم جست‌و‌جو کند، که آیا به این عنوان کتاب دیگری پیش از این منتشر شده است یا خیر. جدیداً در مواردی دیده شده است که ترجمه‌های ناشران دیگر با اسامی مترجمانی که حضور خارجی ندارند و بسیار شبیه اسم مترجم اصلی است، قانونی منتشر شده و به فروش می‌رسد. دولت باید توجه داشته باشد که این لجام گسیختگی در حوزه نشر خطرناک است و لازم است که اداره کتاب و وزارت ارشاد فکری کنند. گرفتن مجوز برای کتابهای دزدی، تخلف آشکار است، گاهی نیز حتی ناشر پا را فراتر قرار داده و خلاصه‌ای از کتاب منتشر شده توسط ناشر دیگری را منتشر کرده و با عنوان خلاصه یا شرحی بر ... به فروش می‌رساند.
مشابه‌سازی‌ها با مجوز انتشارات رسمی انجام می‌شود
بنابراین فساد در این حوزه به چند شیوه است، عدهای بدون مجوز معمولا کتاب را افست می‌کنند، عدهای که مجوز انتشارات دارند، کتاب‌سازی یا مشابه‌سازی می‌کنند و کتابهای خوب ناشران دیگر را با اندک تغییراتی در متن و ویراستاری و طرح جلد با نام نویسنده یا مترجم‌های غیرواقعی منتشر می‌کنند، یا اینکه شرح و توضیحی مختصر بر کتابهای پرفروش می‌نویسندو به فروش می‌رسانند. این مورد در حوزه کتابهای دانشگاهی به وفور دیده می‌شود. حوزه کتابهای دانشگاهی یکی از مفسده برانگیرترین‌ها در حوزه نشر است، معمولا در تایپ و تکثیرهای دانشگاه‌ها بخش‌های مهمی از کتاب کپی شده و به فروش میرود.
* تسنیم: انتشار ترجمه‌های متعدد از یک کتاب در بازار که عمدتا همه کپی شده از روی یکدیگراند، نیز این روزها بسیار باب شده است، اما وزارت ارشاد اقدامی برای مقابله با آن‌ها نمی‌کند.
ببینید، طبق قانون همه می‌توانند کتاب را ترجمه کنند، اما تخلف جایی است که یا ترجمه جدیدی صورت نمی‌گیرد و یا اینکه مترجمان بعدی کتاب منتشر شده به فارسی را بر می‌دارند، تغییراتی می‌دهند و بنام خود منتشر می‌کنند، این‌جا هم ناشر و هم مترجم می‌توانند شکایت کنند.وزارت ارشاد نیز باید وارد این دعوا شده و از ناشر یا مترجم شاکی بخواهند که ادعای خود را اثبات کند، اگر اثبات شود که ترجمه متعلق به ناشر است، هم باید جبران خسارت شود و هم کتاب از بازار جمع شود.
معمولا مترجمان حرفه‌ای به این امر واقف هستند و در ترجمه‌های خود علائمی را مختص خود دارند، یا عبارت خاصی استفاده می‌کنند، یا در پاروقی نکته‌ای اضافه می‌کنند و یا از لغات خاص خود بهره می‌برند.
کپی‌کردن کتاب ناشر یا مترجم جزو کرایم کیفری است و علاوه بر زندان، جبران خسارت و جمع‌اوری محصول از بازار را بدنبال دارد
جالب است بدانید که وقتی کتاب ناشر یا مترجمی کپی می‌شود، مترجم و ناشر می‌توانند شکایت کنند. ما قانون مشخصی به نام قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی داریم که سال 52 تصویب شده است و بر طبق آن قانون گذار به فسادی که در موضوع ترجمه بوده توجه کرده و قانون بسیار خوبی وضع شده است. مجازات در نظر گرفته شده برای متخلف در این قانون علاوه بر زندان، جبران خسارت و جمعآوری محصول است. این جرم از جرایم کیفری محسوب می‌شود و دادگاه مکلف است که دستور جمعآوری کتاب و جبران خسارت را صادر کند.
* تسنیم: به شکایت ناشران و نویسندگان اشاره کردید، در سال‌های گذشته ما دیده‌ایم که علی‌رغم مشکلاتی مه ناشران در این خصوص با ان روبرو شده‌اند ترجیح می‌دهند مسئله حل نشده باقی بماند تا بخواهند حق و حقوق قانونی خود را بگیرند، چرا چنین است؟
بله یکی از مشکلات این است که مترجمان، مولفان و ناشران خودشان پیگیر مسائل کتابشان نیستند. ناشری که کتابش را غیرقانونی تکثیر می‌کنند، به دلیل اینکه اطلاعات حقوقی خوبی ندارند، تصور می‌کنند راه به جایی نمی‌برند، متاسفانه افرادی هم که اطلاعات حقوقی ندارند، به این باور آن‌ها دامن می‌زنند، در حالی که در بحث تکثیرهای غیرقانونی و ترجمه‌ها دادگاه‌ها موظف به رسیدگی هستند و در این خصوص قاطع عمل می‌کنند.
در حقیقت در مورد تکثیرهای غیرقانونی باید به چند ویژگی توجه داشت، اول اینکه اگر کسی شکایت کند، دعوا دعوای کیفری است و باید در دادسرای فرهنگ و رسانه طرح شکایت شود ـ سال‌ها قبل با دادستان تهران ملاقاتی داشتیم و درخواست کردیم که همه جرایم مربوط به حوزه کتاب در دادسرای فرهنگ و رسانه در میدان امام خمینی خیابان ارگ بررسی شود ـ دوم اینکه حتما با یک مشاره حقوقی یا وکیل طرح موضوع کنند، بررسی این موضوع تحصصی است و کار خود ناشر نیست، وقتی ناشران خود وارد می شوند اطلاعات حقوقی ندارند نمی دانند چه دادخواستی باید تنظیم شود، اصلا شکایت شود یا طرح دعوای حقوقی؟. سوم اینکه در دادسرا که طرح موضوع می‌شود، دادگاه و دادسرا مکلف است که کتاب را جمعآوری کند، چهارم اینکه متخلفان علاوه بر مجازات حبس باید جبران خسارت و ضرر و زیان ناشر اصلی را نیز بکنند. این دو موضوع یعنی جمعآوری و جبران خسارت از ویژگی‌های قانون ترجمه و تکثیر است که در قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان نیست؛ در آنجا دادگاه مخیر است و می‌تواند دستور جمعآوری دهد. اما در تکثیرهای غیرقانونی دادگاه مکلف است دستور جمع آوری و خسارت دهد.
مهمترین دلیل اینکه کتابهای ناشران به وفور کپی می‌شود، این است که ناشران و صاحبان حق و پدیدآورندگان پیگیر مسائل حقوقی کتاب‌ها نیستند، اگر پیگیر باشند و شکایت کنند به نتیجه می‌رسند، چون این کتابهای تکثیر شده غیرقانونی که در زیرزمین به فروش نمی‌‌رسد باید در معرض دید مردم باشد تا بخرند، همین که پیگیر این موضوع باشد خیلی از متخلفان منصرف می‌شوند.
* تسنیم: به نظر می‌رسد ناشران چندان اعتقادی به مفید بودن شکایت‌ها و به نتیجه رسیدن پیگیری‌های قضایی ندارند، کارگروهی که در ارشاد و اتحادیه شکل گرفت راه به جایی برد؟
نه در اتحادیه نیز نتیجه‌ای نگرفتند، حتی ناشران برای همین کارگروهی که تشکیل شد، نیز زحمت نمی‌کشند شکایت را طرح کنند و به اتحادیه وکالت بدهند، تا موضوع را پیگیری کند، این ها از مشکلات نشر ماست، ستاد تشکیل شده بودجه هم توسط وزارت ارشاد گذاشته شده است، اما در نهایت اعلام می‌شود که چند شکایت بیشتر ثبت نشده است، چرا؟ چون ناشران نمی‌روند شکایت کنند.
* تسنیم: به نظر شما که هم خود ناشرید و هم به مسائل حقوقی نشر آگاه هستید و بازرس اتحادیه ناشران به شمار می‌روید، چرا ناشران نمی‌روند شکاسیت کنند تا مسئله‌شان حل شود؟
چون خیلی به مسائل حقوقی نشر آگاه نیستند، بسیاری به رسیدن به حقشان اعتمادی ندارند، فکر می‌کنند دامنه تخلفات زیاد است و نمی‌توان جلوی همه را گرفت. این در حالی است که همه زندگی یک ناشر کتاب‌هایش است، باید به این آگاهی حقوقی درباره فعالیتش برسد، متاسفانه کلاس‌هایی که در این خصوص در خانه کتاب و در اتحادیه برگزار می‌شود نیز چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، ناشران بزرگ و پیشکسوت که حضور در این کلاس‌‌ها را کسر شأن می‌دانند و ناشران کوچکتر نیز وقتی برای این امور نمی‌گذارند. تا وقتیکه ناشران اطلاعات حقوقی اندکی دارند و کمتر ناشری پیدا می‌شود که مشاور حقوقی داشته باشد، فضا و برای تخلف و فسادهایی از جمله تکثیر غیرقانونی کتاب باز است.
برخی با این باور که کاری خداپسندانه می‌کنند فایل‌های پی‌دی اف کتاب را منتشر می‌کنند
* تسنیم: بخشی از تخلفات و فسادهای حوزه نشر به فضای مجازی باز می‌گردد، هزاران فایل پی‌دی اف کتابهای ناشران در این فضا دست به دست می‌چرخد و کمتر برخوردی با آن‌ها صورت می‌گیرد. در این باره هم توضیح بفرمایید
در فضای مجازی کار وسیعتر از این حرفهاست، به راحتی می‌توان فایل پی‌دی اف کتاب‌هایی خوب از ناشران بزرگ و کوچک را در فضای مجازی پیدا کرد، کتاب‌هایی که ناشر،مولف و مترجم روی آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده است در برخی از کانال‌ها و سایت‌ها به رایگان و یا با اندکی پول به فروش میرود.
افرادی که اقدام به این کار می‌کنند، انگیزه‌های مختلفی دارند، یک دسته کسانی‌اند که فکر می‌کنند، کتاب گران است، پس فایل کتاب‌ها را برای دیگران تهیه کرده و ارسال می‌کنند با این نیت که کار فرهنگی، خداپسندانه و عام المنفعه می‌کنند، این عده پولی دریافت نمی‌کنند، اما تیشه به ریشه علم و فرهنگ می‌زنند.
یک دسته دیگر ظاهراً فایل پی‌دی اف را رایگان درسایت و کانلال خود می‌گذارند تا آمار بازدیدشان بالا رود و از این طریق کسب درآمدهای دیگر می‌کنند، مثل تبلیغات که کاری اقتصادی است. عدهای دیگر نیز فایل‌های پی دی اف را با قیمت اندکی به فروش می‌گذارند، هر سه این افراد متخلف محسوب می‌شوند.
در برخورد با این افدامات نیز می‌توان به شیوه‌ای مطلوب عمل کرد، به هر حال کتابهای غیرقانونی هم برای فروششان نیاز به ویترین دارند، همین ایجاد ویترین به شناسایی متخلفان کمک می‌کند، ناشران، مولفان و مترجمان هرگاه با انتشار فایل پی‌دی اف کتاب خود مواجه شدند با ارائه گزارش به پلیس فتا می‌توانند پیگیر موضوع شوند. پلیس فتا در سال‌های اخیر همکاری خوبی در این زمینه داشته است.
در این میان موضوع مهم دیگری نیز وجود دارد و آن این است که چه در عالم واقع و چه در عالم مجازی کتابهای غیر اخلاقی و غیر قانونی منتشر می‌شود که مجوز رسمی از وزارت ارشاد ندارند و بدلیل مشکلات اخلاقی و فرهنگی به هیچ عنوان شایستگی انتشار ندارند، اما به راحتی در فضای مجازی و در دستفروشی‌های کتاب یافت می‌شود. حاکمیت باید این موضوع را ساماندهی کند تا حقوق اجتماعی مصرف‌کنندگان نیز حفظ شود.
* تسنیم: در حوزه انتشار فایل‌های پی‌دی اف در فضای مجازی ناشران معمولا چه برخوردی دارند؟ آیا اعتراضی به انتشار وجود دارد، ؟ گاهی دیده می‌شود در برخی کانال‌های تلگرامی ناشران بسیاری حضور دارند اما به انتشار فایل پی دی اف ناشر دیگری در کانال اعتراض نمی‌کنند.
چرا اتفاقا ناشران اعتراض می‌کنند، اما اعتراضشان در حد آه و ناله است، من نمی‌دانم چرا ناشران اقدام عملی نمی‌کنند، اعتراض زیاد می‌شود اما کسی اقدام عملی و قانونی نمی‌کند، شاید برایشان پرداخت هزینه وکیل صرف نمی‌کند، شاید تصور می‌کنند که اعتراضشان راه به جایی نمی‌برد،من به عنوان یک حقوق دان به شما می‌گویم اتفاقا قانون بسیار محکم با این موارد برخورد می‌کند، بنده در انتشارات مجد هر کتابی که مورد دزدی قرار گرفته بود را ثبت شکایت کردام، شکایتم به نتیجه رسیده و جبران خسارت نیز شده است.
انتهای پیام/
