ضعف پیوست نگاری فرهنگی – اجتماعی در فضای مجازی/۳

خبرگزاری تسنیم- داود عامری

در دو یادداشت قبل در خصوص رهاشدگی فضای مجازی در حوزه راهبردی و نظام تعلیم و تربیت  نکاتی ارایه شد.  در این یادداشت به ضعف پیوست نگاری فرهنگی در حوزه فضای مجازی می پردازیم.

در تحلیل پدیده ها در علوم انسانی، تاکید می‌شود که اجتماع علاوه بر عناصر جمعیتی و سرزمینی دارای مجموعه و منظومه ای از روابط است که در آن، عناصر متعددی نقش و سهم خود را ایفا می‌کنند که گاهاً نمی توان یکی را بر دیگری ارجح قرار داد.

اما در حوزه فرهنگ به نظر می‌رسد می‌توان با نگاه ایرانی و ضمن در نظر داشتن منابع اصلی آسیب رسان به سرنوشت فردی و اجتماعی نسل های امروز و آینده ، تاکید نمود که اساسی ترین عامل شکل گیری هویت دولت- ملت، صیانت از فرهنگ و سرمایه اجتماعی آن است. این رویکرد برگرفته از نگاه نرم‌افزاری به مناسبات امروز جوامع است که هویت دهنده به کالبد یک جامعه پایدار است.

فرهنگ مهمترین عنصر هویت سازی یک جامعه است و اساساً با تکیه بر همین عنصر می توان جوامع و ملل را از همدیگر تمیز داد، جوامعی که هر روز با تحولات و تغییرات نو به نو رو به رو است.

با این مقدمه لازم است اشاره‌ای نیز به جایگاه فرهنگی- اجتماعی در جامعه ایران اسلامی داشته باشیم.

بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) فرهنگ را مبدا همه خوشبختی ها و بدبختی های ملت برشمرند و رهبر معظم انقلاب با نگاه مفهوم شناسانه فرهنگ را مقدمه تبیین و ارائه گفتمان انقلاب اسلامی و ولایی قرار داده  و به صورت مکرر و موکد بر اهمیت فرهنگ در جامعه اسلامی تاکید فرمودند و  صراحتا در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در آذر ماه سال 1386 ضرورت تهیه پیوست فرهنگی برای تحولات، پدیده ها و طرح‌های گوناگون کشور را مورد تاکید قرار دادند و فرمودند: «در طرح های گوناگون که در کشور تنظیم می شود، ... حتماً یک پیوست فرهنگی وجود داشته باشد.» و همچنین در نخستین بند سیاست های کلی برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب 5/10/89 ابلاغی رهبر معظم انقلاب و نیز در ماده 2 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تهیه پیوست فرهنگی برای طرح های مهم و جدید توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی مورد تاکید و تصویب قرار گرفته است و از سوی دیگر با توجه به اهمیت مسایل و تحولات اجتماعی و نقش فضای مجازی در صف بندی های اجتماعی ضرورت تهیه پیوست فرهنگی اجتماعی امری لازم است.

پیوست فرهنگی- اجتماعی برای طرح های ملی و منطقه ای و پدیده های نوظهور در جامعه یعنی درک شرایط محیطی، فرهنگی و اجتماعی و پیشگیری از پیامدهای مناسب و ناخواسته با هدف تعالی جامعه، بنابراین برای رشد متوازن و ایجاد ارزش افزوده واقعی توجه به امر پیوست های فرهنگی یک ضرورت انکار ناپذیر است.

بنابر آنچه گفته شد، می‌توان بر ضرورت تهیه پیوست فرهنگی- اجتماعی در مورد تحولات پدیده ها و پروژه‌های مختلف واقف بود.

بی‌تردید این مهم در حوزه مجازی که به صورت مستقیم با فرهنگ عمومی، تفکر جمعی و تربیت نسل آینده؛ و بهره گیری صحیح و موثر از این تحول در پیشبرد اهداف عالی جامعه اسلامی ارتباط دارد، امری ضروری تر به نظر می رسد.

اما متاسفانه به جای تلاش برای تنظیم و اجرای پیوست فرهنگی و اجتماعی برای تحولات نو ظهور مثل فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیر آن در زندگی مردم، از همان اولین روزهای ورود به فضای مجازی به زندگی واقعی مردم و حضور فراگیر آن، به جای اهتمام به این اقدام مهم و ملی، همگان یا در صدد انتقاد و بر شماری تبعات غیر اخلاقی و غیر فرهنگی فضای مجازی بر فرهنگ جامعه بودند و یا با سهل اندیشی و سهل انگاری آن را رها کردند و یا با ذوق زدگی به توسعه بی رویه آن پرداختند. به عبارت دیگر ورود فضای مجازی به زندگی اجتماعی مردم تبعات و محسناتی دارد که تدوین پیوست های لازم برای آن، منجر به تقویت آثار مثبت و کاهش و حذف پیامد های مخرب می شود که متاسفانه به علت رها شدگی آن و به تبع، رشد غیر هدفمند آن، نیک و بد این حوزه در هم آمیخته و منجر به ایجاد یک فضای خاکستری و بعضاً مخرب شده است که در مواقع زیادی به نظر می رسد تاریکی آن به روشنی می چربد.

واضح است که اندیشه تهیه پیوست فرهنگی -اجتماعی برای پدیده های جدید ارتباطی و اطلاعاتی در مرحله اول باعث ایجاد یک مواجهة کنشگر فعال و اندیشمندانه با پدیده ها و تحولات می شود که طبیعتاً این امر به شناخت عمیق پدیده های مورد نظر منجر می گردد.

در مراحل بعدی پیوست فرهنگی- اجتماعی با پیش‌بینی پیامدها و کارکردهای این ابزار- پدیده تازه وارد، آن را با فرهنگ و تربیت عمومی جامعه تطبیق و هماهنگ ساخته و اجازه نمی دهد که زندگی واقعی مردم با آن سازواری پیدا کند، بلکه این فرهنگ غالب و سنتی کشور است که پدیده فضای مجازی را در خود جذب و یک شکل بومی شده از آن بیرون می دهد.

پیوست فرهنگی- اجتماعی همچنین فرصتی ارزشمند برای جاری ساختن سیاست‌های کلان کشور در نحوه بهره گیری از فضای مجازی به وجود می آورد، به عبارت ساده تر ضمن پیشگیری از پیامدهای مخرب و آسیب ها، این فضا را در خدمت فرهنگ انقلاب قرار می دهد که یکی از نیازهای جمهوری اسلامی ایران برای انتقال جهانی پیام های ارزشمند انقلاب اسلامی است.

آنچه مسلم است، فصای مجازی به عنوان یک نمونه از پدیده های تاثیرگذار در این یادداشت مورد توجه قرار گرفته است وگرنه باید گفت که در تمامی طرح ها و برنامه هایی که در یک محیط اجتماعی اتفاق می افتد، لازم است پیوست نگاری فرهنگی-اجتماعی به عنوان یک ضمیمه اجباری مورد توجه قرار گیرد و یک ساختار نظامندی به صورت تخصصی و با بهره گیری از دانش اساتید مسلط به رشته های مختلف مورد بررسی و نظارت قرار گرفته و در کاربست و توصیه هایی مرتبط با طرح ها به اجرا در آید.

و اما امروز این سخن به معنای نادیده گرفتن و از دست رفتن فضای مجازی نیست و حتی به هیچ عنوان قصد این نوشتار تکیه بر ایجاد فضای انقباضی و انسدادی نمی باشد، بلکه تاکید بر ورود و تهیه پیوست فرهنگی-اجتماعی و اجرای گام به گام آن در ابعاد مختلف این ابزار -پدیده تا رسیدن به نتیجه مطلوب است که انشاء الله با همت متولیان دلسوز و کارشناسان متعهد شاهد این حرکت ضروری باشیم و این آغازی باشد بر نظامند سازی تهیه پیوست های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی در تمامی طرح ها و پروژه های ملی و منطقه ای کشور.

امروز نباید فضای مجازی را یک محیط از دست رفته بدانیم بلکه بجای فوت وقت لازم است بابرنامه ریزی دقیق و به سرعت نسبت به تهیه پیوست فرهنگی -اجتماعی در خصوص فضای مجازی اقدام و آن را بکار ببندیم.