از تهران تا استانبول|هویت بصریمان کجاست؟
وقتی به شهرهای معروف دنیا پای بگذارید با هویت‌های بصری مواجه می‌شوید که در ذهن شما نقش می‌گیرند و برای همیشه باقی می‌مانند.
خبرگزاری تسنیم - یاسر شیخی یگانه
هویت بصری که از شهر تهران در ذهنتان به‌وجود می‌آید چیست؟ رنگ یا رنگ‌های خاصی در ذهنتان هست آیا؟ نقش و فُرم خاصی از دیدنِ خیابان‌ها و خانه‌های تهران در ذهنتان مانده است؟ شیوه‌ی یکسانی در خانه سازی یا طراحیِ پیاده روها چطور؟
متاسفانه هیچ کدام از این موارد در ذهن من شکل نگرفته و دیده‌هایم از شهر تهران هرگز معیار و یا روندی خاص را تداعی نکرده است. به احتمال فراوان در ذهن شما که این مطلب را می‌خوانید هم اینگونه است.
آنچه درباره‌اش شاید اتفاق نظر داشته باشیم؛ شلوغی و ترافیک است. وگرنه، تهران و برخی شهرهای دیگر ایران هیچگونه هویت بصری ندارند و هرگز برای شهرسازان ما یا همان بسازبفرش‌ها، این هویت بصری جایگاهی نداشته و ندارد.
ساختمان‌ها همچون قوطی‌های کبریت ساخته شده و هر قوطی هم به سلیقه‌ی سازنده‌اش ساخته شده است. در بیشتر خانه‌هایی که در تهران بنا می‌شود؛ دریغ از یک هویت معماری و دریغ از وجود تنها یک اِلمان هنری.
آنچه گفته شد درباره‌ی خانه‌ها بود. حال آنکه در شهرهای ما مسجدها هم به چنین وضعی دچارند.
معماریِ ایران روزگاری سرآمدِ معماری مساجد بوده است. اصلا ایرانی‌ها براساس چهارتاقی‌های باقی مانده از ایران باستان، گنبدهای مساجد را طراحی کردند و به مسجد مسلمانان هویتِ بصری و معماری دادند. اگر امروز با دیدنِ گنبدها و گلدسته‌ها هر بیننده‌ای می‌داند که با ساختمان یک مسجد روبه‌روست؛ حاصل ذوق و قریحه‌ی معماران ایرانی است.
اما هیچ دیده‌اید مسجدهای کوچکی که طیِ چند دهه‌ی اخیر در محله‌های مختلف تهران و یا دیگر شهرستان‌ها ساخته شده‌اند. ساختمان‌هایی به دور از هرگونه ذوقِ هنری که تنها با چند کاشیِ آبی به مسجد تبدیل شده‌اند. بیشتر این ساختمان‌ها هم زیرزمینی بزرگ دارند که به باشگاه‌های بدنسازی اجاره داده شده‌اند تا بلکه خرج مسجد از همان‌جا تامین شود.
در مساجدی که در چند دهه‌ی اخیر ساخته شده، توالت‌ها و وضوخانه در یک فضا قرار دارند؛ و این یک فاجعه است. حال آنکه در مساجد قدیمی ایرانی که از نظر معماری در جایگاهی والا قرار دارند، وضوخانه‌ها فضایی مجزا از توالت دارند. این نکته‌ی ساده در بالا بردنِ حس معنویِ نمازگزار هنگام وضوگرفتن بسیار تاثیرگذار است.
در این ساختمان‌ها هیچ خبری از گنبدهای آیینه‌کاری و یا مقرنس‌های زیرطاقی نیست. محراب‌ها هم عاری از هرگونه هنری هستند و تنها با چند کاشیِ آبی ماجرا جمع شده است.
همه‌ی این‌ها در حالی رخ می‌دهد که معماری مساجد ایران در دنیا زبان‌زد است و هنر ایرانیان در ساخت مساجد برای جهانیان شناخته شده است.
در مساجد کوچکی که این روزها در ایران ساخته می‌شود، معمولا هیچ نشانه‌ای از مسجدهای معروف ایرانی ماننده مسجد امام یا مسجد شیخ لطف‌الله یا مسجد گوهرشاد دیده نمی‌شود.
بررسی نکات ریزتر در این زمینه شاید در حوصله‌ی این مطلب نگنجد؛ به طور کلی اما باید گفت که هویت معماری و هنری از خانه‌ها و مساجد ما رخت بربسته است.
اما اگر گذرتان به کشور ترکیه و شهر استانبول افتاده باشد، خلاف این امر را خواهید دید. وقتی هواپیما به بالای شهر استانبول می‌رسد و خود را آماده‌ی فرود می‌کند، سقف‌های نارنجی رنگِ خانه‌ها بیش از هر چیز جلب نظر می‌کند. بیشتر این سقف‌ها شیروانی هستند. این یعنی هویت رنگ در یک شهر.
از کوچه‌های پهن و تمیز و خانه‌های با معماریِ یکسان که بگذریم به ساختمان‌های بزرگی می‌رسیم که ریشه‌های معماری بیزانس در آنها هویداست. از سوی دیگر وقتی در خیابان‌های استانبول قدم می‌زنید، بناهایی که بیش از همه جلب نظر می‌کنند، مساجد هستند. مسجدهای استانبول بسیار زیادند و هر محله دو یا سه مسجد دارد. جالب این که تقریبا همه‌ی این مساجد معماری واحدی دارند. در معماری این مساجد سعی شده الگوی اصلی همان مسجدِ ایاصوفیه باشد.
ایاصوفیه مسجد معروف کشور ترکیه است که بنای اصلی‌اش در دوره‌ی بیزانس ساخته شده است. این مسجد در ابتدا کلیسا بوده است اما پس از فتح استانبول، محمد دوم دستور داد کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند.
مسجد ایاصوفیه در استانبول - ترکیه
این بنا در طول تاریخ بارها مرمت شده و تغییرات بسیاری به خود دیده است.
مردمان شهر استانبول و البته دولت‌مردان کشور ترکیه برای گسترش هویت بصریِ مسجد ایاصوفیه، تلاش کرده‌اند تا تقریبا تمام مساجد موجود در سطح این شهر، معماری‌ای شبیه به ایاصوفیه داشته باشند و البته از این مهمتر اینکه مساجدشان معماری واحدی داشته باشند.
به هر روی استانبول و مسجدهایش، باید الگویی برای ما باشد تا ما هم هویت بصری شهرهایمان را حفظ کنیم. معماری ایرانی – اسلامی از دیرباز تا کنون سرآمد بوده و داشته‌های بسیاری برای ما به جا گذاشته است.
به راحتی می‌توان از این هنرِ ارزشمند استفاده کرد و با به روز کردنش، به شهرهایمان هویت بصری بدهیم.
انتهای پیام/