زاهدان| ممنوعیت برداشت آب از دشت‌های سیستان و بلوچستان؛ چرا خشکسالی جنوب‌شرق کشور ۱۸ساله شد؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زاهدان، بررسی شاخص "بارش ــ تبخیر و تعرّق استانداردشده" موسوم به SPEI خشکسالی ایران در 30 سال گذشته نشان می‌دهد که آثار خشکسالی از اواخر دهه 70 در استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و هرمزگان ظاهر شده و از سال 80 به‌صورت جدی این چهار استان را فرا گرفته است.

امسال نیز هجدهمین سالی است که خشکسالی در این استان‌ها ادامه دارد و حتی از برخی سال‌های اخیر ‌شدیدتر است، به‌طوری که بارش‌های امسال در همه این چهار استان بین 63 تا 75 درصد نسبت به میانگین بلندمدت سال زراعی کاهش‌یافته و سبب شده تا آن‌ها جزو شش استان خشک کشور قرار بگیرند.

بررسی خبرنگار تسنیم نشان می‌دهد که براساس شاخص SPEI خشکسالی تمامی 31 استان کشور را در بر گرفته که مساحت درگیر خشکسالی در برخی استان‌ها نظیر خوزستان، خراسان جنوبی و رضوی، سیستان و بلوچستان و بوشهر بیش از سایر استان‌ها است.

از طرفی اطلاعات دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو نشان ‌می‌دهد که طی هشت سال‌ اخیر کم‌بارش‌ترین نقطه ایران مربوط به ایستگاه «امور آب سیستان» در شمال سیستان و بلوچستان است، به‌طوری که حداقل این شهر طی چهار سال کم‌بارش‌ترین نقطه ایران شده است.

برداشت آب از دشت‌های سیستان و بلوچستان ممنوع شد

خشکسالی امسال در جنوب شرق رنگ و بوی تهدید به خود گرفت و موجب شد تا تدابیر ‌حفاظتی بر دشت‌ها، سفره‌های زیرزمینی و منابع آب سطحی آب در سیستان و بلوچستان حاکم شود. بر اساس این تدابیر در شورای حفاظت از منابع آب استان برداشت آب از حداقل 9 دشت استان در بخش‌هایی از شهرستان‌های زاهدان، خاش، سراوان، سیب و سوران، و ایرانشهر ممنوع شد و 11 دشت دیگر نیز در شرف ممنوعیت قرار دارد.

این تصمیم وقتی نهایی شد که بررسی‌های آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان از اضافه‌برداشت سالانه 500 میلیون مترمکعب بیش از توان سفره‌های زیرزمینی دشت‌های استان قطعی شد و سطح آب این دشت‌ها از مرز هشدار و بحران نیز فراتر رفت.

اتابک جعفری مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان دراین‌باره به خبرنگار ما گفت: منابع آب‌های زیرزمینی تجدیدشونده استان یک میلیارد و 400 میلیون مترمکعب است که متأسفانه حجم برداشت از این آب‌ها بیش از توان بازسازی منابع است و سالانه بیش از 500 میلیون مترمکعب بیش از توان این ذخایر آب برداشت می‌شد.

وی افزود: در واقع حجم تخلیه از آب‌های زیرزمینی استان سالانه یک میلیارد و 917 میلیون مترمکعب و بیش از توان بازسازی منابع آب زیرزمینی استان است که باید تعادل در این بخش برقرار شود.

95درصد آب‌های زیرزمینی سیستان و بلوچستان صرف کشاورزی می‌شود

جعفری در ادامه با اشاره به استفاده بیش از حد منابع زیرزمینی در استان گفت: اکنون بخش کشاورزی با مصرف 95درصدی آب‌های زیرزمینی، پرمصرف‌ترین گروه استفاده کننده از این منابع بوده و بخش شرب نیز با سهم چهاردرصدی، جایگاه دوم مصرف از این آب‌ها را در استان به خود اختصاص داده است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان افزود: این در حالی است که سهم بخش کشاورزی از منابع آب زیرزمینی کشور 92 درصد بوده و بخش شرب کشور نیز 6 درصد در استفاده از منابع آب زیرزمینی سهم دارند.

وی در ادامه بخش صنعت و خدمات را کمترین مصرف‌کننده آب‌های زیرزمینی دانست و گفت: در سیستان و بلوچستان تنها یک درصد از منابع آب‌های زیرزمینی در بخش صنعت و خدمات مصرف می‌شود، در کشور نیز شاخص مصرف آب در بخش خدمات و صنعت کم و حدود 2 درصد است.

چرا وضعیت منابع آب زیرزمینی بحرانی شد؟

جعفری در بخش دیگری راجع به عوامل مؤثر در تشدید بحران منابع آب زیرزمینی عنوان کرد: تغییر اقلیم و کاهش بارش در سطح استان و پایین بودن راندمان انتقال آب به مزرعه و نداشتن الگوی کشت مناسب با توجه به شرایط اقلیمی ازجمله عوامل تشدیدکننده بحران منابع آب زیرزمینی استان است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان اضافه کرد: برنامه توسعه کشاورزی بدون توجه به پتانسیل آبی دشت‌ها و استفاده بیش از ظرفیت آب‌های زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز و اضافه‌برداشت از چاه‌های مجاز از عوامل بعدی تشدیدکننده بحران منابع آب‌های زیرزمینی است.

وی استفاده بیش از اندازه ظرفیت‌های آبی حوضه‌های آبریز و مشکلات اجرایی و محدودیت‌های قانونی را از عوامل دیگر تشدیدکننده بحران آب‌های زیرزمینی خواند و گفت: عدم آگاهی عمومی از تأثیرات منفی برداشت‌های غیرمجاز و ناکافی بودن تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای حفاظت از منابع آب نیز در تشدید بحران منابع آب زیرزمینی مؤثر بوده است.

چرا سیستان و بلوچستان کم‌بارش‌ترین استان کشور شد؟

علی ملاشاهی رئیس گروه پیش‌بینی و هشدار هواشناسی سیستان و بلوچستان نیز درباره خشکسالی و چرایی کاهش بارندگی در این استان به خبرنگار تسنیم گفت: به‌صورت طبیعی با ورود به فصل سرد سال، "پرارتفاع جنب حاره‌ای" که مرکز آن روی شبه‌جزیره عربستان قرار می‌گیرد باید به‌سمت عرض‌های جنوبی‌تر و شرق یا همان سمت هند جابه‌جا ‌شود تا شرایط برای حضور سامانه‌های بارشی فصل سرد مهیا شود.

وی ادامه داد: اما متأسفانه چنین شرایطی در پاییز سال جاری و ابتدای زمستان مهیا نشد که همین موضوع یکی از دلایل کاهش بارش سال زراعی جاری تا کنون  در استان است. دلیل این امر نیز گرمایش جهانی است و پیش‌بینی می‌شود در دهه‌های آینده نیز تداوم داشته باشد. از طرفی براساس نقشه‌های پیش‌بینی فصلی بارش باران در اسفند تا اواسط فروردین سال آینده در برخی نقاط جنوب در حدود نرمال تا بیش از نرمال انتظار می‌رود.

رئیس گروه پیش‌بینی و هشدار هواشناسی سیستان و بلوچستان گفت: درمجموع، شرایط بارش باران و خشکسالی در استان مدیریت واقع‌بینانه منابع آب در حوضه‌های آبریز استان به‌ویژه برای تأمین آب کشاورزی و شرب فصل بهار و تابستان سال آینده را نیاز دارد.

گزارش از حسنیه ارباب‌افضلی

انتهای پیام/ز*