موسسه حکمت و فلسفه ایران؛ از آنچه بود تا آنچه هست
موسسه حکمت و فلسفه ایران از سال ۹۰ به این سو، دارای ترکیب مختلفی از سلایق گوناگون سیاسی و اجتماعی است.
باشگاه خبرنگاران پویا، حجت الاسلام والمسلمین سید احمد غفاری( عضو هیئت علمی موسسه حکمت و فلسفه ایران و مدرس عالی عرفان نظری)
دیار فارس از دیرباز تاکنون، شاهد شکوفائی مکاتب اندیشه ورز متنوعی در ساحتهای مختلف دانش و حکمت بوده است؛ در این میان، شخصیّتهای فاخری همچون ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، شیخ سهروردی، ملاصدرای شیرازی و .... به عنوان نام آوران شهیر فلسفی، چنان پیشرفتی را در ساحت حکمت فلسفی شکل داده‌اند که تاکنون نیز منشأ تحوّلات و نگرشهای نوین فلسفی بودهاند.
حلقة اساتید و شاگردان حکمت اسلامی، حافظان معارف فلسفی در طول تاریخ بودهاند و با همه نواقص و کمبود امکانات در طول تاریخ حکومت پهلوی، مراقبت از میراث حکمت اسلامی در این دیار حکمت‌خیز کرده‌اند.
هماکنون و پس از ظهور انقلاب کبیر اسلامی در این کشور اسلامی، شاهد تأسیس و تقویت نهادهای مرتبط با حکمت و فلسفه بوده‌ایم؛ مؤسّسات و سازمانهایی همچون پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، ده‌ها دانشکده فلسفه و الهیات فلسفی و .... که یا پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس شدند، و یا به ثمرده‌ی پیش از پیش دست یافته‌اند.
تاریخچه‌ای کوتاه از پیشینه مؤسّسه حکمت و فلسفه ایران
در این میان، مؤسّسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، از جمله مؤسّسات و نهادهای علمی دولتی است که فراز و نشیبهای فراوانی را در طول تاریخ تأسیس تاکنون، شاهد بوده است. این مؤسّسه در تاریخ 13/دی/1352 توسّط سید حسین نصر، با عنوان انجمن حکمت و فلسفه ایران تأسیس شد؛ آقایان مهدی محقق، جلال الدین همایی، محمود شهابی، عباس زریاب خویی، یحیی مهدوی از جمله اعضای هیئت امنای آن بودند.
در سالهای اول در جنب فعالیتهای آموزشی و پژوهشی خود، علاوه بر استفاده از استادان به نام فلسفه از داخل ایران از جمله سیدجلال الدین آشتیانی، عباس زریاب خویی و جواد مصلح، اقدام به دعوت از استادان برجسته در سطح بین الملل از جمله هانری کربن، توشی‌هیکو ایزوتسو، ماتسوموتو کرد و با تشکیل کلاسهای آزاد که همه بر اساس قرائت و تفسیر متون اصیل فکری و فلسفی اداره می‌شد، شاگردان خوبی را نظیر ویلیام چیتیک، ژان دورینگ و محمد لگن هاوزن را در این حوزه پروراند که در حال حاضر، خود صاحب کرسی در دانشگاههای بین المللی هستند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، انجمن حکمت اسلامی با حمایتهای شهید مطهری توانست حیاتش را با توجه به پیشینه خود ادامه دهد. در سال 1360 با تعدادی از مؤسسات پژوهشی ادغام و در زیر مجموعه «مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی» (که بعدها به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تغییر نام داد) در قالب دو پژوهشکده حکمت و ادیان، تاریخ و فلسفه علم فعالیتهای خود را ادامه داد و در سال 1376 انجمن از دو پژوهشکده جدا و با نام «انجمن حکمت و فلسفه ایران» فعالیت جدید خود را از سر گرفت. سپس از سال 1380 با موافقت شورای گسترش آموزش عالی از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منفکّ و از ابتدای سال 1381 تاکنون به صورت مؤسسه مستقل با عنوان مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران با ریاست غلامرضا اعوانی ادامه فعالیت داد.
نگاهی گذرا به تحوّلات اخیر در این مؤسّسه
این نهاد علمی در سالهای اخیر، شاهد تحوّلات چشمگیری در عرصة دانش‌افزایی و گفتمان‌سازی در حوزه حکمت به معنای وسیع آن بوده است؛ در این نوشتار، قصد آن است که به برخی از این توفیقات – که پس از ریاست محقّق پر تجربه حجت‌الاسلام و المسلمین عبدالحسین خسروپناه از سال 1390 تاکنون، به ثمر نشسته است- اشاره شود:
1- از ابتدای سال 91، نشستهای مستمرّی در راستای گفتگوی علمی میان صاحب‌نظران علوم مختلف طبیعی، با صاحب‌نظران شاخه‌های مختلف فلسفی در این مؤسّسه شکل گرفته است؛ دو سلسله نشست علمی « فلسفه و فیزیک» و « فلسفه و زیست شناسی» از این قبیل‌اند؛ مباحث مهمّ و ساختاری در این نشستها و حضور شخصیّتهای طراز اوّل رشته فیزیک و زیستشناسی در این نشستها، حاکی از عمق بررسیها و تحقیقات در این جلسات است.
2- نشریّة جاودان خرد، تنها نشریّه پژوهشی این موسسه، سالهای پیش از مدیریّت اخیر، دچار رکود و تأخیر در نشر شده بود که به همت مدیریّت جدید، به روال متعارف انتشار رسیده و هم اکنون، با پشتیبانی فعالانه ریاست موسسه و تدبیر مسؤول مربوطه‌اش که یکی از بانوان کارمند و فعال این موسسه است، به انتشار آثار پژوهشی در عرصه‌های فلسفی، عرفانی و منطقی می‌کند.
3- یکی از مهمترین اقدامات ماندگار مدیریّت محترم مؤسّسه، انتشار مجموعه کتابهای تخصّصی در حوزه فلسفه علوم سیاسی اسلامی با عنوان «حکمت سیاسی اسلامی» است؛ طرح مفاهیم بنیادین حکمت سیاسی اسلامی، از طرحهای کلانی بود که مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفة ایران در سال 1390، متناسب با شأن سازمانی خود و در حد پاسخ به یک نیاز ملی و فراملی، انجام آن را در دستور کار خود قرار داد.
در روند کار، مشکلات حاشیه‌ای فرهنگی، اداری و مالی بسیاری ایجاد شد اما آقای عبدالحسین خسروپناه رئیس این موسسه که خود از صاحب‌نظران و پیشتازان فلسفه‌های مضاف در کشور به شمار می‌رود، با عزم و انگیزه بالا، استقامت ورزیده و تلاش کرد تا این طرح پژوهشی، به نتیجه رسید و هماکنون این کتاب 6جلدی در دسترس متخصّصان این رشته علمی قرار گرفته است. اثر پیش رو، طرح پژوهشی مفاهیم بنیادین فلسفةسیاسی اسلامی برای آگاه شدن و آگاهی دادن، بلکه بازخوانی و تحلیل میراث عقلانی و استدلالی حکیمان و اندیشمندان مسلمان، پدید آمد تا در راستای تمدن‌سازی ایرانی اسلامی، بسترهای نظریِ فلسفه سیاسی و علم مدنی اسلامی را مبتنی بر سنت عقلانی اسلامی-ایرانی فراهم سازد و در جهت کاهش سرمایه‌سوزی، به سوی سرمایه‌سازی و احیای میراث عقلانی و استدلالی خویش در حوزه سیاست، گامی گروهی، منسجم و نظام‌مند بردارد. این طرح، دیدگاه‌ها و نظریه‌های فلاسفه، حکیمان و اندیشمندان مهم مسلمان را بر اساس آثار اصلی آنان در طول تاریخ فلسفه و سنت عقلانی و استدلالی اسلامی در قالب مفاهیم، مورد شناسایی، بازخوانی و تحلیل قرار می‌دهد.
4-از جمله خدمات این موسسه پژوهشی در سالهای اخیر، سرمایه‌گذاری در برجسته کردن آثار مکاتب مختلفی است که در مناطق مختلف کشور مانند شیراز و اصفهان، در شرف فراموشی و یا نابودی قرار دارند؛ به عنوان نمونه، می‌توان به اهتمام مدیریّت مؤسّسه حکمت و فلسفه ایران، در احیای آثار فیلسوفان و حکمای مکتب فلسفی اصفهان اشاره کرد؛ مکتب فلسفی اصفهان، اصطلاحی مستحدث نزد پژوهشگران عرصه مطالعات سنّت حِکمی و عرفانی عالم اسلام است. حکیمان حوزه اصفهان به خوبی نشان دادند که استمرار واقعی این سنت و انتقال روح آن از عصر فارابی و ابن‌سینا به بعد، نه از مجرای چهره‌هایی مانند ابن‌رشد اندلسی، که از طریق حکمایی مانند میرداماد، موسس مکتب اصفهان میسور است و این طریقی بود که پیشتر به همت حکیمان و عارفانی مانند شیخ اشراق، ابن عربی، خواجه طوسی، ابن ترکه اصفهانی، سید حیدر آملی، ابن ابی‌جمهور احسایی و اعاظم حوزه شیراز هموار شده بود.
5-یکی از آثار مدیریّت مؤسّسه حکمت و فلسفه ایران، اهتمام به برقراری روابط متقابل با مراکز علمی و شخصیّتهای تأثیرگذار معاصر می‌باشد؛ به عنوان نمونه، آقای ابراهیمی دینانی هماکنون در روزهای مختلفی در مؤسّسه حضور یافته و علیرغم کهولت سنّ، پاسخگوی شاگردان و ارادتمندان خویش است. برگزاری نشستهای علمی بسیار مهمی همچون واکاوی وحدت شخصی وجود که سبب حضور اساتید طراز اوّل حکمت قم، همچون آیت الله فیاضی، آیت الله رمضانی، حجت الاسلام یزدان‌پناه، حجت الاسلام حسین زاده در مؤسّسة حکمت شد و یا برگزاری مدرسه‌های تابستانی متعدّدی همچون مدرسه تابستانی «حکمت هنر دینی»، «فیزیک برای الهیات»، و مدرسه تابستانی «رئالیسم معرفتی و علوم انسانی» که مجموع اینها سبب شکل‌گیری یک «پارک علمی» برای گفتگوهای علمی در این مؤسّسه علمی پژوهشی شدند.
6-سامان یافتن پژوهشهای اعضای هیئت علمی آن مؤسّسه پژوهشی و نظارت پژوهشی بر حسن اجرا و انجام آن پژوهشها و به تعبیر رساتر، اعمال قوانین و آئین‌نامه‌های وزارت علوم در این مؤسّسه پژوهشی، از جمله خدمات مؤثّر مدیریّت محترم مؤسّسه است؛ افزایش انتشار کتابهای تألیفی از سوی اعضای محترم هیئت علمی پس از روی کارآمدن مدیریّت جدید، حاکی از همین اهتمام و تدبیر است.
7- از ابتدای تأسیس این مرکز پژوهشی تا سال 90، از میان اعضای هیئت علمی این موسسه، فقط یک استاد تمام و سه دانشیار در این موسسه، ارتقاء رتبه وزارتی یافته بودند اما هم اکنون و در پی پیگیریهای مجدّانة مدیریت جدید مؤسّسه، سه استاد تمام و شش دانشیار در این مؤسّسه ارتقاء رتبه یافته‌اند.
در شرایط رکود اقتصادی اخیر، که بسیاری از مراکز علمی و اجرائی، مجبور به تعدیل نیروهای خویش شدند، این موسسه پژوهشی از معدود سازمانهای دولتی است که نه تنها هیچ کارمند و هیچ عضو هیئت علمی خویش را تعدیل نکرد، بلکه اقدام به جذب اعضای جدید هیئت علمی کرد و نیز هیچ پروژه پژوهشی تعطیل نشد.
طرفه اینکه افرادی که پس از سال 1390 در این موسسه، جذب شده‌اند، از سلایق مختلفی در امور سیاسی و اجتماعی برخوردارند، که خود این، نشان از سعه صدر و عدم تنگ‌نظری در مدیریّت آن مؤسّسه دارد.
اینها خوشه‌ای از خرمن تحوّلات چشمگیر علمی و پژوهشی در این مؤسّسه پژوهشی در سالهای اخیر است که همگی در سایه حضور پرتلاش مدیر محترم، و پیگیریهای مجدّانه مجموعه مدیریّتی آن مرکز پژوهشی است. امید که با همکاری نهادهای ذیربط وزارتی و سایر سازمانهای همکار در امور پژوهشی و آموزشی، شاهد رونق بیش ازپیش این مؤسّسة پژوهشی ارزشمند باشیم.
انتهای پیام/
