سمنان| "موزه اقوام " در گرمسار جزیره‌ای از اقوام مختلف ایرانی+فیلم
شهرستان گرمسار یکی از شهرهای کوچکی است که در مسیر حرم مطهر رضوی (ع) قرار دارد و " موزه اقوام " آن به عنوان یک ابنیه تاریخی هر ساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است؛ این موزه جزیره‌ای از اقوام مختلف ایرانی است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرمسار، نام گرمسار در زمان اشکانیان خواران بوده است، به این دلیل که گرمسار در کنار کویر قرارگرفته و نسبت به نقاط هم‌جوار خود پست‌تر است، به همین سبب نام این شهرستان در ابتدا " خوار " بوده است و مفهوم این نام در کتاب اوستا " خورشید و ماه " آورده شده است.
این شهرستان به سبب نزدیکی به پایتخت و جاذبه‌های گردشگری متعددی که دارد هرساله میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است.
شهرستان گرمسار غربی‌ترین شهرستان استان و دارای وسعتی حدود 5182 کیلومترمربع است که از شمال به دماوند، از غرب به ورامین، از شرق به آرادان و از جنوب به کویر مرکزی محدود می‌شود.
رودخانه حبله رود که از رشته‌کوه‌های البرز مرکزی سرچشمه می‌گیرد مناطق اطراف گرمسار را سیراب می‌کند. از محصولات اصلی کشاورزی این منطقه، گندم، پنبه، خربزه، انار، انجیر را می‌توان نام برد و مهم‌ترین رشته صنایع‌دستی این شهرستان انواع گلیم با نقوش و طرح‌های بومی است.
از جاذبه‌های تاریخی گرمسار می‌توان به مجموعه تاریخی سیاه کوه واقع در پارک ملی کویر، جاده سنگ‌فرش، دژ تاریخی استوناوند، خانه تاریخی باقری‌ها، مجموعه کارخانه و انبار پنبه، کاروانسرای شاه‌عباسی ایوان کی، منطقه نمونه گردشگری بن کوه و غارهای نمکی است که بخش گردشگری این شهرستان را رونق می‌بخشد.
شهر گرمسار تا چندی پیش قشلاق نام داشت و هنوز هم افراد مسن و سالخورده آن را قشلاق تلفظ می‌کنند.
درگذشته خوار شامل 4 بلوک قشلاق، ریکان، یاتری و آرادان بوده است و مشهورترین افراد اهل منطقه گرمسار محمدعلی هبله رودی اولین تدوین گر فرهنگ‌عامه قرن یازدهم هجری، عبدالله خواری از دانشمندان قرن چهارم هجری، اسماعیل خواری از محدثین قرن پنجم هجری، از مفاخر معاصر شادروان نوش آذر اسدی، سرتیپ خلبان جلیل زندی موفق‌ترین خلبان جنگ ایران و عراق، پروفسور پرویز کردوانی، دکتر طباطبایی جراح مغز و اعصاب چهره ماندگار کشور هستند.
ساختمان تاریخی باقری یکی از خانه باغ‌های قدیمی و به‌جای مانده از اواخر دوره قاجار است که در دوطبقه ساخته‌شده است، سقف این بنای باارزش با تیرهای چوبی پوشیده شده است و شالوده بنای آن خشت خام است که استفاده از آجرهای خطایی با بندکشی گچ‌وخاک جلوه خاصی به بنا بخشیده که زیبایی ساختمان را دوچندان می‌کند.
طبقه اول پس از ورود به سالن اصلی متشکل از دو اتاق در طرفین سالن است و بعد از گذر از سالن اول برای دسترسی به طبقه دوم بایستی از دو راهرو منتهی به پله عبور کرد که در هر راهرو یک اتاق با تزئینات زیبا به چشم می‌خورد که ازلحاظ پلان هردوطبقه مشابه هم هستند اما در نوع مصالح بکار رفته (آجرهای خطایی، بندکشی گچ‌وخاک) با طبقه دوم متفاوت است.
طبقه دوم دارای یک سرسرای بزرگ و زیباست که 4 اتاق 4*3 را به‌وسیله درهای چوبی به سرسرا متصل می‌شود.
در حیاط ساختمان مجموعه حمام، خزینه و آب‌انبار زیبایی وجود دارد که هنوز همچون گذشته باقی‌مانده و قابل بازدید است.
با توجه به اینکه 5 قوم مختلف ترک‌ها، لرها، کرها، عرب‌ها، گیلک‌ها به دلایل مختلفی ازجمله مهاجرت، کوچ اجباری و یا ترک‌های آذربایجان که برای دفاع از دره خوار به‌عنوان جنگجو وارد آن شدند؛ این شهرستان را در تاریخ به جزیره اقوام شهرت یافته است.
خانه تاریخی باقری‌ها در 21 بهمن 1389 تبدیل به موزه و تحت عنوان " موزه اقوام " به‌عنوان یک بنای تاریخی در گرمسار برای بازدید عموم مردم قرارگرفته است.
موزه اقوام در دوطبقه، دارای 8 تالار نمایش است که در 2 اتاق و سالن ورودی طبقه اول ابزار و اشیاء روزمره زندگی این اقوام قرارگرفته است و در 4 اتاق و سرسرای زیبا طبقه دوم نحوه پوشش و مشاغل اقوام ساکن در شهرستان نشان داده‌شده است.
آب‌انبارها جلوه‌ای از تاریخ این شهرستان است
آب‌انبار مسیر امامزاده اسماعیل و شمس‌الدین در حومه شهر گرمسار و در مسیر راه امامزاده شمس‌الدین و اسماعیل و به فاصله حدود یک کیلومتری از شمال غربی گرمسار قرار دارد. آب‌انبار مذکور در دوره قاجار ساخته‌شده که به آب‌انبار (آب حوض) آقا شهرت دارد.
این آب‌انبار دارای مخزن و بادگیر، پا شیر، پلکان و سردر را دارا است. سقف پلکان پا شیر با آجرهایی به فرم حصیری و به‌صورت ضربی ساخته‌شده است. برخلاف اکثر آب‌انبارهای منطقه پلان آب بر پایه مربع‌مستطیل بناشده است و مخزن آن فرم 4 گوشی که یک ستون در وسط آن تعبیه‌شده و بر روی ستون بادگیر آن قرار دارد. تنیزه‌هایی از 4 طرف به‌صورت بعلاوه بر این پایه ستون نشسته‌اند تا 4 گنبد بر روی آن‌ها قرارگرفته و پوشش مخزن را کامل کنند. مصالح اصلی تشکیل‌دهنده آب‌انبار از آجر و ملات است. کف اصلی پیرامون آب‌انبار به دلیل ساخت جاده آسفالته حدود 50 سانتیمتر بالاآمده است.
آب‌انبار بزرگ گرمسار در مرکز شهر گرمسار قرار دارد که از بناهای بسیار جالب این منطقه به شمار می‌رود. این آب‌انبار در جنوب میدان امام خمینی (ره) و در ضلع شمالی مسجد جامع گرمسار بناشده است که در دوره قاجار ساخته‌شده و یکی از بزرگ‌ترین آب‌انبارهای منطقه به شمار می‌رود که بخش اعظم آب مصرفی اهالی را تأمین می‌کرد.
این آب‌انبار دارای چهل‌پله مخزن استوانه‌ای شکل است. منبع بزرگ واصلی آن به‌صورت گنبد پله‌ای مدور آجری در داخل کوچه قرار دارد که به‌صورت میدان درآمده و تعداد پله‌های مدور مخزن آن بیست‌وچهار پله است. عمق آن در حدود چهارده متر بوده که به مدت پنج ماه از سال آب آشامیدنی اهالی شهر و حومه آن را تأمین می‌کرد.
سر در بزرگ و طاق گهواره‌ای آب‌انبار مذکور در سمت بازار بود که اینک مسدود شده است. این آب‌انبار که از بناهای بسیار جالب شهرستان گرمسار است.
" آب‌انبار ناسار " یا همان " نه حصار " در جنوب قلعه ناسار گرمسار و در مجاورت جاده اصلی به روستا قرارگرفته است. سازنده این بنا طبق نوشته بالای سردر آب‌انبار مرحوم سیف‌الله معماریان سمنانی است. منبع اصلی، گنبدی شکل و آجر پوش است که بر طاق آجری و ضربی طرفین استوار است.
در دو قسمت منبع، دو بادگیر برای خنک شدن آب زیر منبع در نظر گرفته‌شده است. منبع اصلی این آب‌انبار ازنظر فیزیکی با سایر آب‌انبارها در سطح استان متفاوت و در نوع خود بی‌نظیر است. این آب‌انبارها امروزه قابل‌استفاده و بهره‌برداری نیست.
کاروانسرای قصر بهرام کجاست؟
اما مجموعه سیاه کوه که در دامنه شمالی ارتفاعات سیاه کوه در جنوب گرمسار و شمال شرقی دریاچه نمک و در مسیر باستانی اصفهان، کاشان، خوار، خراسان بناهای متروکی دیده می‌شوند که بومی‌ها به آن قصر می‌گویند. این مجموعه از قصرهای شاه‌عباس، عین الرشید و حرم‌سرا تشکیل‌شده است. این قصرها نمایان گر قدرت معماری و عظمت و شکوه گذشته این دیار بوده و مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آن‌ها قصر شاه‌عباس نام دارد.
کاروانسرای قصر بهرام در جنوب گرمسار و در دامنه‌های شمالی سیاه کوه خرابه‌هایی قرارگرفته است که افراد محلی به آن قصر می‌گویند.
این کاروانسرا از مهم‌ترین بناهای سیاه کوه است که با پلان مستطیل شکل ساخته‌شده است که مصالح عمده جهت ساخت این کاروانسرا سنگ است و در بخش‌هایی نیز از آجر استفاده‌شده است. بنای بیرونی این قصر چهارگوش و دارای چند برج با دو دروازه شمالی و جنوبی است و روکار آن از سنگهای بزرگ آهکی صیقل شده سفیدرنگ است که از کوههای مجاور برای ساخت این کاروانسرا آورده شده است.
اطراف این قصر شش برج بناشده و سر در آن سنگ بزرگ یکپارچه است. در دو طرف سردر ساختمان دو اتاق کوچک وجود دارد که گویا قراول خانه در کنار مدخل قصر سنگ‌هایی قرار داده بودند که پاشنه درِ ورودی در سوراخ آن‌ها می‌چرخید. درون بنا محوطه اهالی این قصر بوده است و گرداگرد آن بیست اتاق کوچک و یک در بدون روزنه با پوشش گچی قرارگرفته است.
نکته مهم و قابل‌توجه در این بنا، نحوه تهیه آب موردنیاز ساکنان آن بوده است که آب به‌وسیله دو مجرای روی‌هم که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته‌سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته‌شده بود، به بنا منتقل می‌شد.
این آب مصرفی از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به استخرهای بزرگ مقابل بنا منتقل می‌شد. ساختمان این نهر آب، برای بینندگان بسیار جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن‌یکی از شاهکارهای عصر خود به شمار می‌رود.
این بنا که در دوره صفویه تعمیر اساسی شد، به بنای شاه‌عباسی معروف شده است؛ در پشت ساختمان‌های درون حیاط، به‌صورت غلام‌گردشی و مکانی برای خواب و پخت‌وپز و طویله‌های بزرگی برای چارپایان دیده می‌شود.
زمان ساخت این قصر به‌درستی مشخص نیست و در بدنه کنار دروازه شمای جای خالی یک کتیبه به چشم می‌خورد. از شواهد موجود چنین به نظر می‌رسد که بنای کنونی بر شالوده یک بنای ویرانه باستانی گذاشته‌شده است.
سفال‌هایی که از اطراف این بنا به‌دست‌آمده به‌احتمال‌قوی از دوره تیموری و نشانه آن است که این بنا پیش از صفویه برپاشده است.
" قصر عین الرشید " در دو کیلومتری شمال قصر شاه‌عباس بهرام و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرارگرفته است. یک چشمه بزرگ که براز آب شیرین است بین کاروانسرا و پست نگهبانی شکارگاه واقع‌شده که آب آن از طریق جوی آبی که هنوز هم آثار آن باقی است به باغ درون حصار کاخ می‌رفت تا درختان و گل‌ها را سیراب کند. خرابه‌های قصر و باغ امروز پوشیده از خارهای بیابانی است که به‌جای درختان و گیاهان زیبای گذشته روییده‌اند.
بنای عین الرشید از خارج 86 متر طول و حداکثر 47 متر عرض دارد و مشتمل بر دو حیاط بزرگ است که حیاط اصلی 51.5 متر طول و 47 متر عرض دارد. معبر ورودی به حیاط اصلی به شکل ایوانی به طول 9.7 و عرض 5.4 متر در جبهه جنوبی حیاط اصلی بناشده است.
در دو طرف ایوان ورودی دو تالار وجود دارد که هریک پنج‌در به حیاط قصر دارند. ارتفاع هر دو تالار 5.20 متر است. در باریکه کناری هر دو تالار دو اتاق مستطیل شکل قرار دارد که این اتاق به تالارها راه ندارند و مخصوص خدمه بود. نظیر این اتاق‌ها در جبهه جنوبی حیاط نیز وجود دارد که به تالارهای جنوبی راه دارند.
" قصر حرم‌سرا " در یک کیلومتری جنوب شرقی قصر شاه‌عباسی یا قصر بهرام، یک بنای دیگر صفوی به چشم می‌خورد که حرم‌سرا نامیده می‌شود و ظاهراً در هنگام مسافرت خاندان سلطنتی، حرم‌سرا و در سایر مواقع محل سکونت شکارچیان سلطنتی بوده است.
آب آشامیدنی این بنا از چشمه‌های واقع در دامن سیاه کوه، توسط یک کانال و پس از عبور از یک دره به استخری در بیرون جبهه جنوبی حرم‌سرا می‌رسید و پس از پر کردن آن از طریق کانالی دیگر به حوضی در داخل حرم‌سرا منتقل می‌شود.
در نیمه جنوب غربی حرم‌سرا، یک تالار بزرگ و در شمال آن تالار دو ایوان وجود دارد. در شمال ایوان‌ها دو اتاق بناشده است که ابتدا وجود نداشته ولی بعدها به بنا افزوده‌شده است. تالارهای موجود در ضلع شمال کاملاً منهدم شده و چنین به نظر می‌رسد که زلزله‌ای شدید باعث انهدام آها شده است.
کارخانه پنبه گرمسار
ضلع غربی میدان معلم شهرستان گرمسار؛ بنایی قدیمی تحت عنوان کارخانه پنبه‌پاک‌کنی قرار دارد که این مجموعه بسیار زیبا در 2 طبقه و با پلان مستطیل شکل ساخته‌شده است. نمای ساختمان بسیار ساده است و فقط در لبه فوقانی آن کنگره‌های آجری در یک ردیف دورتادور ساختمان به‌غیراز ضلع جنوبی آن وجود دارد. مصالح تشکیل‌دهنده اصلی در انبارها خشت و گل است که یک ردیف آجر، نمای خارجی ستون‌های آن را شامل می‌شود که در نگاه اول به نظر کاروانسرایی درون‌شهری می‌رسد که بعدها تغییر کاربری پیداکرده اما از همان ابتدا به‌عنوان انبار پنبه ساخته‌شده است و الگوی ساخت آن از پلان کاروانسراهای این منطقه نشایت گرفته است.
سری بزنیم به جاده دست‌ساز سنگ‌فرش که با سنگهای تراش‌خورده روی بستر کویر گرمسار ساخته‌شده، به طول 35 کیلومتر و عرض 5 متر در مسیر شاهراه تاریخی اصفهان – ساری در دوره صفوی برای سهولت رفت‌وآمد کاروانیان که در این مسیر به باتلاق‌ها و نمک زارهای جنوب گرمسار برخورد می‌نمودند احداث‌شده است تا کاروان‌ها را از گزند سیلاب‌ها و زمین‌های گل‌آلود و چسبناک در فصول بارش حفظ کرده، روی این جاده بقایای دو پل سنگی هنوز مشاهده می‌شود که از تعداد دهنه‌های پل می‌توان حدس زد که هنگام بارندگی به‌ویژه در فصول بهار و پاییز چه سیلابی در این دشت وسیع به راه می‌افتد، این جاده به‌صورت گرده‌ماهی و در دو طرف آن کانال‌های کوچکی ساخته‌شده که آبریز جاده است البته لازم به توضیح است که کانال‌های مجاور جاده از بین رفته است، شالوده جاده از آهک و ماسه و بعضاً از خاکستر است، بنا بر شواهد موجود و مطالعات انجام‌شده عمومات این سنگ‌ها به‌وسیله شتر از کوههای سیاه کوه به محل آورده شده است.
انتهای پیام/ش