بحران آب ایران| آبراهه‌های چندصدساله تشنه باران؛ قنات‌هایی که به خشکی قانع شدند
بحران آب در ایران و کاهش محسوس میزان بارندگی طی سال‌های اخیر قنات‌ها یا همان آبراهه‌هایی که زندگی‌بخش مناطق خشک و بیابانی ایران بوده‌اند را به کانال‌هایی خشک و بدون کاربرد تبدیل کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، قنات، کاریز یا کهریز همان راه‌آب یا کانالی است که به دست خلاق بشر در زیرِ زمین کنده شده تا از این آب‌راه، مایه حیات به سطح زمین جریان یابد و منابع مصرفی مردم از جمله شرب و کشاوزی تأمین شود.
قنات‌ها راه ارتباطی رشته چاه‌هایی هستند که از مادرچاه سرچشمه می‌گیرند و مادرچاه‌ها نیز چشمه‌هایی زیرزمینی هستند. قنات‌ها تا رسیدن به سطح زمین ممکن است چندین کیلومتر طول داشته باشند اما در سطح زمین مصارف عمده‌ای مانند کشاورزی را در بسیاری از مناطق کشور تأمین می‌کنند.
با ورود تکنولوژی جدید، چاه‌های عمیق جانشین قنات شده‌اند و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج و تمامی مناطق ایران را دربرگرفت. براساس اطلاعات یافت شده احداث چاه‌های عمیق بدون برنامه‌ریزی خشک شدن 90 درصد از قنوات را به دنبال داشته است به گونه‌ای که احیای آنها امکان‌پذیر نیست زیرا حفر چاه‌های عمیق سطح آب را به میزان زیاد پایین برده است.
در این میان از تأثیر خشکسالی نیز نباید گذشت، کم شدن حجم آب سفره‌های زیرزمینی که ناشی از کاهش محسوس بارندگی در مناطق وسیعی از ایران طی سال‌های گذشته است قنات‌های زنده دیروز را به آبراهه‌های خشک امروز بدل ساخته به گونه‌ای که در بسیاری از مناطق کشور امکان بهره‌برداری از آب قنات‌ها به دلیل پایین رفتن بسیار زیاد و حتی خشک شدن کامل میسر نیست.
علاوه بر خشکسالی و کمبود بارش‌ها که منطقه مرکزی ایران به آن درگیر شده، قنات‌ها این سازه‌های دست‌ساز و تاریخی بشر، که روزگاری نقش مهمی در تأمین آب بسیاری از مناطق خشک را برعهده داشته نیز تشنه آب هستند و دیگر نمی‌توان کارکردی برای این فناوری اصیل ایرانی که واژه قناعت را از مرز چند هزار سال پیش به زندگی امروزی انسان رسانده قائل بود.
امروز در بسیاری از مناطق کشور و به تبع آن استان اصفهان وضعیتی بحرانی به لحاظ میزان بارندگی مشاهده می‌شود و کاهش محسوس میزان بارش‌ها طی سال‌های اخیر به ویژه سال آبی گذشته، زنگ خطر را برای تأمین آب این منطقه به صدا درآورده است، در این میان گلوی خشک قنات‌ها نیز نگرانی مضاعفی است که کشاورزان بسیاری از مناطق درگیر خشکسالی با آن روبرو هستند.
در این میان مناطقی همچون غرب استان اصفهان که همواره در میزان بارش‌ها رکورددار بوده با پدیده‌ای به نام خشک شدن قنات‌ها روبرو شده است، از جمله مهمترین قنات‌ها هرمودر در منطقه فریدن است که با قدمتی 250 ساله امروز قطره‌ای آب ندارد.
43 قنات در فریدن کاملاً خشک شده است
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان فریدن با اشاره به خشکی برخی قنات‌های این منطقه به تسنیم می‌گوید: از 143 قنات فریدن، 43 قنات کامل خشک شده است و یکی از این قنات‌ها قنات 250 ساله هرمودر داران است که برای نخستین بار در طی این 250 سال خشک شد.
رامین رستمی ادامه می‌دهد: این قنات 13 حلقه چاه دارد که عمق چاه اصلی (مادر چاه) بیش از 18 متر است و بیش از 90 هکتار از اراضی داران به وسیله آن آبیاری می‌شد.
محمدی از مقنی‌های با سابقه منطقه فریدن در گفت‌وگو با تسنیم از تأثیر خشکسالی در خشکی قنات‌ها صحبت می‌کند و می‌گوید: برخی از قنات‌ها ممکن است مشکل تخریب شدگی نیز داشته باشند اما عمده دلیل خشکی قنات‌ها مربوط به خشکسالی است.
وی با بیان اینکه به دلیل کاهش بارش‌ها استفاده بیش از حد از چاه‌های منطقه صورت می‌گیرد که این موضوع در خشکی قنات‌ها تأثیرگذار است، ادامه می‌دهد: مدت‌هاست که بارش خوبی نداشتیم و بارش‌های رگباری و کوتاه مدت تأثیری در تغذیه سفره‌های زیرزمینی ندارد.
این کارشناس قنات می‌گوید: منطقه فریدن از قنات‌های کهن بسیاری برخوردار است، هر روستا در این منطقه 2 تا 3 قنات دارد اما متأسفانه به دلیل خشکسالی‌های اخیر بسیاری از این قنات‌ها خشک شده و کاربرد سابق را ندارد.
وی با نام بردن از برخی قنات‌های قدیمی این منطقه می‌گوید: به عنوان مثال قنات دره بید که 3 کیلومتر طول دارد از قدیمی‌ترین قنات‌های منطقه است، قنات میرآباد نیز از قنات‌های طولانی منطقه است که 200 سال قدمت دارد که همانند گذشته آب زیادی ندارند.
محمدی با اشاره به کم آبی قنات‌ها و مشکلات کشاورزان منطقه فریدن می‌گوید: کشاورزان درگیر بی آبی هستند و قنات‌ها آب ندارند، در این میان برخی قنات‌ها مانند میرآباد و ننادگان کمی آب دارند که آب آنها به استخر پمپاز شده و به صورت تحت فشار در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: در گذشته قنات‌ها با کلنگ و به دست انسان‌ها کنده می‌شد، در بعضی جاها با سنگ و تخته این قنات‌ها ایجاد شده و با وجود قدمت چند صد ساله هنوز خراب نشده‌اند که نشان دهنده قدرت دست انسان است.
این مقنی با سابقه درباره حمایت از مرمت و بازسازی قنات‌ها بیان می‌کند: بودجه کافی در اختیار ما نیست، اگر بودجه داده شود در هر سال می‌توانیم 4،5 قنات ایجاد کنیم، اما کشاورزان نیز پول نداشته و درگیر خشکسالی هستند.
وی ادامه می‌دهد: به هر قنات مبلغی جزئی تعلق می‌گیرد، به عنوان مثال 25 یا 30 میلیون تومان برای یک سال، این مبلغ بعد از مدت‌ها پیگیری و در نوبت ماندن برای مرمت و بازسازی قنات‌ها تخصیص داده می‌شود.
به گزارش تسنیم، عوامل مختلفی در خشکی قنات‌ها دخیل است اما دلایل دیگری مانند حفر بی‌رویه چاه‌ها و بی توجهی به کیفیت نگهداری و حفاظت از قنات‌ها در این امر موثر است، در این میان اهمیت حراست و حفظ قنات‌ها باید مورد توجه مسئولان حوزه آب باشد تا نه تنها آبدهی قنات‌ها در دوران خشکسالی تداوم یابد بلکه این سازه‌های دست ساز ایرانیان گذشته که امروز بخشی از تاریخ این سرزمین است زنده بماند.
انتهای پیام/ ت