پرونده انتخابات عراق -۴| تاریخچه انتخابات در بلاد رافدین پس از سقوط صدام
با توجه به اهمیت نخستین انتخابات پارلمانی عراق بعد از سقوط داعش، خبرگزاری تسنیم در مجموعه گزارش‌هایی به طور اختصاصی اخبار انتخابات عراق را پوشش می‌دهد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، چهارمین دوره انتخابات پارلمان عراق سه هفته دیگر در تاریخ 22 اردیبهشت‌ماه سال جاری برابر با 12 می 2018 در سرتاسر عراق برگزار خواهد شد. این انتخابات با توجه به این‌که نخستین انتخابات عراق بعد از شکست و سقوط داعش در عراق است، دارای اهمیت خاصی است و می‌تواند مسیر آینده سیاسی عراق در میان‌مدت را تعیین کند. در این گزارش‌ها انتخابات در عراق بعد از سقوط صدام را مرور می‌کنیم.
1. انتخابات پارلمان موقت
نخستین انتخابات بعد از سقوط صدام در 30 ژانویه 2005 در سرتاسر عراق برگزار شد. در این انتخابات، ملت عراق 275 نماینده را برای پارلمان موقت برگزید تا قانون اساسی عراق را به تصویب برسانند.
در این انتخابات، نظامیان و گروه‌های سیاسی دارای شاخه نظامی (مانند مجلس بدر تحت رهبری هادی العامری و جیش المهدی تحت رهبری مقتدی صدر) حق نامزدی نداشتند! علاوه بر آن اعضای برجسته حزب بعث در دوره دیکتاتوری صدام نیز نمی‌توانستند به عنوان نامزد در انتخابات شرکت کنند.
این انتخابات هر استان عراق دارای یک حوزه رأی‌گیری ثابت و سرتاسری بود. ضمن این‌که همزمان انتخابات مجالس محلی در هر استان نیز برگزار می‌شد. بر پایه نسخه پیش‌نویس این انتخابات، مجلس محلی استان بغداد دارای 51 کرسی و استان‌های دیگر هر کدام دارای 41 و پارلمان محلی اقلیم کردستان دارای 111 کرسی بودند. همچنین تعداد نمایندگان هر استان در پارلمان ملی موقت به طور مستقیم به میزان آراء ریخته شده در صندوق‌های رأی بستگی داشت. در واقع این تدبیری بود تا مشارکت در همه استان‌ها را به بالاترین سطح برساند؛ اما در عمل سبب شد تحریم کنندگان آن انتخابات، همچنان نسبت به آینده خود در ساختارهای سیاسی عراق بدبین بمانند.
در این انتخابات، شهرهای «فلوجه» و «تکریت» در کنار «موصل» حداقل مشارکت در انتخابات را داشتند و همین شهرها در سال‌های بعد به کانون گرایش‌های مرکزگریزانه در عراق تبدیل شدند.
برای تأمین امنیت این انتخابات، آمریکا تعداد نیروهای نظامی خود را از 135 هزار نفر به 150 هزار نفر افزایش داد و همه نیروها با استقرار در خیابان‌ها و پست و بازرسی مانع حمله گروه‌های مسلح به مراکز انتخاباتی شدند. در نتیجه این انتخابات، «جلال طالبانی» به عنوان رئیس جمهور، «غازی مشعل عجیل الیاور» و «عادل عبدالمهدی» به عنوان معاونین رئیس جمهور و «ابراهیم الجعفری» به عنوان نخست وزیر دولت موقت برگزیده شدند.
در این انتخابات 7761 نفر برای پارلمان موقت نامزد شده بودند که در قالب 35 ائتلاف انتخاباتی و 48 نامزد مستقل و غیرائتلافی در برابر یکدیگر صف‌آرایی کردند. بزرگ‌ترین ائتلاف به نام «ائتلاف العراقی الموحد» به محوریت شیعیان به رهبری «سید عبدالعزیز حکیم» و با حمایت مرجعیت عالی شیعیان (حضرت آیت الله سیستانی) فهرستی با 169 نام را منتشر کرد. «مجلس اعلا»، «حزب الدعوه» و «حزب فضیلت» اصلی‌ترین اجزای این ائتلاف بودند.
ائتلاف «التحالف الکردستانی» با سرلیستی «جلال طالبانی» نیز با 130 نامزد در حوزه‌های انتخاباتی کردستان و مناطق دارای ترکیب جمعیتی مختلط مانند موصل، کرکوک، طوزخورماتو و... شرکت کرد. ائتلاف «العراقیه» به سرلیستی «ایاد علاوی» نخست‌وزیر دولت انتقالی منصوب آمریکا، طیف حامیان اشغالگران آمریکا بودند که صراحتا از سکولاریسم، لزوم همراهی کامل با آمریکا و مبارزه با هر گونه گرایش طیفه‌ای صحبت می کردند. چهارمین ائتلاف بزرگ نیز با نام «عراقیون» به رهبری «غازی مشعل عجیل الیاور»، نخستین رئیس جمهور موقت (تشریفاتی) منصوب آمریکا بود. این ائتلاف به صورت خاص به دنبال آراء سنتی عشایر اهل تسنن عراق بود.
با توجه به تحریم این انتخابات از سوی اهل تسنن (عرب) عراق، نتیجه انتخابات به صورت قاطع به سود شیعیان بود. ائتلاف العراقی الموحد(ائتلاف یکپارچه عراق) موفق شد 140 کرسی از 275 از کرسی پارلمان را به دست آورده و به تنهایی اکثریت را تشکیل دهد. ائتلاف کردها با عنوان «التحالف الکردستانی» نیز با 75 کرسی توانست به رتبه دوم دست یابد که در نوع خود برای کردهای عراق رکورد محسوب می‌شد. ائتلاف العراقیه به رهبری ایاد علاوی تنها 40 کرسی به دست آورده و ائتلاف عراقیون در یک شکست بسیار بزرگ تنها به پنج کرسی در پارلمان دست یافت. مقایسه میان آراء ائتلاف سید عبدالعزیز حکیم با ائتلاف غازی مشعل عجیب الیاور به خوبی نشان دهنده گستره و عمق تحریم انتخابات توسط اهل تسنن عراق بود.
در پی این انتخابات، حکومت انتقالی در عراق تأسیس شد که برای اولین بار در تاریخ این کشور، ریاست هیئت دولت و اکثریت کابینه به شیعیان و نزدیک به یک‌چهارم کابینه همراه با برخی وزارتخانه‌های حساس به کردها رسید. از نکات جالب در زمان تأسیس دولت، اختلافات داخلی میان دو فراکسیون پیروز به ویژه فراکسیون شیعیان بود که سبب شد 90 نفر در جلسه رأی‌گیری برای تشکیل دولت، غیبت کنند و دولت تنها با 180 رأی تأسیس شود.
در جریان تشکیل کابینه دولت موقت، 7 کرسی مهم خالی ماند تا در مذاکره با اهل تسنن بتوانند آن‌ها را وارد فضای سیاسی جدید عراق کنند. به همین علت وزیر دفاع موقت و وزیر نفت موقت به ترتیب «ابراهیم الجعفری» و «احمد الجلبی» شدند. در ترکیب نهایی کابینه، مهم‌ترین شخصیت‌های اهل تسنن به ترتیب «مطلک الجبوری» (معاون نخست وزیر)، «سعدون الدلیمی» (وزیر دفاع)، «اسامه النجیفی» (وزارت صنعت و معدن)، «سعد نایف مشعل الحردان» (وزیر دولت در امور استان‌ها) و «محسن شلال» (وزارت برق) بودند. در ترکیب کابینه «روز نوری شاویس» (معاون نخست وزیر)، «هوشیار زیباری» (وزیر امور خارجه)، «برهم صالح» (وزارت برنامه‌ریزی و بودجه)، «جوان فؤاد معصوم» (وزیر ارتباطات)، « عبد الباسط کریم مولود» (وزارت بازرگانی)، «ادریس هادی» (وزارت کار و تأمین اجتماعی)، «لطیف رشید» (وزارت امور آب و فاضلاب)، «بسمة یوسف بطرس» (وزارت علوم و تکنولوژی)، «سهیله عبد جعفر» (وزارت امور مهاجرین)، «نرمین عثمان» (وزارت بینه) و «نسرین برواری» (وزارت امور شهرداری‌ها و خدمات عام المنفعه) سهمیه کردها بودند که نسبت به درصد آنان در جمعیت عراق و پارلمان، عدد بسیار بزرگی بود. همچنین لازم به ذکر است که «جاسم محمد جعفر» (وزیر مسکن و سازندگی) به نمایندگی از ترکمن‌های عراق در کابینه بودند.
همان طور که از ترکیب کابینه مشخص است، نزدیک به یک‌سوم کابینه به کردها رسید که به وضوح بیانگر سهمیه‌بخشی به کردهاست. از طرف دیگر آبستراکسیون بخشی از پارلمان در زمان جلب رأی اعتماد کابینه در پارلمان نشان می‌دهد اساسا کابینه دولت انتقالی، مقدمه‌ای بود تا سال‌ها سیاست و رأی دادن در عراق بر پایه هویت‌های قومی و نه برنامه‌ها و جهت‌گیری‌های خرد و کلان در حوزه سیاست، اقتصاد و فرهنگ باشد!
مهم‌ترین مسئولیت دولت موقت، برگزاری نخستین دوره انتخابات پارلمان بعد از تصویب نهایی قانون اساسی در پارلمان موقت بود.
به این ترتیب با تصویب قانون اساسی در اکتوبر 2005، نخستین انتخابات پارلمان بر مبنای قانون اساسی مصوب در 15 دسامبر همین سال برگزار شد. وقایع مربوط به آن انتخابات را در قسمت بعدی پرونده انتخابات عراق مرور خواهیم کرد.
ادامه دارد...