روایتی از رنج ۳۰ ساله برای آموزش شعر فارسی/ امیری‌اسفندقه: «روزنه» کاظمی پنجره‌ای به روی زبان پارسی است
روز گذشته از دو کتاب «شعر پارسی» و «روزنه»، نوشته محمدکاظم کاظمی درباره شعر فارسی، تاریخچه و جریان آن در ایران، افغانستان و تاجیکستان در خبرگزاری تسنیم رونمایی شد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، مراسم رونمایی از کتاب «روزنه» و «شعر پارسی» عصر روز گذشته، چهارم اردیبهشت‌ماه، با حضور محمدکاظم کاظمی، اسماعیل امینی، جواد محقق، مصطفی محدثی خراسانی و مرتضی امیری اسفندقه و علاقه‌مندان به حوزه شعر و ادبیات در تسنیم برگزار شد.
مرتضی امیری اسفندقه، شاعر و منتقد ادبی نیز در ادامه این مراسم با اشاره به شخصیت محمدکاظم کاظمی گفت: من هیچ گاه نخستین سخنران نبودم، دیگران صحبت می کردند، من در حافظه مرور می‌کردم و بعد می آمدم صحبت می کردم، اما این بار فرق می‌کند، چون محمد کاظم کاظمی شعر و شخصیتش چندان مجهول و نامعلوم و نهان نیست که کسی اول بخواهد صحبت کند، در بماند. چون به اندازه کافی حرف و کلمه و کلام از خودش برای هم نسلان و دوستانش گذاشته است که کسی بخواهد از او حرف بزند، درنماند.
امیری اسفندقه: «روزنه» کاظمی، پنجره‌ای به روی زبان پارسی است
وی سخنان خود را با این شعر که «خدا را شکر دیدم کاظمی را / سرآمد دوره چشم انتظاری/ کسی که شعرهای زخمی او / مرا واداشت گاهی به زاری» خواند و گفت: شعر و تحقیقات علمی اگرچه با هم مخالف نیستند و یکی به ظاهر به ناخودآگاه و تخیل و دیگری به خودآگاه و تفکر انسان مربوط است. اما بسیاری از افراد در این دو حوزه موفق نبودند، برخی شاعر خوبی هستند اما محقق خوبی نیستند. برخی دیگر محقق خوبی‌اند ولی شاعر خوبی نبودند. اما محمدکاظم کاظمی در هر دو حوزه به تعبیر موسوی‌گرمارودی جوشیده، بالیده و برآمده است. انصاف علمی او می‌طلبد که از شعر کاظمی مفصل صحبت کرد، مفصل اندیشید، عاطفه عمیق و رقیق او را که در شعرش به خوبی به رخ کشیده شده است، باز باید به رخ کشید.
به گفته امیری اسفندقه؛ محمدکاظم کاظمی هم انوار قلم و هم آثار قلمش قابل ملاحظه است. وی در آشنایی دادن نسل جوان با زبان شعر با پرهیز از تکلف و تصنع با زبانی بسیار مهربان و ملایم در مجموعه شعر «روزنه» سالهاست که موفق بوده است، آن هم در روزگاری که زبان تجارت می خواست زبان عاطفه و اندیشه را غارت کند و هنوز هم در این فکر و خیال است. «روزنه» کاظمی روزنه که نه بلکه پنجره‌ای به روی زبان پارسی و زبان دانش‌آموزان بیست و چند سال پیش خراسان و ایران باز کرد.
جناح کاظمی، جناح علم و ادبیات و دانش است
این شاعر گفت: کاظمی در آشنایی دادن نسل امروز با شعر دشوار یاب بیدل موفق بوده است. نقد او در حوزه شعر جوان بی هر گونه تعصب بوده است تا آنجا که بنده اجازه دارم بگویم، او همواره دوستی‌ها را پاس داشته است، اما انصاف علمی او اجازه نداد به پاس دوستی‌هایش کلمه وکلام را وابدارد. چون خیلی‌ها در این حوزه و موضوع نان به هم قرض دادند. اما به خاطر ندارم کاظمی در حوزه نقد ادبی بی‌آنکه هتک حرمت کرده باشد نام و نشان و نانی قرض داده باشد، او همواره علم را پاسداشته است، هیچگاه ندیدم دانش و بینش کاظمی و انصاف علمی او آغشته به جناح‌بندی‌های سیاسی شده باشد، همواره جناح کاظمی جناح علم و ادبیات و دانش بوده است.
وی در پایان گفت: نوشته‌های کاظمی معترض به انحرافات، کج‌اندیشی‌ها، ناراستی‌ها، ستم‌ها و ظلم‌ها است اما او را هیچگاه سیاست‌زده ندیدم. نوشته‌ها و اشعاری که در کتابهایش مثال زده است نیز به همین سمت و سو میل کرده است. من خاطرات بسیاری از خلقیات دینی او در سفرهایم دارم که اینجا جای ذکر آن نیست.
محدثی خراسانی: کاظمی با «روزنه» عطش به دانستن جوانان دهه 60 را پاسخ داد
مصطفی محدثی خراسانی در این مراسم با اشاره به تاریخچه شکل‌گیری کتاب "روزنه" گفت: من توفیق داشته‌ام که از زمان شکل‌گیری و نگارش اثر با کاظمی باشم. این اثر حاصل یادداشت‌های بچه‌ها بود. بعد از اینکه یادداشت‌ها را خواندیم، متوجه شدیم که چقدر این اثر می‌تواند کارآمد باشد.
وی در ادامه با اشاره به تاثیرگذاری کاظمی بر جریان شعر انقلاب ادامه داد: تلاقی مبارکی در دهه 60 در خراسان رخ داد و آقای کاظمی در فضای تعلیمی و آموزشی قرار گرفت که این امر که هم برای کاظمی و هم برای دانش‌آموزان توفیق بود که حاصل این تلاقی، تولد کتاب "روزنه" بود. از سوی دیگر، عطش به دانستن نیز در آن زمان بسیار بود، شعر فارسی نیز در آن دوره، در یک پیچ تاریخی قرار گرفته بود؛ یعنی تمام دستاوردهای پس از نیمای شعر در دوران انقلاب به ثمر نشست و دوره‌های آزمون و خطا را پشت سر گذاشته بود. کاظمی در حالی این کتاب را نوشت که خود مشغول آموختن بود.
به گفته محدثی خراسانی؛ از جمعی که در دهه 60 با هم بودیم، احساس کردیم یک نفر مشعلی بر دست دارد دستش و می‌تواند دیگران را راهنمایی کند که او کاظمی بود.
این شاعر با اشاره به اهمیت کتاب "روزنه" به عنوان نخستین تجربه در زمینه آموزش شعر برای گروه سنی نوجوانان و جوانان اضافه کرد: "روزنه" چند دهه بر ذهن و زبان جوانان در ایران و افغانستان و نزدیک شدن این دو جریان شعری به همدیگر تاثیرگذار بود. کاظمی در واقع با نگارش این اثر، نیاز به دانستن را به خوبی پاسخ داد.
محدثی خراسانی با بیان اینکه "روزنه" حاصل تجربه‌های کاظمی در حوزه شعر است، تاکید کرد: کاظمی اگرچه اطلاعات گسترده و مطالعات عمیقی در حوزه شعر داشت، اما "روزنه" حاصل تجربیات اوست نه مطالعات او. او هم آموخت و هم آموزش داد و این موجب شد که نیاز فطری نسل جوان را پاسخگو باشد.
این شاعر در پایان یادآور شد: کاظمی یک مجموعه فرهنگی است، کاری که کرده و تاثیری که بر شعر ایران و افغانستان گذاشته را اگر نادیده بگیریم، خلا بزرگی ایجاد خواهد شد. بعد از "روزنه"، کتاب "ده شاعر انقلاب" هم اثر ارزشمندی بود که بی‌نظیر است و منبعی همانند آن نداریم. امیدواریم سلسله این آثار ادامه پیدا کند.
جای خالی ادبیات در مدارس
اسماعیل امینی شاعر نیز در ادامه با بیان اینکه شاعران جوان روزگار ما همه شاگردان " روزنه" هستند، ادامه داد: آموزش و پرورش بعد از آن دوره درخشان بعدها بدست تاجران کنکور افتاد و سهوا یا عمدا از نظام تعلیم و تربیت فرهنگ زدایی و ادبیات زدایی شد؛ تا جایی که امروز در مدارس ما ادبیات درس نمی‌دهند. نه شعر می خوانند و نه درباره شعر حرف می‌زنند، اگر سهوی بوده یا عمدی توفیق یافتند نسلی از دانش آموزان و معلمان را پرورش دهند که هیچ شناختی از علم ندارند.
وی افزود: امروز هر کس به خود اجازه می‌دهد که چند کلمه را کنار هم بگذارد و به‌نام ابوالقاسم فردوسی و شعرهای شناخته نشده او منتشر کند بعد یک استاد ادبیات برای من آن را بفرستد همه به به و چه چه کنند و تلویزیون هم آن را نشان دهد. آن زمان است که من متوجه می‌شوم تاجران کنکور چه بلایی سر ما آوردند در حالی که ما ملتی هستیم که مردم‌مان شاهنامه را در قهوه‌خانه‌‌ها می‌خواندند و ابیات آن را حفظ بودند.
اسماعیل امینی تصریح کرد: حساسیت نسبت به شعر و زیباییی‌های ادبیات از بین رفته است سهوی و عمدی البته من باید بگویم تصور می‌کنم تعمدی بوده است همین چند وقت پیش مجموعه آزمون‌های ورودی دبیرستان‌ها را چک می‌کردند، متوجه شدند که سوالات ادبیات کمتر از یک پنجم حجم سوالات بود و بیش از 70 درصد سوالات را دروس ریاضی و فیزیک به خود اختصاص داده بود به طوری که در هیچ کجای دنیا این مقدار ریاضی و فیزیک نمی‌خوانند. چند سوال طرح شده در حوزه ادبیات نیز از همان مباحث پرت و پلاست مثل اینکه این بیت چند مسند دارد و یا تکواژه‌ها کدام است.
وی افزود: در چنین وضعیتی است که ارزش این دو کتاب شناخته می‌شود و جای خالی نظام تعلیم و تربیت و کتابهای درسی ناقص و کج سلیقه را پر می‌کند در کتاب شعر پارسی انتخاب شعرها با هوشمندی همراه بوده است همچنین در مقدمه و مواردی که درباره تاریخ ادبیات فارسی مطرح شده است علاوه بر نگاه هوشمندانه ما با نثری بسیار شیوا و شیرین روبرو هستیم که می‌توان با آن گذری سریع به تاریخ ادبیات فارسی داشت و سرعتی که مانع دقت آن نشده است. برای نخستین بار کاظمی بخش افغانستان و شبه قاره را نیز به شعر فارسی افزوده است که معمولاً در تاریخ ادبیات ما چنین متون تعلیمی وجود ندارد.
امینی: «روزنه» زیاده‌گو نیست
وی درباره کتاب روزنه نیز گفت: معمولاً کتابهای تعلیمی به دست افراد سنتی نوشته می‌شوند افرادی که غرق در قافیه و عروض بودند. مباحثی مطرح می‌شوند که بیشتر فاضل‌نمایی است تا انتقال دانش. زبان اینها هم بسیار سخت است اصطلاحات عجیب و قریب دارد گویا آن فرد خواسته قلم خودرا به رخ بکشد. اگر هم چنین نباشد با نسلی مواجه هستیم که نوشته‌هایشان سامان علمی ندارد اصطلاحات عجیب و قریب و معادلات من درآوردی در آن موج می‌زند این می‌شود که گاهی یک مقاله را 10 بار می‌خوانیم ولی نمی‌فهمیم چون نارسا می‌نویسند. در مقابل کتاب روزنه نثر رسایی دارد زیاده‌گو نیست و فاضل‌نمایی ندارد.
امینی همچنین در نقد این کتاب افزود: باید بگویم البته این نثر شاید برای کسانی که چندان اهل کتاب خواندن نیستند مناسب نباشد و آنها کتاب را نخوانند. بنابراین ناگزیریم مقدمه دیگری هم به جز آن بنویسیم که مبتدیان کتابخوانی ابتدا آن را مطالعه کنند شاید مفروض آقای کاظمی این بوده است که مخاطب کتاب روزنه آثار بسیاری را خوانده است. دوم اینکه آیا در تعلیم شعر ضرورتی دارد وارد جزئیات تعلیم عروض هم بشویم. من فکر می‌کنم در یاد دادن مقدمات شعر نباید وارد جزئیات عروض شویم.
این شاعر ادامه داد: در کتاب روزنه برخی مباحث وجود دارد که در هیچ جای دیگری به آن برنمی‌خوریم مثل اینکه چه چیزی کلام را به شعر تبدیل می‌کند. قدیمی‌ها می‌گفتند آنچه موزون است، مقفاست و ... شعر است اما شعر چیزی بیش از این است و این چیزی بیش را کسی توضیح نداده است. اینکه کسی بتواند تجربه کار شاعری تعلیمی و پژوهشی را به گونه‌ای که فرق میان شعر و غیر شعر نشان داده شود به خوبی در روزنه از عهده کاظمی برآمده است. در واقع امتیاز این کتاب این است که به اموری توجه کرده که بیش از این مورد توجه نبوده است.
محقق: "کاظمی" حق بزرگی بر گردن شاعران انقلاب دارد
جواد محقق سخنران بعدی این مراسم بود. وی با اشاره به اهمیت کتاب «روزنه» گفت: در سالهای اول انقلاب اردوهای شعر دانش آموزی راه‌اندازی شد که در آن دانش‌آموزان پس از مسابقه در مرحله مدرسه و شهری، به اردوهای کشوری می‌آمدند که با محوریت شعر و قصه و کتابخوانی برگزار می‌شد. من هم پیش از انقلاب و هم پس از انقلاب به واسطه فعالیت‌های شعری‌ام، در این اردوها شرکت می‌کردم. در آن سال‌ها منابع مورد نیاز در زمینه آموزش شعر بسیار کم بود و هر کس براساس سلیقه و نظر خودش، در دوره‌ها آموزش می‌داد.
وی ادامه داد: از این جهت لزوم نگارش کتابی در زمینه آموزش شعر در سطح نوجوانان بسیار احساس می‌شد. کتاب "روزنه" اولین کتابی است که در این زمینه نوشته شد.
محقق با بیان اینکه "روزنه" در نوع خود کم‌نظیر است، یادآور شد: هرچند در حال حاضر هم کتاب‌هایی در این موضوع نوشته شده، اما فکر می‌کنم که کتاب کاظمی ویژگی‌هایی دارد که از دیگر آثار متمایز می‌شود؛ از جملل اینکه می‌توان آن را با جرات به دست دانش‌آموزان داد و حتی گاه معلمان نیز از آن بهره می‌برند. او در واقع با نگارش این اثر هم به دانش‌آموزان و هم به معلمان کمک بزرگی کرد و این اثر برای سال‌ها بی‌نظیر بود.
این شاعر با بیان اینکه کاظمی حق بزرگی به گردن شاعران نسل اول، دوم و سوم شعر انقلاب دارد، اضافه کرد: کتاب "شعر پارسی" هم مکمل "روزنه" است و سیر شعر پارسی را به همراه ارائه نمونه‌هایی از دوره‌های مختلف منتشر شده است. امیدوارم هر دو این آثار مورد توجه قرار بگیرد.
محقق ادامه داد: یکی از اشکالاتی که برخی از نویسندگان دارند، چاپ ناقص کتاب است و سال‌ها بعد، حرف‌های کاملشان را در کتاب دیگری می‌نویسند و چاپ می‌کنند. اما کاظمی به جای اینکه فهرست کتابهایش را اضافه کند، بر محتوا و کیفیت آن افزوده است که این ویژگی از نظر اخلاقی مورد توجه است.
محمدکاظم کاظمی نویسنده دو کتاب «روزنه» و «شعر پارسی» نیز در پایان این مراسم در سخنانی گفت: هر آنچه که بنده درباره شعر فارسی خوانده‌‌ام در تدوین روزنه و شعر فارسی استفاده شده است. برای اینکه بگویم چه شد که این دو کتاب را نوشتم باید به سالهای پایانی 60 که ما در خدمت دوستان آموزش و پرورش خراسان بودیم برگردم. آن زمان کار تدریس و داوری شعر را انجام می‌دادم کتابهای بسیاری را به پیشنهاد مصطفی محدثی خراسانی نوشتم از جمله کتاب کلید درباز، 10 شاعر، روزنه و شعر پارسی.
کاظمی: تمام دانشم از کتابهای شعر فارسی را در تدوین «روزنه» به کار بردم
وی ادامه داد: من در برنامه‌های شعر آموزش و پرورش خراسان فعالیت می‌کردم از گفته‌های من جزوه‌های بسیار کوچکی به پیشنهاد مصطفی محدثی خراسانی منتشر می‌شد که در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گرفت بعدا به پیشنهاد شخص آقای محدثی این جزوه‌ها با ماشین‌های ابتدای استنسیل تایپ شد وقتی که تایپ کامپیوتری آمد دوباره چاپ کردیم اما آقای محدثی گفت که چرا این جزوه‌ها را به صورت کتاب چاپ نکنیم. از همین رو شد که جزوه‌های اول را با نام «روزنه» جلد اول منتشر کردیم و جزوه‌های بعدی که چاپ نشده بود در قالب جلد دوم «روزنه» منتشر کردم. آموزش پرورش خراسان حمایت جدی به خرج داد و انتشارات ضریح آفتاب آن را منتشر کرد.
این شاعر مهاجر افغانستانی ادامه داد: کتاب «شعر پارسی» را نیز دوستان پیشنهاد کردند که گزیده‌ای از شعر فارس مکمل شعر «روزنه» باشد. در «روزنه» ما سبک‌های شعری را مطرح کرده بودیم و در «شعر پارسی» گزیده‌ای از اشعار منطق بر آن سبک‌ها را در دسترس شاعران قرار دادیم که نمونه‌های برتر شعر فارسی را بشناسند اما این کتاب دچار بداقبالی شد، 18 سال از چاپ جدید بازماند تا اینکه مدیر انتشارات سپیده‌باوران پیشنهاد داد هر دو کتاب را منتشر کند. از سال 91 تا 96 این دو کتاب مشغول، بازنگری، بازنویسی و ویرایش بودم.
بیشتر بخوانید: صاحبان کلام و کلمه در «شعر پارسی»
در پایان این مراسم از دو کتاب «روزنه» و «شعر پارسی» با حضور اهالی فرهنگ و مشتاقان به ادبیات فارسی در باشگاه خبرنگاران پویا رونمایی شد. در ادامه می‌توانید گزارش تصویری این مراسم را مشاهده کنید: