جامعه به‌جای انتظار ظهور، منتظر علائم ظهور است/ «معرفت امام(ع)» مهم‌ترین مسأله آفرینش
یک استاد دانشگاه با اشاره به تأکید اهل‌بیت(ع) مبنی بر لزوم معرفت به امام زمان(عج) گفت: متأسفانه امروز در بسیاری از همایش‌ها و سمینارها، به‌جای «معرفت امام(ع)» به‌دنبال معرفت به «علائم ظهور» هستند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، همزمان با ایام نیمه‌شعبان و ولادت باسعادت حضرت مهدی(عج) با «احسان پوراسماعیل»، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث، مدرّس دانشگاه و مدیرمسئول مجلۀ «دانشنامۀ علوم قرآن و حدیث» به گفت‌وگو نشستیم تا با وی درباره مقوله ظهور امام زمان(عج) به‌عنوان یکی از وعده‌های آخرالزمانی قرآن کریم گفت‌وگو کنیم.
- وی معتقد است: امروز جامعه در بسیاری از همایش‌ها و رسانه‌ها، به‌جای «معرفت امام» به «علائم ظهور امام» معرفت پیدا می‌کند. به‌خاطر داشته باشیم که براساس روایات مأثور فرصت شیطان در هنگامه ظهور پایان می‌پذیرد، بنابراین علاقه‌ای به تحقق هدف آفرینش ندارد، پس انحراف از مسیر صحیح از اقدامات موذیانه او برای تأخیر در امر ظهور است.
* مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:
تسنیم: در ابتدا توضیحی درباره آیات وعده و وعید در قرآن کریم بفرمایید؟
پوراسماعیل: «وعد» در اصطلاح به‌معنی متعهّد شدن بر انجام کاری اعم از خیر و شر است. خداوند در قرآن کریم، هم نوید و بشارتِ پاداش به مؤمنان را داده است که از آن به (وعده) نام برده می‌شود و هم تهدید به کیفر داده که از آن به (وعید) یاد می‌شود. آنچه از آیات به‌طور واضح مشخص می‌شود، عدم تخلف خداوند در وعدهای الهی است «إِنَّ اللَّهَ لایُخْلِفُ الْمیعاد» یا تعبیر «...أَلا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ» (یونس،55) یعنی آگاه باشید که وعده خداوند حقّ است. برای دستیابی به تصویر درستی از مجموعه وعده و وعیدهای خداوند، باید به قرآن و روایاتِ مأثور کنار یکدیگر مراجعه کنیم تا به ترسیم دقیقی از فرجام بشر دست یابیم.
تسنیم: آیا می‌توان این دو مقوله را برای درک بیشتر تقسیم‌بندی کرد؟
پوراسماعیل: بله همین‌طور است، از طریق گونه‌شناسی وعده‌ها و وعیدهای خداوند متعال، می‌توانیم آنها را به چند قسمت تقسیم کنیم:
اول: وعده‌های بهشت که برای ایجاد انگیزه انسان برای نیک زیستن ارائه شده است، به همین مناسبت وعیدهای دوزخ را شاهد هستیم که برای جلوگیری انسان از اعمال ناشایست مطرح شده است، به‌عنوان مثال، خداوند در آیه 122 سوره نساء می‌فرماید: «وَالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قِیلاً» و کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند، به‌زودى آنها را در باغ‌هایى از بهشت وارد مىکنیم که از زیر درختان آن نهرها روان است، همیشه در آن جاودان هستند، وعده خداوند حق است و کیست که در گفتار و وعدههایش، از خدا صادق‌تر باشد؟ یا آیه شریفه «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ» و دوزخ، میعادگاه همه آنهاست (حجر43 و 44).
دوم: وعده‌هایی که درباره مسأله قیامت مطرح است: این وعده‌ها که بیشترین آیات را به خود اختصاص داده‌اند، از یقینی و قریب الوقوع بودن روز جزا یاد می‌کند؛ مثلاً آیه 4 سوره یونس: «إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْداُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُه...» بازگشت همه شما به‌سوى اوست، خداوند وعده حقّى فرموده او آفرینش را آغاز مىکند.
سوم: وعده‌هایی در خصوص ظهور امام زمان(عج). این وعده‌ها که از بزرگ‌ترین اتفاقات هستی در آخرالزمان یاد می‌کند شامل حوادث آخرالزمان است و بسیاری از آیات مسأله قیامت در تفسیر و تأویل در این قسم از آیات مشترک هستند، به‌عنوان مثال، آیه 55 سوره نور: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِم»؛ خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند وعده مىدهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد، همان‌گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید.
آثار تربیتی وعده‌های آخرالزمانی
همه این وعده و وعیدها در یک هدف مشترک هستند و آن آثار تربیتی است که بر هر یک مترتب می‌شود؛ وعده و وعیدهای قرآن و حدیث برای رسیدن انسان به کمال بندگی مطرح شده است، بنابراین با توجه به این آیات به برنامه‌ریزی خداوند برای نظام آفرینش می‌توان پی برد.
تسنیم: یکی از آیات مهدوی قرآن که تاکنون کم و بیش به آن پرداخته شده، آیه «وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ» است، لطفاً به تبیین این آیه شریفه از منظر یکی از وعده‌های آخرالزمانی قرآن درباره حضرت مهدی(عج) و عصر ظهور بپردازید.
پوراسماعیل:اصطلاح «مستضعف» به کسی گفته می‌شود که با وجود توانایی‌های بسیار، ناتوان شمرده شود. امام سجاد(ع) این آیه را که در جریان داستان قوم بنی‌اسرائیل آمده است از وعده‌های خداوند درباره اهل‌بیت (علیهم السلام) و پیروان آنان معرفی می‌کند و می‌فرماید: «قسم به آن که پیامبر(ص) را به‌حق به‌عنوان بشیر و نذیر مبعوث کرد، همانا نیکان از ما اهل‌بیت و شیعیان ما به‌منزله حضرت موسی و دشمنان ما و پیروانشان به‌منزله فرعون و پیروان او هستند». در جای دیگری امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: مستضعفان در این آیه آل‌محمد(ص) هستند که خداوند مهدی ایشان را پس از گذشت دورانی سخت و پرمشقت، مبعوث می‌کند، پس او آنها را عزّت داده و دشمن آنها را خوار می‌کند.
حوادث بعد از شهادت پیامبر(ص) تا به امروز ناکامی را برای رهبران مسیر حق و پیروان آنها رقم زد، حقوق مختلف اهل‌بیت (علیهم السلام) غصب شد، جانشینی پیامبر(ص) از مسیر حق منحرف شد؛ حتی جریان انحرافی به‌گونه‌ای مهندسی کرد تا امیرمؤمنان(ع) که در ظاهر حدود پنج سال زمام امور را به‌عهده گرفت، درگیر جنگ‌های داخلی شود. جریان حاکم، یک به یک امامان شیعه را به‌شهادت رساند تا جایی که خداوند آخرین حجت خود را از گزند حوادث مصون داشت تا بعد از فراهم آمدن شرایط، او را هویدا کند که این یکی از حکمت‌های غیبت امام زمان(ع) است.
بر اساس یک باور مهم دینی، خداوند در هر زمان، زمین را خالی از حجّت خود قرار نمی‌دهد؛ این حجّت و یاران واقعی او، بهترین افراد برای اداره جامعه هستند؛ وقتی انسان‌ها از قدرت اختیار خود سوء استفاده کردند و رهبران الهی و پیروانشان را به استضعاف بردند، اراده خداوند به این تعلق گرفت تا برای رسیدن به جامعه توحیدی وارد عمل شود؛ فراموش نکنیم که وعده خداوند به ملائک در آغاز هستی هنوز محقق نشده است و تا امروز بشر طبق تعریف ملائک به خون‌ریزی و فساد مشغول بوده است.
وعده‌های آخرالزمانی قرآن باید محور برنامه‌ریزی‌های شیعیان باشد
ظهور امام عصر(عج) تبلور «إِنِّی أَعْلَمُ ما لاتَعْلَمُون» خداوند به ملائک و تحقق هدف آفرینش است که انسانِ آخرالزمان باید زندگی خود را بر مبنای این وعده الهی برنامه‌ریزی کند. تأکید امام سجاد(ع) بر این است که این دوران بعد از شرایط سخت و دشوار برای شیعه به‌وجود خواهد آمد؛ پس انسان معاصر باید با توجه به این روشنگری معصومان (علیهم السلام) حرکت کند.
تسنیم: اشاره کردید که وعده‌های آخرالزمانی قرآن باید محور برنامه‌ریزی زندگی انسان قرار گیرد، به‌نظر شما امروزه این برنامه‌ریزی چگونه میسر است؟
پوراسماعیل: بله، به نکته مهمی اشاره کردید، یکی از ضعف‌های ما در روزگار معاصر، کم پرداختن به مهم‌ترین مسأله آفرینش یعنی ظهور امام زمان(عج) است. روایت مشهور «مَنْ مَاتَ وَ لَمْیَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّة؛ هرکس بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد به‌مرگ جاهلیت مرده است»؛ حاکی از مهم‌ترین وظیفه انسان در هر عصری است. به ما فرموده‌اند «شناخت امام زمان» اما متأسفانه امروز در بسیاری از همایش‌ها و سمینارها، به‌جای «معرفت امام» به‌دنبال معرفت به «علائم ظهور امام» هستند. به‌خاطر داشته باشیم که براساس روایات مأثور فرصت شیطان در هنگامه ظهور پایان می‌پذیرد، بنابراین علاقه‌ای به تحقق هدف آفرینش ندارد، پس انحراف از مسیر صحیح از اقدامات موذیانه او برای تأخیر در امر ظهور است.
جامعه به‌جای انتظار ظهور منتظر علائم ظهور است
- اصل ظهور امام زمان(عج) از وعده‌های قطعی خداوند است و هیچ‌گونه تغییری در آن رخ نمی‌دهد، اما زمان ظهور موضوعی است که به‌اصطلاح روایات «بداپذیر» است؛ یعنی ممکن است به جلو بیفتد و یا با تأخیر روبه‌رو شود. به‌یقین «بدا» بر اساس حکمت خداوند رقم می‌خورد و رخدادی است که در علم ذاتی پروردگار گذشته است. نکته طلایی روایات اهل‌بیت (علیهم السلام) انتظار هرلحظه‌ای فرج امام زمان(عج) است که فرموده‌اند: «تَوَقَّعُوا هَذَا الْأَمْرَ صَبَاحاً أَوْ مَسَاء» اما در فضای رسانه‌ای بیشتر به‌گونه‌ای تبلیغ کرده‌اند که جامعه به‌جای انتظار ظهور، منتظر علائم ظهور است.
به‌نظر می‌رسد تعبیر مشهور «کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ» را می‌توان به دو معنای عام و خاص تعبیر کرد؛ یک معنای رایج آن همان مطلبی است که اگر کسی وقتِ دقیقی برای ظهور تعیین کرد، دروغ می‌گوید که البته شاخصه مهمی در وعده‌های آخرالزمان برای تشخیص اهل حق از باطل است، اما می‌توان این تعبیر را گسترده‌تر نیز تبیین کرد و بگوییم کسانی که جهت جامعه را به‌سمت تحقق همه علائم ظهور می‌برند راستگو نیستند، چون زمان ظهور امری بداپذیر است.
اگر اهل‌بیت (علیهم السلام) نشانه‌هایی برای ظهور امام عصر(عج) فرموده‌اند به این نکته هم تأکید داشته‌اند که اولاً «إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ لَانُوَقِّت؛ ما اهل‌بیت برای ظهور وقتی تعیین نمی‌کنیم» و ثانیاً تأکید کرده‌اند که ظهور حضرت، همانند اصلاح نبوت حضرت موسی(ع) به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهد، پس باید هر لحظه منتظر آن باشیم.
ضمن اینکه با بررسی اخبار ممکن است در ظاهر به تعارض روایات برسیم، به‌عنوان مثال، در برخی روایات گفته شده روز ظهور، جمعه و در برخی دیگر گفته شده روز ظهور، شنبه است؛ این یعنی هر روز باید منتظر ظهور امام عصر(عج) باشیم و تعیین روز به‌خاطر «سنگ نشانی است که ره گم نشود». انسان منتظر در غوغای عصر حاضر از یاد نبرد که یک هفته دیگر بر غیبت امامش افزوده شد، پس باید به‌سهم خود بیشتر از گذشته برای تعجیل در ظهور، اقدام و عمل کند؛ یا اینکه در منابع آمده ظهور مصادف با روز عاشورا و همزمان با نوروز است، اگر این معیار را بپذیریم باید فقط منتظر آمدن سال‌هایی باشیم که این تطابق صورت بگیرد، در این صورت به تأکید اهل‌بیت (علیهم السلام) مبنی بر انتظار لحظه به لحظه گوش فرا نداده‌ایم، بنابراین آنچه وظیفه مبلغان عرصه مهدویت است، برقراری پیوند قلبی و شناخت هرچه بیشتر امام عصر(عج) به جهانیان است تا دل همه ساکنان کره زمین فقط او را بخواهد و برای تعجیل ظهورش یک‌صدا شوند.
=====================
مصاحبه از امیرمحسن شیخان
=====================
انتهای پیام/*