اولین راه‌آهن ایران را رضاخان نساخت، پس کی ساخت؟
شایعه‌ای بدون سند تاریخی وجود دارد که مدعی ساخته‌شدن نخستین راه‌آهن ایران با اتصال شمال و جنوب در دوره رضاخان است، در حالی که پیش از آن چندین راه‌آهن کاربردی و منطبق با نیاز اقتصاد ایران ساخته شده بود.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، شایعه‌ای قدرتمند در فضای رسانه‌ای و حتی تاریخی ایران در دوره معاصر جریان دارد که ساخته شدن نخستین راه‌آهن ایران را به دوره رضاخان منتسب می‌کند.
این گزاره به‌قدری تکرار شده و در خوبی آن سروده شده که به یک گزاره تاریخی قطعی که شکی در آن وجود ندارد تبدیل شده است که کسی در درستی آن تردید نکرده و بحث‌های راجع به این طرح دوره پهلوی اول به بی‌ربط بودن مکان‌یابی آن محدود می‌شود که توجیه اقتصادی و اجتماعی نداشته و صرفاً شمال و جنوب ایران را بدون توجه به شهرهای بزرگ سر راه مانند شیراز و اصفهان به هم وصل کرده است.
بررسی دقیقتر تاریخچه خط آهن در ایران نشان می‌دهد که از حدود یک قرن قبل از ظهور پدیده رضاخان در تاریخ، ایران صاحب خط آهن بوده است و نسبت دادن ساخت نخستین خط آهن به رضاخان پهلوی برای افسانه‌سازی از وی انجام شده و صرفاً هیاهویی ژورنالیستی است.
در سال 1227 هجری شمسی نخستین راه‌آهن ایران بین بندرانزلی و پیربازار ساخته شد که 12 کیلومتر آن تا اواسط دوره پهلوی فعال بود و به‌وسیله این رژیم جمع‌آوری شد! لوکوموتیو آن که در داخل محوطه سازمان بنادر بندرانزلی موجود است زمان ساخت 1848 را بر خود دارد.
خط آهن بعدی بین محمودآباد و آمل در سال 1265 هجری شمسی ایجاد شد. این راه‌آهن را یک شرکت بلژیکی ساخت. قرار بود که این طرح تا تهران ادامه یابد که به‌دلیل اختلاف دولت ایران و پیمانکار ادامه آن متوقف شد.
در سال 1267 هجری خورشیدی خط آهن دیگری که هنوز بقایای آن وجود دارد بین تهران و شهر ری ایجاد شد که حدود 9 کیلومتر طول داشت. امتیاز آن را یک فرانسوی به‌نام موسیو بوانال از دولت ایران گرفت و برای ساخت آن 2 میلیون فرانک فرانسه هزینه شد.
در سال 1291 شمسی امتیاز احداث راه‌آهن جلفا ــ تبریز ــ صوفیان ــ شرفخانه با روس‌ها امضا شد. این قرارداد دوره‌ای 75ساله داشت و کل هزینه ساخت آن با روسیه بود. طول این خط آهن 146 کیلومتر بود که ساخت آن در سال 1295 به پایان رسید. خط آهن صوفیان ــ شرفخانه هم به‌طول 53 کیلومتر در همان سال افتتاح شد.
در جنوب کشور نیز ساخت راه‌آهن از مدتها پیش از ظهور پدیده‌ای به‌نام رضاخان آغاز شده بود. خط آهن بوشهر به برازجان به‌طول 60 کیلومتر توسط انگلیسی‌ها احداث شد که در راستای حفاظت از حوزه نفوذ آنها ایجاد شده بود.
خط آهن میرجاوه به زاهدان هم به‌طول 92 کیلومتر و با هدف اتصال ایران به مستعمرات انگلستان ساخته و در سال 1299 افتتاح شد.
با وجود این شواهد روشن، شبکه من و تو 4 سال پیش در مستندی به‌طور علنی اعلام کرد که این رضاخان بوده که نخستین راه‌آهن کشور را ایجاد کرده است.
چنان‌که روشن است و نیازی به توضیح ندارد، از حدود یک قرن قبل از رضاخان در ایران راه‌آهن وجود داشته است، اما تاریخ‌نگاری سطحی و مبتنی بر هیاهو این‌گونه القا کرده است که وی نخستین راه‌آهن ایران را ایجاد کرد.
در واقع رضاخان نخستین راه‌آهن ایران را نساخته بلکه نخستین راه‌آهن «بی‌مصرف» ایران را ساخته که تنها برای نقل‌و‌انتقال نیروهای انگلیسی به داخل کشور در اشغال ایران در جنگ جهانی دوم کاربرد داشت. ارتش رضاخان پس از 3 روز تسلیم شد.
انتهای پیام/*