رایزن فرهنگی سابق ایران در بیشکک: قرائت‌های مختلف اسلامی در قرقیزستان نتیجه فعالیت نهادهای مذهبی خارجی
به دلیل اینکه علمای جامعه قرقیز معلومات دینی عمیقی ندارند، سازمان‌ها و نهادهای مذهبی خارجی با روش‌های متنوع خود در جذب جوانان قرقیز موفق‌تر عمل کرده‌اند و از این رو مدل‌های مختلفی از اسلام در این کشور کوچک به وجود آمده است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری قرقیزستان با 6 میلیون نفر جمعیت در جنوب شرقی منطقه آسیای مرکزی قرار دارد. بیش از 75 درصد جمعیت این کشور را مسلمانان اهل سنت که عمدتاً پیرو فقه حنفی هستند تشکیل می‌دهند. همچون دیگر کشورهای آسیای مرکزی، در این جمهوری نیز شاهد یک موج گسترده احیاء اسلامی در سال‌های پس از استقلال بودهایم. در نخستین روزهای پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در این جمهوری تنها 39 مسجد فعال وجود داشت، حال آن که بر اساس برخی آمارها امروزه قریب به 2000 مسجد، 43 مدرسه اسلامی، 6 کالج و یک دانشگاه اسلامی در این کشور فعال است. اگرچه در این کشور نیز دولت بر مبنای اصول سکولاریسم عمل می‌کند، اما نمی‌توان از نفوذ آموزه‌های اسلامی در لایه‌های هویتی مردم این جمهوری چشم‌پوشی کرد. عامل دیگری که در خصوص قرقیزستان اهمیت می‌یابد، فضای نسبتاً بازتری است که در این کشور در مقایسه با دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی وجود دارد.
در پی نشست شورای علمای دینی این کشور روز 17 ماه مه (27 اردیبهشت) آغاز ماه مبارک رمضان اعلام شده است. به همین بهانه و با افزایش تکاپوی مردم مسلمان قرقیز در ماه مهمانی خدا، گفتگویی با دکتر محمدحسین عابدینی، رایزن فرهنگی سابق کشورمان در قرقیزستان پیرامون وضعیت اسلام در قرقیزستان ترتیب داده‌ایم. مهم‌ترین اثر آقای عابدینی در مورد کشور قرقیزستان در قالب کتابی 600 صفحه‌ای تحت عنوان «قرقیزستان در آئینه فرهنگ» به چاپ رسیده است که چندی پیش با حضور آوازبیک عبدالرزاق‌اف، سفیر جمهوری قرقیزستان در کشورمان، رونمائی شد.
* قرقیزستان کشور شناخته شده‌ای در جهان اسلام نیست. از وضعیت اسلام و مسلمانان در قرقیزستان بگویید. مؤلفه‌های اسلامی در جامعه قرقیزستان چگونه است؟
اسلام در قرقیزستان بر پایه اصول مکتب حنفی و افکار دینی طریقت‌های چون صوفیه (نقشبندیه، یسویه و قادریه) شکل گرفته است. در جمهوری قرقیزستان دین اسلام بیشترین جذابیت را در بین مردم دارد و 80 درصد مردم قرقیزستان مسلمان و مذهب آنان حنفی است. همچنین شیعیان آذری‌زبان نیز به تعداد کمی در ترکیب جمعیتی قرقیزستان قراردادند. این اقلیت شیعه بیشتر به‌صورت گروهی به‌ویژه در استان چوی زندگی می‌کنند. در طول 15 سال اخیر گروه‌های مذهبی دیگری نیز به وجود آمده‌اند که درگذشته نه‌تنها در قلمرو قرقیزستان بلکه در تمام حوزه جغرافیایی اتحاد شوروی نام و نشانی از آن‌ها به میان نیامده بود. باپتیست‌ها و ادونیست‌های روز هفتم از این شمار می‌باشند. جماعت‌های غیر سنتی نیز در مواقعی با مذهب سنتی دین کشورشان موافقت و همخوانی دارند، و گروه‌هایی نیز هستند که با مذهب سنتی قرقیزستان هیچ مطابقتی ندارند. به‌عنوان مثال نهاد «جماعت تبلیغ» به‌رغم اینکه سنی مذهب و ماتریدی و حنفی‌اند، به‌طور کامل از عناصر ملی پاکستانی بوده که با عقیده مسلمانان قرقیزستان همسو نیستند. ازاین‌رو آنچه در بین مردم به‌عنوان اسلام معرفی شده؛ به عنوان اسلام اروپایی، ترکی، پاکستانی و... یاد می‌کنند و نام می‌برند که این موضوع باعث سردرگمی آنان درانتخاب نوع اسلام گردیده است.
* شناخت‌ها در ایران نسبت به مسلمانان قرقیز بسیار کم است. در رسانه‌ها نیز کمتر به تحولات این جمهوری آسیای مرکزی پرداخته می‌شود. شعائر دینی در جامعه قرقیزستان چگونه است؟ آیا همچون کشورمان شاهد شور و نشاط اینچنینی در مناسبت‌های مذهبی در قرقیزستان هستیم؟
بله، پس از احیاء دینی صورت گرفته با فروپاشی شوروی، شاهد احیاء شعائر مذهبی در قرقیزستان نیز بودهایم. اعیاد فطر و قربان به عنوان اعیاد رسمی کشور قرقیزستان شناخته می‌شود. این رسمیت نه تنها به موجب قانون اساسی است بلکه تقدس این روزها برای هر قرقیز مسلمان اهمیت دارد. بعد از فروپاشی شوروی و نظام کمونیسم و آزادی مذهب، هر ساله برشمار مشتاقان به انجام فرایض دینی افزوده شده و این 2 عید بزرگ مسلمین باشکوهتر از گذشته در این کشور برگزار می‌شود. علاوه بر این تعیین روز بیستم ماه می از سوی رئیس‌جمهور قرقیزستان به‌عنوان روز مادر نام‌گذاری شد. این موضوع در سال‌های گذشته که به توصیه نخبگان فرهنگی و دینی این کشور(که با نمایندگی فرهنگی کشورمان مرتبط بودند و در سال‌های اخیر در مراسم روز ولادت حضرت زهرا(س) حضور و بعضاً سخنرانی داشتند) محقق گردید. علاوه بر این در ماه مبارک رمضان نیز مردم شور و شوق وصف‌ناپذیری دارند. چند سالی است که مراسم‌های شب قدر نیز از شبکه تلویزیونی دولتی قرقیزستان پخش می‌شود.
* بعضاً شنیده شده در قرقیزستان به جز اماکن مذهبی مانند مساجد و آموزشگاه‌های اسلامی، زیارتگاه‌هایی وجود دارد. در خصوص این اماکن مذهبی توضیحاتی ارائه بفرمائید.
اماکن مقدس و مساجد در آسیای مرکزی نقش مهمی در پاسداشت فرهنگ دینی مردم منطقه ایفا نموده است. برخی از این نوع اماکن که تعدادشان هم کم نیست بارگاه و مزار امامزادگان و پیشوایان و عالمان دینی است و برخی دیگر نیز مرتبط با مرشدان سلسله‌های مختلف صوفیه و ادیبان می‌باشد. قرقیزها حنفی مذهب هستند و به فقه «ابوحنیفه» عمل می‌کنند. به پیامبر و خاندانش احترام می‌گذارند و هیچ‌گونه حساسیتی نسبت به تشیع و مذاهب دیگر ندارند. وجود اماکن مقدس و زیارتگاه‌هایی مانند آرامگاه حضرت سلیمان، حضرت ادریس، آرامگاه حضرت یونس و قدمگاه حضرت ایوب، و حضرت علی(ع) موجب اجتماع مردم و رونق این اماکن شده است. افزون بر آن اماکن و آرامگاه‌های شخصیت‌های علمی، دینی و فرهنگی در بین مردمان آسیای مرکزی ثروت معنوی بزرگی است که مردم آسیای مرکزی از آن بهره می‌برند. شخصیت‌هایی چون، خواجه احمد یسوی ، علی شیر نوایی ،آبای قوننبایف، چنگیز آیتماتف، رودکی، صدرالدین عینی، سید عبدالله نوری و... بر همین اساس تألیف کتاب «اماکن مقدس در قرقیزستان» از سوی بنیاد پژوهشی آیگینه به دو زبان قرقیزی و انگلیسی از توجه مردم قرقیز به این اماکن حکایت دارد.
* در خبرها موضوعاتی پیرامون گروه‌های سلفی در قرقیزستان نیز شنیده می‌شود. آیا سلفیه در قرقیزستان پایگاه اجتماعی دارد؟ فعالیت‌های مسلمانان سلفی در قرقیزستان چگونه است؟
هسته سلفی‌های آسیای مرکزی و روسیه را افرادی تشکیل می‌دهند که در مراکز آموزشی سعودی و همچنین کویت و قطر تحصیل کرده‌اند. بر اساس اطلاع کارشناسان مذهبی و امنیتی، از چند سال پیش به این طرف با هماهنگی آمریکا و موافقت سعودی طرح گسترش سلفیت در آسیای مرکزی به طور عمده به قطر واگذار شده است. هرچند عوامل سلفیت در همه کشورهای منطقه، فعالیت‌های زیرزمینی انجام می‌دهند، ولی وجود طرح‌هایی با سرمایه قطر در آسیای مرکزی و بخصوص تاجیکستان، قرقیزستان و تا حدودی قزاقستان موجب شده تا بهانه‌ای برای اقدامات گسترده‌تری فراهم آید. در جنوب قرقیزستان و در منطقه تاکماک بیشکک، گروه‌های سلفی رو به افزایش هستند که آن‌ها را «وهابی» نیز می‌نامند. کارشناسان مسائل دینی تعداد پیروان جریان‌های افراطی مذهبی در سایر کشورهای آسیای مرکزی را از 6 تا 10 درصد پیش‌بینی می‌کنند. چنانچه حتی رقم واقعی را خیلی کمتر از این هم تصور کنیم، شکی در مورد فراهم شدن زمینه چالش و اختلافات جدی در این منطقه حساس ژئوپلیتیک باقی نمی‌ماند.
* آیا کشورهای خارجی هم تاثیرگذاری بر جریانات اسلامی قرقیزستان دارند؟ شنیده می‌شود ترکیه در این زمینه بسیار فعال است. علاوه بر این که دانشگاه ترکی-قرقیزی ماناس را راه‌اندازی کرده است، مدارس دینی بسیاری را نیز در این کشور سازماندهی کرده است. در صورت امکان در این باره توضیحاتی بفرمائید.
فعالیت‌های دینی در جمهوری قرقیزستان از سه طریق انجام می‌شود. نخست، روحانیت رسمی و مفتیات که در مساجد فعالیت آن‌ها را شاهد هستیم. دوم مؤسسات آموزشی دینی که شامل مدارس، مکتب‌خانه‌ها و مراکز دینی است. و سوم، نهادهای غیردولتی که در قالب سازمان‌های مردم‌نهاد و بنیادهای اجتماعی و خیریه داخلی و خارجی فعال هستند. سازمان‌های غیردولتی خارجی هم خوب فعالیتشان چشمگیر است و بر اساس آماری که از سوی برخی نهادهای بین‌المللی مستقر در قرقیزستان منتشر شده، دامنه فعالیت‌های این مراکز و سازمان‌های دینی رو به افزایش است و در نتیجه فعالیت این‌ها فرق جدیدی ظهور کرده‌اند. به‌ویژه در چند سال اخیر که این سازمان‌ها با علم و آگاهی از اوضاع نابسامان اقتصادی و فرهنگی، با همیاری و کمک فرق دینی جدید و قدیم به‌صورت هدفمند در تلاش‌اند تا چهره اسلام سنتی قرقیزها را مخدوش کرده و یا تغییر دهند. نکته مهم دیگر در این میان نقش علما و روحانیون برای پیشگیری از این امر است. متأسفانه به دلیل اینکه علمای جامعه قرقیز معلومات دینی عمیقی ندارند، این سازمان‌ها با روش‌های متنوع خود در جذب جوانان قرقیز موفق‌تر عمل کرده‌اند و از این رو مدل‌های مختلفی از اسلام در این کشور کوچک به وجود آمده است. یک مدل، مدل اسلامی است که در ترکیه وجود دارد. ترک‌ها به صورت عملی پیگیر اجرای آن را در این جمهوری هستند. اسلام از نوع وهابیت را نیز عربستان ترویج می‌کند. در مورد فعالیت‌های قطر هم که پیش از این توضیح داده شد.
* آیا مؤلفه‌ها و آموزه‌های انقلاب اسلامی در قرقیزستان بروز و ظهوری یافته است؟ نخبگان قرقیز چه دیدگاهی در این زمینه دارند؟
بله. طبیعتاً نخبگان قرقیز نیز همچون دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی از انقلاب اسلامی و به‌ویژه امام خمینی(ره) تأثیر پذیرفته‌اند. در جریان میزگرد بررسی اندیشه‌های امام خمینی(ره) در 15 خرداد1391 در برنامه تلویزیونی نیمروز در شبکه التیآر و یا در نشست ادبی نقش امام خمینی(ره) در احیاء معنویت که در سال 1390 در بیشکک برگزار شد شاهد اظهار نظرهای برخی نخبگان قرقیز درباره حضرت امام بوده‌ام. آقای خواجه کلدی قلی‌اف، معاون وزیر فرهنگ و اطلاعات قرقیزستان در این راستا اشاره کرده بودند: از اینکه جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور مسلمان به دستاوردهای مهم و چشمگیری در جهان و به‌ویژه در منطقه آسیا و خاورمیانه دست‌یافته بسیار خوشحال هستیم. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران اگر در مورد اسلام چیزی می‌شنیدیم تنها عقب‌ماندگی مردم مسلمان را در ذهن ترسیم می‌شد، مخصوصاً در زمان اتحاد جماهیر شوروی. اما با ظهور انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) جمهوری اسلامی ایران به دستاوردهای مهم و اساسی درزمینه علم و تکنولوژی دست یافته و توانسته به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مطرح گردد. بیشن‌بیک بیکاشف، معاون شبکه التیآر و نویسنده کتاب زندگی امام خمینی نیز در همین زمینه این‌طور گفته‌اند: آیت‌الله خمینی معروف به تقوا، پاکی، دارای اخلاق عالی و ساده قلبی است. بدون شک ایشان الگویی برای همه بشریت است. پیشرفت، آزادی و حقوق زنان که ایران دارد هیچ کشوری دیگر ندارد. علاوه بر این، معاون دانشگاه دولتی اوش نیز در دیدار با رایزن فرهنگی کشورمان در این زمینه گفته بود: مطالعه کتاب زندگانی امام خمینی که به زبان روسی ترجمه شده است موجب گردید که بسیار جذب این شخصیت بزرگ و معنوی گردم. جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی دست‌آوردهای بزرگ در زمینه‌های علمی، پزشکی و هسته‌ای داشته است و این همه پیشرفت به خاطر این است که جمهوری اسلامی ایران بر محور اسلام حرکت نموده و آرزوی من این است که کشور قرقیزستان نیز با الگو گرفتن از جمهوری اسلامی ایران بتوانند به پیشرفت‌های بزرگی دست پیدا کنند.
* این روزها با مواضع ترامپ در انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس شاهد ظهور اعتراضات گسترده‌ای در جهان اسلام هستیم. در مورد مسئله فلسطین و جنایات صهیونیست‌ها مردم قرقیز چه دیدگاهی دارند؟
فضای باز سیاسی که در جمهوری قرقیزستان وجود دارد در دیگر کشورها نیست. به خصوص در موضوع استکبارستیزی که ما دیدیم در سال 2014 عزم ملی وجود داشت که پایگاه نظامی ماناس را که متعلق به آمریکایی‌ها بود، بالاخره پس گرفتند. این موضوع با مطالبه عمومی در پارلمان مطرح شد و تصمیم نمایندگان پارلمان نیز عملی گردید. در خصوص مسئله فلسطین هم در بین نخبگان و شخصیت‌های دینی و فرهنگی این روحیه وجود دارد. ما در یک برنامه تلویزیونی در شبکه التیآر قرقیزستان در بیشکک که به مناسبت روز جهانی قدس برگزار شد حضور داشتیم. یکی دو تن از اساتید دانشگاه و معاون شبکه و بنده در موضوع فلسطین و جنایات و کشتاری که در غزه انجام شده بود، برنامه‌ای نیم ساعته داشتیم و به صراحت جنایت‌های اسرائیل محکوم شد. در سال گذشته نیز با اعلام تصمیم ترامپ مبنی بر انتقال سفارت آمریکا به بیت‌المقدس شاهد اعتراضات مردم قرقیزستان و برگزاری تظاهرات سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های جوانان قرقیز بودیم. در پارلمان قرقیزستان نیز پیش از این شاهد اقدامات ضدصهیونیستی توسط برخی نمایندگان و احزاب بودهایم. لکن، حضور جمهوری اسلامی و تقویت این جریانات بستگی به متولیان امر در رایزنی و سفارت جمهوری اسلامی دارد که با هدایت و تقویت می‌توانیم شاهد جریانات قوی‌تر فرهنگی برای حمایت از مردم مظلوم فلسطین در این کشور باشیم.