اصفهان| تفاوت‌های آموزش قرآن در ایران و مصر/ مصری‌ها با "نوشتن"، قرآن را حفظ می‌کنند
استاد و داور بین‌المللی قرآن کریم با تشریح تفاوت‌های آموزش قرآن کریم در ایران و مصر گفت: با حمایت‌های مقام معظم رهبری فعالیت‌های آموزشی و قرآنی در ایران پس از پیروزی انقلاب روند رو به رشدی داشته و تربیت قاریان بسیار خوب نتیجه این حمایت‌ها است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، با پیروزی انقلاب اسلامی فعالیت‌های آموزشی قرآن کریم در راستای انس هر چه بیشتر اقشار مختلف مردم و تربیت قاریان متخصص، سرعت بیشتری به خود گرفت و امروز شاهد تلاوت‌های بسیار زیبا از قاریان ایرانی به سبک قاریان مصری هستیم.
در این میان، سطح کیفی تلاوت قاریان ایرانی در 4 دهه اخیر روز به روز، با حمایت‌ها و هدایت‌های مقام معظم رهبری روند رو به رشد خود را ادامه داده است.
برای بررسی بیشتر این مسیر، دفتر خبرگزاری تسنیم در استان اصفهان اقدام به برگزاری میزگردی با عنوان بررسی فعالیت‌های آموزشی قرآن کریم با رویکرد چگونگی تربیت قاریان متخصص کرده است.
این میزگرد با حضور غلامرضا شاه‌میوه استاد و داور بین‌المللی قرآن کریم کشورمان و مرتضی بشیری مدیرعامل مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان و از اساتید قرآن کریم به همت نمایندگی خبرگزاری تسنیم در استان اصفهان در مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت بیّنه اصفهان برگزار شد.
استاد شاه‌میوه که با سفر به کشور مصر و دیدار با اساتید نام‌دار مصری، کتاب «سفر به مصر پایتخت قرائت» را به رشته تحریر در آورده است از وضعیت رو به رشد تربیت قاریان متخصص ایرانی و برخی از چالش‌های موجود در این حوزه، سخن به میان می‌آورد. او معتقد است نمی‌توان سیستم آموزشی مصر که برخاسته از فرهنگ این کشور است را در ایران پیاده کرد چرا که امکان پیاده‌سازی آن به دلیل نبود زیرساخت‌های فرهنگی وجود ندارد.
در ادامه مشروح این گفت‌و‌گو را می‌خوانید:
تسنیم: قبل از پیروزی انقلاب وضعیت تلاوت قاریان ایرانی و سطح برگزاری کلاس‌های آموزشی قرآن به چه صورت بود؟
شاه‌یموه: جلسات قبل از انقلاب به صورت سنتی برگزار می‌شد و استاد جلسه قسمتی از آیات قرآن را به عنوان «سردرس» مشخص تلاوت می‌کرد و فراگیران همان سردرس را می‌خواندند، در آن جلسات بیشترین رویکرد صحیح‌خوانی قرآن و بحث تجوید بود، خیلی به صوت و لحن پرداخته نمی‌شد، اصلاً قبل از انقلاب قاری به این معنا که به سبک مصری بخواند نداشتیم و تعدادی محدودی در سطح کشور بودند که به سبک مصری‌ها می‌خواندند، مثلاً در تهران مرحوم مروّت و مرحوم علی اربابی و در مشهد مرحوم مختاری، مرحوم اوحدی و استاد سادات فاطمی که هنوز هم در قید حیات هستند، در اصفهان تنها استاد وفایی به سبک مصری‌ها تلاوت می‌کرد و جلسات سنتی بیشتر معطوف به آموزش‌های روخوانی، روانخوانی و تجوید بود.
حتی به یاد دارم ترتیل امروزی در آن جلسات خوانده نمی‌شد، بیشتر با یک صدای ساده خوانده می‌شد، اگر کسی هم با صوت و لحن می‌خواند سبک ایرانی می‌خواند و مصری تلاوت نمی‌کرد. ولی به هر حال قبل از انقلاب چنین فضاهایی در سطح شهر و کشور وجود داشت، افرادی در جلسات حضور پیدا می‌کردند که خانواده‌های مذهبی داشتند یا به واسطه دوست و آشنا جذب می‌شدند، برای جلسات تبلیغات آن‌چنانی انجام نمی‌گرفت و عموماً در مساجد اصفهان بود.
در حال حاضر آموزش قرآن کریم یک مقدار تشکیلاتی شده و در قالب مؤسسات انجام می‌شود و جلسات مساجد، کمی کمرنگ شده است ولی در قبل از انقلاب چون مؤسسات آموزشی به صورت تخصصی وجود نداشت، بیشتر در مساجد افرادی که یک مدتی شاگردی اساتید قدیمی‌تری را کرده بودند جلساتی را تشکیل می‌دادند و همین بحث روخوانی و غیره را دنبال می‌کردند.
تحول در فعالیت‌های قرآنی با پیروزی انقلاب اسلامی
مشکل ما ایرانی‌ها در قبل از انقلاب این بود که با قرآن آشنایی نداشتیم و همین که افرادی قرآن خواندن صحیح را فرا می‌گرفتند حتی با تجوید خیلی محدود یا بدون تجوید شروع به آموزش قرآن به دیگران می‌کردند، بالاخره همین یک امتیاز مثبتی برای آن جلسات بود و مقدمه همه فعالیت‌هایی که امروز در حال انجام است در جلسات قبل از انقلاب سررشته دارد.
البته جلسات بعد از پیروزی انقلاب تفاوت زیادی دارد، یک‌دفعه تحولی در برنامه‌های قرآنی صورت گرفت و با حمایت‌هایی که مقام معظم رهبری در زمان ریاست جمهوری و رهبری انجام دادند، روز به روز رشد قرآنی ما بیشتر شد و امروز صدها هزار نفر حافظ قرآن، قاری، مرتّل هستند و یا از طریق جلسات و محافل با قرآن ارتباط دارند.
تسنیم: درباره حمایت‌های مقام معظم رهبری از فعالیت‌های قرآنی همچنین برگزاری دیدار با قاریان قرآن در ابتدای هر ماه رمضان توضیح دهید.
شاه‌میوه: جلسات ماه مبارک رمضان مقام معظم رهبری بهانه و یک سمبلی است که نشان می‌دهد ایشان به بحث قرآن و قرائت اهمیت می‌دهند، ایشان چهار، پنج ساعت وقت می‌گذارند و قاریان و حفّاظ می‌خوانند تا سایر مسئولان بیاموزند قرآن در رأس همه مسائل است.
ایشان در گام نخست «گام انس با قرآن» را مطرح کردند و تأکید داشتند تا جوانان از طریق قرائت، حفظ و امثال این‌ها با قرآن انس بگیرند، زمانی رسید که بحث «نهضت حفظ» را مطرح فرمودند که ما باید 10 میلیون حافظ داشته باشیم، البته اینکه چقدر به این موضوع پرداخته شد و زیرمجموعه‌ها و مسئولان امر به چه میزان توانستند آن را تحقق ببخشند یک بحث دیگری است که نیاز به کارشناسی دارد.
اما بحث سوم که تقریباً از پنج سال پیش کلید خورد، بحث «آشنایی با مفاهیم و معارف» است که قاریان و حافظان آیه‌ای را که می‌خوانند به معانی و مفاهیم آن اشراف داشته باشد و بتوانند با تلاوتشان، معانی قرآن را در ذهن مخاطب حک کنند و معنا القاء شود؛ وضعیتی که مشاهده می‌کنید نتیجه حمایت و هدایت‌های ایشان است.
ولی برای اینکه این فرمایشات محقق شود نیاز به زیرساخت‌هایی بوده که به مرور ایجاد شده است، به طور مثال مؤسسات قرآنی تشکیل شد و این مؤسسات در قالب اتحادیه، فعالیت کردند یا «منشور توسعه قرآنی» تدوین شد که یک سند راهبردی است که ما در 20 سال آینده در حوزه قرآنی به کجا می‌خواهیم برسیم، این‌ها کمک کرد به اینکه جریان یک مقدار سیستماتیک و تشکیلاتی پیش برود، متأسفانه تغییراتی که در این چند ساله در بین مسئولان داشته‌ایم در این قضیه دخیل بوده، گاهی این تغییرات تسهیل کننده بوده و گاهی فعالیت‌ها را با وقفه و اُفت مواجه کرده است اما در مجموع حرکت روبه جلو بوده است.
تسنیم: اشاره کردید که در ابتدای پیروزی انقلاب قاریان ایرانی به تلاوت به سبک قاریان مصری آشنا نبودند، ممکن است برایمان توضیح دهید چرا باید به سبک مصری قرآن بخوانیم؟
شاه‌میوه: در بین شیوه‌های تلاوت 4 روش جزو شیوه‌های اصلی هستند شامل مصری، عراقی، قراء خلیج که در قالب ترتیل‌خوانی است و شیوه شمال آفریقا است که در بین این روش‌ها، تنها روشی که در بین سایر کشورهای اسلامی طرفدار پیدا کرد و به عنوان شیوه بین‌المللی مطرح شد شیوه مصری‌ها بود، قاریان مصری از حدود دهه 50 میلادی هر زمان که به کشورهای مختلف از جمله اندونزی و مالزی در شرق دور و کشورهایی مثل عراق، ایران و امثال این‌ها سفر کردند، تأثیرگذار بوده‌اند و افراد خوش صدا در این کشورها که علاقه‌مند به قرائت قرآن بودند را به سمت خود جذب کردند.
از دهه 60 میلادی با سفر مصطفی اسماعیل و منشاوی به اندونزی گرایش به سبک مصری در آنجا شکل گرفت، با حضور آقای شعیشع، نقش‌بندی، طوخی، محمود بِجِرمی در ایران قبل از انقلاب، این گرایش به سمت قراء مصری، صورت گرفت، حتی در عراق که بر روی شیوه‌های سنتی خود خیلی تعصب دارند، بعد از سفری که عبدالباسط، شعیشع و شعشایی به آن کشور داشتند 80 تا 90 درصد قاریان عراقی به سبک قاریان مصری گرایش پیدا کردند، دلیل این گرایش‌ها جاذبه‌ای است که در سبک مصری وجود دارد.
تسنیم: سبک مصری، چه جاذبه‌هایی دارد؟
شاه‌میوه: از جمله دلایل جاذبه سبک مصری نخست این است که صداهایی بسیار تأثیرگذار، این سبک را به دنیا معرفی کردند، دوم اینکه شیوه‌ای که با انواع موسیقی‌هایی که در کشورهای مختلف به شکل سنتی دنبال می‌شود، مطابقت دارد و به دلیل همخوانی با فرهنگ‌های مختلف سبب می‌شود افراد به آن جذب شوند.
اگر ما بخواهیم به روایت «اِقرَءُوا القُرآن بِاَلحَانِ العَرَبِ و أَصوَاتِها» بخواهیم عمل کنیم بحث لحن و صوت عرب تفاسیر مختلفی دارد، در حال حاضر در جهان عرب، بهترین صوت و لحن عرب را مصری‌ها ارائه می‌کنند و در این روایت نگفته است که قرآن را با لحن و صوت کدام عرب و در چه زمانی بخوانید بلکه یک ملاکی بوده در طول تاریخ که هر کسی بخواهد قرآن بخواند، به لحن و صوت عرب‌ها بخواند، هنگامی که بررسی می‌کنیم می‌بینیم بهترین صوت و لحن عرب نزد مصری‌هاست، از سوی دیگر قرآن می‌خوانیم که تأثیرگذار باشد، این تاثیرگذاری بیشتر در این شیوه وجود دارد، ترتیلی که در عربستان یا کشورهای حوزه خلیج فارس خوانده می‌شود نوعی قرآن خواندن است ولی تأثیر تلاوت عبدالباسط و سایر قاریان مصری را ندارد.
مصری‌ها با "نوشتن"، قرآن را حفظ می‌کنند
تسنیم: شیوه آموزش قرآن در تربیت یک قاری خوب در ایران و مصر چه تفاوت‌هایی دارد؟
شاه‌میوه: ما نسبت به شیوه‌ای که در مصر وجود دارد کاملاً متفاوت عمل می‌کنیم، در مصر حداقل تا 20 یا 30 سال قبل روش آموزش قرآن به این صورت بود که هر نوجوانی وارد مکتب‌خانه می‌شود که به آن «کَتاتِیب» گفته می‌شود، نزد شیخی، قرآن را به صورت کامل حفظ می‌کنند، این روند ممکن است در 2 یا 3 سال انجام بگیرد. البته با وجود اینکه قالب‌های سنتی در مصر پا بر جا مانده است اما تغییر و تحولاتی در جامعه کنونی مصر صورت گرفته است و همه مردم همانند 20 یا 30 سال گذشته، نوجوانان خود را به مکتب‌خانه نمی‌فرستند و گستردگی آن کم‌تر شده است.
اصل حفظ قرآن در سن کودکی و در مکانی به نام مکتب‌خانه انجام می‌شود، دلیل اینکه به این مکان کتاتیب گفته می‌شود این است که روش حفظ قرآن به صورت نوشتاری است. استاد آیه را بر روی لوح می‌نویسد و شاگردان نیز آیه را در لوح‌های کوچک خود می‌نویسند؛ با نوشتن، بهتر حفظ آیات انجام می‌شود، یکی از تفاوت‌های شیوه حفظ در مصر و ایران همین نوشتن است، البته حفظ قرآن با تجوید متوسط انجام می‌شود، آنان آیات را یکی یکی حفظ می‌شوند به صورت پازل، به یکدیگر متصل می‌کنند. هنگامی که یک قاری مصری برای تلاوت به ایران می‌آید حافظ کل قرآن است و خیلی به ندرت آیه‌ای را فراموش می‌کند چرا که از روش نوشتاری برای حفظ آیات استفاده شده است.
پس از این مرحله، افراد خوش صدا توسط شیخ انتخاب و به مرحله بالاتری معرفی می‌شوند که به آن «مَعهَد قرائات» گفته می‌شود؛ در هر استانی یک معهد وجود دارد مثلاً استان غربیه مصر یک معهد معروفی دارد و یک «شیخ القرّاء» دارد که به قرائت «حَفص» و به قرائات دیگر مسلط است، آنجا تجوید به صورت کاملاً حرفه‌ای با قرائت مختلف آموزش داده می‌شود و اگر استعداد صوتی فراگیران خیلی ویژه باشد، کم کم با شنیدن سایر قراء مصری، ممکن است سبکی را به وجود بیاورند یا مقلّد شوند، البته در مصر مقلّد زیاد وجود دارد.
بعد از این مراحل، آن‌هایی که بخواهند تحصیلات آکادمیک انجام دهند، وارد دانشکده «کلیت القرآن الازهر» می‌شوند، کلیت القرآن یعنی دانشکده قرآن الازهر که مرکز آن در شهر «طنطا» است و دانشجویان با تفسیر، آموزش موسیقی، تاریخ قرآن، ادبیات عرب و غیره به شکل تخصصی آشنا می‌شوند، از میان قراء مصری که به ایران آمده‌اند 30 تا 40 درصد از آنان، این مراحل را گذرانده‌اند و خیلی از آنان بعد از معهد، به قرائت در جامعه پرداختند.
بعضی از این‌ها با راهنمایی استاد معهد به ابتهال و دعاخوانی گرایش پیدا می‌کنند یعنی علاوه بر قرائت قرآن به ابتهال می‌پردازند مثل محمد عمران، نقش بندی، کامل یوسف بهتیمی و طه الفشنی.
یکی از مراکز قرآنی مصر به نام «نِقَابَتُ القرُّاء» یا سندیکای حرفه‌ای قراء است که هر کسی که مراحل مذکور را گذراند، برای ورود به این مرکز، آزمون می‌دهد، در این مرکز قاریان به دو درجه الف و ب تقسیم می‌شوند؛ درجه الف کسانی هستند که حافظ کل قرآن و خوش صدا هستند و درجه ب کسانی هستند که حداقل 7 جزء از قرآن را حفظ و خوش صدا هستند.
کار این سندیکا این است که برای تلاوت در محافل و برنامه‌ها، مجوز صادر می‌کنند یعنی اگر قاری قرآنی این مجوز را نداشته باشند حق اینکه در محافل تلاوت کند را ندارند، با این کار، کنترل کیفی روی فعالیت قاریان در مصر صورت می‌گیرد؛ در ایران اگر کسی کمی تلاوت یاد گرفت، در هر جلسه‌ای تلاوت دارد و نیاز به مجوز ندارد.
«لَجنِه اِختِبَار القُرّاء» یکی دیگر از مراکز قرآنی مصر است به معنای گروه آزمون قاریان در صدا و سیمای مصر، قاریانی که احساس می‌کنند توانایی بالایی دارند در این مرکز آزمون می‌دهند و مجوز تلاوت در صدا و سیما را دریافت می‌کنند، در این آزمون خیلی‌ها آنجا مردود می‌شوند به گونه‌ای که از نخستین سال فعالیت رادیو قرآن مصر و رادیو مصر تا کنون، 97 نفر توانسته‌اند این مجوز را دریافت کنند، در حالیکه مصر ده‌ها هزار قاری در این سال‌ها داشته است.
این نشان می‌دهد این مرحله بالاتر هست که مشهورانشان همان‌هایی هستند که ما الآن آنها را می‌شناسیم، این تقریبا شمه‌ای از وضعیت آموزش در مصر هست در ایران اینگونه نیست چون قاریان ما حافظ قران نیستند.
تسنیم: آیا معتقد هستید این روش در ایران باید اجرا شود؟
شاه‌میوه: امکان آن وجود ندارد، فرهنگ ما با مصر تفاوت دارد، آنها بچه‌های خود را از خردسالی برای فعالیت‌های قرآنی به ویژه حفظ قرآن وقف می‌کنند، حافظ شدن برای خانواده‌های مصری ارزش زیادی دارد، البته نه اینکه همه این کار را انجام دهند چرا که بعضی از بچه‌ها اصلاً علاقه ندارند، برخی کم هوش و کم حافظه هستند، بنابراین حُسن کار این است که همه قاریان مصری که در سراسر جهان تلاوت می‌کنند و مطرح می‌شوند، حافظ قرآن هستند.
خیلی از قاریان بین‌المللی خوب ما که عنوان «بین‌المللی» را یدک می‌کشند، حافظ قرآن نیستند، ممکن است قطعاتی را حفظ کرده باشند اما به آن مفهوم که حفظ در آنها نهادینه شده باشد، نیست، به صورت کلی، آموزش ما در ایران با مصر تفاوت دارد؛ روخوانی، روانخوانی، تجوید، تقلید، صوت و لحن و بعد قرائت تطبیقی و مسائل دیگر در رشته قرائت، این مراحل آموزشی قرائت در ایران است، برای حفظ قرآن، مراکزی وجود دارد که تنها به این موضوع می‌پردازد.
تسنیم: صدور مجوز تلاوت در ایران همانند مجوزهایی که در مصر برای قاریان صادر می‌شود وجود ندارد؟
شاه‌میوه: در ایران به آن شکل، مجوز وجود ندارد ولی سنتی وجود دارد که قاریانی که در مسابقات بین‌المللی رتبه کسب کرد، صدا و سیما مجوز پخش تلاوتش را می‌دهد در واقع عنوان مسابقات به نوعی مجوز تلاوت در صدا و سیما را صادر می‌کند، معمولاً رتبه‌های اول تا پنجم کشوری تلاوتشان پخش می‌شود، اما اشکالاتی به وجود می‌آید بعضاً قرائت‌هایی که پخش می‌شود از نظر وقف و ابتدا و سایر مسائل فنی ضعیف‌اند.
در مصر سطح تلاوت قاری به میزانی رسیده است که به او اعتماد می‌کنند تا در هر محفلی بخواند چراکه غلط نمی‌خواند ولی در ایران، فردی که رتبه نخست مسابقات بین‌المللی را کسب می‌کند شاید به آن سطح نرسیده که به آن اعتماد کامل شود، گاهی اوقات اتفاق افتاده است که برخی از قاریان ایرانی که رتبه کسب کرده‌اند، غلط اعرابی می‌خوانند یا اینکه تلاوت بسیار مهم مراسم برائت از مشرکین در منا و در صحرای عرفات را او واگذار کرده‌اند و در مقابل حاجیان کشورهای عربی عبارت «و اَذانٌ مِنَ الله» را «آذانٌ مِنَ الله» می‌خواند که معنای آن متفاوت است.
این مشکلات نشان می‌دهد کنترل کیفی که باید در جایی صورت می‌گرفته، انجام نشده و فقط صرف اینکه قاری، یک قاری نام‌دار بوده در یک مراسم مهم تلاوت کرده است، یا در حضور مقام معظم رهبری یک قاری که رتبه بین المللی در مالزی داشته، غلط اعرابی خوانده یا کلمه را فراموش کرده و یا وقف و ابتدا خیلی بدی داشته است که حتی در مواردی با اعتراض حضرت آقا مواجه شده است.
تسنیم: آیا در صدا و سیما گروهی وجود دارد که بر تلاوت‌هایی که پخش می‌شود نظارت داشته باشد؟
شاه‌میوه: خوشبختانه در 5 سال گذشته در صدا و سیما این نظارت‌ها بیشتر شده و وضعیت بهتری پیدا کرده است اما محافل را نمی‌توان نظارت و کنترل کرد، برای شبکه‌های ملی آیین نامه‌ای وجود دارد و بر اساس آن عمل می‌کنند و تلاوت‌های تولیدی، بررسی و پس از تأیید، پخش می‌شود.
گفت‌و‌گو از ابوالفضل محمدی، حمید سلیمانی
عکس از علیرضا رستمی
انتهای پیام/ح