اعتقاد به نقش مثبت پیامبر در وحی با قرآن تعارض دارد
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه تهران در نشست «نگاهی نو به مقوله وحی» اعتقاد به نقش مثبت پیامبر در فرایند وحی را به معنای سیطره پیامبر بر خدا عنوان کرد که ممتنع است و این اندیشه را با قرآن در تعارض دانست.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا اولین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی نمایشگاه بین‌المللی قرآن با عنوان «نگاهی نو به مقوله وحی» شامگاه دیروز 31 اردیبهشت با سخنرانی محمدکاظم شاکر، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، مجید معارف، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و اردشیر منصوری پژوهشگر حوزه فلسفه علم و مطالعات قرآن‌پژوهی در نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شد.
وحی و ساحات سه‌گانه
هدایت‌الله جلیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی به عنوان طرح بحث در آغاز این نشست، گفت: به نظر می‌رسد بتوان بحث‌های حول وحی را به سه ساحت وجود‌شناختی، معرفت‌شناختی و متن‌شناختی تقسیم کرد. بحث‌های وجود‌شناسانه در خصوص تعریف وحی، امکان و امتناع، وقوع و عدم وقوع آن است. بحث‌های معرفت‌شناسانه در خصوص حجیت معرفت‌شناختی وحی بوده و بحث‌های متن‌شناختی در خصوص وثاقت تاریخی و اعتبار هرمنوتیکی متن وحیانی خواهد بود. در کنار این سه ساحت بحث معناشناسی به عنوان حوزه‌ای جداگانه‌ای می‌تواند مطرح باشد.
وحی؛ اشتراک در تجربه انبیاء
در ابتدای این نشست منصوری، نویسنده کتاب «از ابر هدایت» در آغاز سخنانش گفت: جایگاه قرآن در دنیای کنونی از ابعاد مختلفی قابل پرسش است. بحث کارکردشناسی قرآن را می‌توان به مناظر مطرح شده اضافه کرد. قرآن به کدام مشکلات انسان امروز پاسخ می‌دهد. من در این نمایشگاه احساس غربت شدیدی کردم. برخی از غرفه‌ها تنها چاپ‌های فانتزی از قرآن داشتند و جای ناشران خوب قرآنی، آثار آیتالله مرعشی در خصوص قرآن و در یک کلام جای قرآن در این نمایشگاه خالی بود.
منصوری ادامه داد: سه پرسش در خصوص وحی وجود دارد. سوال اول این است که سرچشمه وحی کجاست؟ آیا خداوند همچون موجودی انسانی، سخنی را گسیل کرده و کلامی ارسال شده است و یا قلب پیامبر سرچشمه آن بوده است؟ سوال دوم در این خصوص است که مکانیسم وحی چیست؟ سوال سوم نیز در خصوص محصول وحی است، آیا قرآن قانون اساسی است؟
وی تصریح کرد: این سوال که چه تعریفی از وحی ما را به فهم آن نزدیک می‌کند، می‌تواند نتایج عملی داشته باشد. بر اساس تلقی مولانا قرآن بیانگر احوال انبیاست و با این معنا خواندن قرآن به معنای مشترک شدن در تجربه پیامبر خواهد بود.
اعتقاد به نقش مثبت پیامبر در وحی با قرآن تعارض دارد
معارف در آغاز سخنانش گفت: دکتر جلیلی و منصوری در خصوص قرآن سرفصل‌هایی ارائه دادند و من می‌خواهم نکاتی را اضافه کنم. در خصوص قرآن نظریات زیادی از از سوی غربیان و مسلمانان داده شده است که بر سهم پیامبر تمرکز دارند و اینکه سهم آسمان و زمین در شکل‌گیری وحی چقدر است. برخی از تحلیل‌ها وحی را به ساحت زمین آورده و بشری می‌کنند و نظریه‌هایی تحت عنوان تاریخ‌مندی برای وحی ارائه می‌شود، پیامبر را در تولید وحی فعال می‌کند و این دغدغه‌ای برای نقد دینداران است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: من در کتاب علوم قرآنی نقطه عزیمت را ارتباط انسان با خارج از خود در نظر گرفته‌ام. انسان موجودی است که بنا بر اعتقادات مسلمانان صرفا مادی نیست و عالم خارج از وجود ما نیز قسمت ملکی و ملکوتی دارد و وحی روی نمی‌دهد، جز این که بین بخش ملکوتی انسان و ملکوت عالم ارتباطی برقرار شود. این ارتباط برای همه تحت عنوان الهام وجود دارد. مسائلی برای انسان الهام می‌شود و انسان حس می‌کند شناخت و دریافتی در وجودش روی می‌دهد، با نگاه قرآنی انسان در کانون الهاماتی قرار می‌گیرد که می‌توانند به خیر و یا به شر باشد. دو بعدی دانستن انسان و عالم به موحدان اختصاص داشته و درک وحی با این عزیمت‌گاه آسان‌تر خواهد شد.
معارف ادامه داد: در مورد پیامبران شکل خاصی از الهام وجود دارد که از تعالی بالاتری برخوردار است، آیتالله معرفت نام آن را وحی رسالی نهاده بودند که از طریق نزول پیامبر و یا القا مطلب بر قلب پیامبر روی می‌دهد و مبتنی بر تحلیل دو بعدی مادی و ملکوتی انسان و عالم است. اصل درک وحی مبتنی بر این دو کانون است و فیلسوفان مسلمان نیز چنین تحلیلی از وحی دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: انسان چه نقشی در نزول الهامات به خود دارد. در انسان‌های معمولی انسان‌ها کاملا فعال هستند و مشکلی ندارد تا در فرایند نزول الهامات برای انسان‌ها هم نقش قائل باشیم، برای مثال عبادات انسان توفیقاتی برای او ایجاد می‌کند و یا گناه ولایت شیطان بر او را فراهم می‌سازد. تا اینجا می‌توان انسان را در الهامات به خودش فعال دانست. اما آیا پیامبران هم در نزول وحی به خودشان فعال هستند وسهمی بشری در وحی وجود دارد؟
وی تصریح کرد: اگر به ظاهر قرآن توجه کنیم احساس می‌کنیم وحی جز خطوط قرمز است و پیامبران دخالت مستقیمی در نزول وحی به خود ندارند. اگر وحی از سنخ الهاماتی باشد که به صورت فردی واقع می‌شود و مسیری برای زندگی فردی مشخص کند، می‌تواند با نزول و درخواست‌های ما محق شود، اما اگر وحی تجلی خود خدا و نازل منزله علم خدا باشد و در این صورت اگر پیامبر بخواهد فعال باشد، معنای آن احاطه پیامبر بر خدا خواهد بود و این ممتنع است.
معارف تصریح کرد: امام صادق(ع) می‌فرماید این خود خداست که نحوه تجلیی در قرآن یافته است، پیامبر نمی‌تواند نقش فعالی در این زمینه داشته باشد. پیامبر بشر است و درخواست کننده وحی است و گاه ممکن است ماه‌ها انتظار بکشد که وحیی بر او نازل شود. ما در کتاب علوم قرآنی در کنار مطالب ایجابی، به نظریه‌هایی را نقد کرده‌ایم که سعی می‌کنند سهم پیامبر را در محتوای وحی تقویت کنند.
انتهای‌پیام/