رضا بدرالسماء در گفتگو با تسنیم: میناکاری ضریح اماکن متبرکه، توفیق بزرگ زندگی ام است

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، در گلستان شاعر توانای ایرانی نوشته شده: «هنرمند هر جا که رود قدر بیند و بر صدر نشیند». خواستیم با استاد بزرگ میناکاری و هنرمند تراز اول قرآنی که هنرش مدت هاست در خدمت ضریح های مطهر و بقاع متبرکه متبرکه امامزاده ها علیهم السلام درآمده، این صدرنشینی و قدردانی را ببینیم. استاد رضا بدرالسماء، هنرمند اصفهانی، این بار هم مورد قدرشناسی قرار گرفته، به طوری که چند روزی است به عنوان عضو کارگروهی هنرمندان به آستان مقدس حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام در کربلا دعوت شده تا یک بار دیگر هنر میناکاری اش را همچون میناکاری ضریح مقدس امام موسی بن جعفر و امام جواد، حضرت مسلم بن عقیل، جبیب بن مظاهر و بسیاری موارد دیگر، در خدمت عرض ارادت به آستان مقدس سقای تشنه لب کربلا درآورد. این صدرنشینی و قدرشناسی که از ارباب کرم دیدیم، مشتاق مان کرد تا با این استاد میناکاری و هنرمند پرسابقه و درخشان ایرانی گفت و گویی انجام دهیم و ضمن آشنایی با آثار استاد، راز بنده نوازی آن بزرگان را از زبان خودش جویا شویم.

* استاد بدرالسماء! شما را به عنوان استاد برجسته هنری و به خصوص عضو اصلی کارگروه طراحی و ساخت بسیاری از ضریح های متبرکه ائمه اطهار و امامزاده ها علیهم السلام می‌شناسیم. در ابتدا می‌خواهیم بدانیم چه شد که به هنر روی آوردید و هنرتان به هنر قرآنی متمایل شد؟

من تا به حال 69 سال از خدا عمر گرفته ام و سالهاست که به طور مستمر فعالیت هنری دارم. البته در دوران مختلف، گرایش‌های کاریم تغییراتی داشته، مثلا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر با انگیزه فروش صنایع دستی کار می‌کردم و بعد از پیروزی انقلاب تصمیم گرفتم کارهای مفهومی انجام دهم. به این ترتیب بود که بعد از آن که هنرم عیار نصبی کسب کرد، توفیق داشتم کارهای قرآنی انجام دهم. البته به این سادگی نبود، مستلزم این بود که یک مقدار بیشتر تمرین داشته باشم، بیشتر کار کنم و تجربه بیاموزم.

در این میان نگارگری که به اصطلاح به مینیاتوری معروف است خیلی می تواند کاربردی باشد. یعنی احیانا اگر حدیثی یا آیه قرانی باشد، ما می توانیم با سبک نگارگری آن آیه را ترسیم کنیم و به یک اثر هنری تبدیل کنیم. به لطف و یاری خدا در این راستا آثاری نسبتا قابل توجهی خلق شد. البته امیدوارم در باقی زندگی ام آثار بیشتر و بهتری خلق کنم، چون خیلی زحمت کشیدم تا نگارگری را در خدمت قرآن دربیاورم.

*در میان رشته‌های مختلف هنری، چه شد که به طور شاخص بیشتر از همه سراغ هنر نگارگری رفتید؟ چرا این هنر را بیشتر در فعالیت‌های شما می‌بینیم؟

هنر نگارگری هنر ملی میهنی ما است که مخصوص ایرانی هاست. البته بعضی کشورهای شرقی هنر مینیاتور دارند، اما هنر ما حرف های زیادی برای گفتن دارد و سابقه طولانی مدتی دارد که می توان به نحو احسنت از آن استفاده کرد. البته ما آن چنان که باید، در این زمینه موفق نبوده ایم. به خصوص قبل انقلاب که با فعالیت های دشتگاه فاسد رژیم شاهنشاهی این هنر به ابتذال کشیده شده بود. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی خوشبختانه کارهای خوبی انجام شد. هرچند که چندان موفق نبوده ایم، چون تعداد آثاری که قابل دفاع بوده باشد، کمتر داریم؛ به خصوص در موضوع آیات قرآن.

*در این میان شما هنر نگارگری را در خدمت آیات قرآن آورده اید.

بله. من از دوران جوانی این دغدغه را داشتم که کار مفهومی انجام دهم. چون از طریق نگارگری می توان افکار و ایده های مان را به تصویر بکشیم. توانایی نگارگری نسبت به دیگر هنرهای که مرسوم هست و کار شده، بیشتر است و با سبک نگارگری می توانیم به خصوص آیات قرآن و کارهای مفهومی بهتر داشته باشیم.

*هرکسی که آثار هنری شما را مرور کند، متوجه می شود که شما آثار فاخر دینی بسیاری انجام داده اید. می‌خواهیم بدانیم که آیا برای تهیه آثار هنری در بخش مذهبی، از ابتدای فعالیت هنری تان برنامه ای داشتید که وارد هنر معنوی شوید یا اینکه بعد از مدتی شروع شد؟

ورود به عرصه هنر دینی، جزء اهداف اصلی من بود و خواسته و آرزویی بود که از اول داشتم. همیشه از خداوند هم می خواستم در این راستا قدم بردارم. ولی تحقق این آرزو مستلزم این بود که کار کنم و تجربه کسب کنم. البته همین نمایشگاه هایی که داشتیم و مخاطب هایی که می دیدند، بسیار باعث تشویق بودند. من به همین ها دلگرم شدم که مردم این آثار را دوست دارند. همین موضوع باعث شد روز به روز بیشتر بتوانم در این زمینه فعالیت بکنم. تا اینکه به مرور هنرم قوامی به دست آورد که توفیق خادمی قرآن کریم و اهل بیت علیهم السلام را به دست آوردم.

*همان طور که اشاره شد، شما در کارگروه طراحی و ساخت چندین ضریح ائمه اطهار و امامزاده ها علیهم السلام و اماکن متبرکه شرکت داشته اید. درست است؟

همین طور است. این توفیق را خداوند به من عنایت کرده که تا به حال در روند تهیه و ساخت چند ضریح متبرکه حضور داشته ام. البته در تمام موارد من در بخش میناکاری فعالیت کرده ام.

*برای اینکه مردم بیشتر با شما آشنا شوند و بدانند کدامیک از هنرهای شما را دیده اند، خوب است بدانیم در تهیه کدام یک از ضریح های متبرکه شرکت داشته اید و بخش میناکاری آن را تهیه کرده اید؟

اولین بار من را برای شرکت در کارگروه ضریح حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام دعوت کردند و میناکاری این ضریح متبرک را انجام دادم. همچین میناکاری ضریح جدید حضرت حبیب بن مظاهر علیه السلام که در حرم مطهر حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام قرار دارد، به عهده من بوده و یکی از توفیقات بزرگ زندگی ام محسوب می شود. ضریح جدیدی هم که در مقام حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام در خیمه گاه در شهر کربلا وجود دارد، میناکاری ای دارد که بنده توفیق انجام آن را داشتم. در تهیه باب الرأس الشریف حرم حضرت ابوالفضل علیه السلام هم شرکت داشتم. مدتی بعد هم کتیبه میناکاری نیم ضریح امام موسی بن جعفر و امام جواد علیهما السلام و همچنین میناکاری درب حرم این دو امام بزرگوار در کاظمین را انجام دادم. انجام میناکاری پنجره فولاد حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها در شهر قم نیز سعادت بزرگ دیگر زندگی ام است.

*به لطف خدا، چنین آثاری به عنوان باقیات صالحات برای شما باقی خواهد ماند. اما این آثار تا چه زمانی ماندگاری دارند؟

کارهایی در میناکاری ضریح اماکن متبرکه انجام می شود، خوش نویسی و گل خط است که ماندگاری و دوام بسیار زیادی دارد.

*هنرمندان بسیاری هستند که آرزوی خدمت در آستان مقدس ائمه اطهار و امامزاده ها علیهم السلام را دارند. فکر می کنید راز انتخاب یک هنرمند برای خدمت در این آستان چیست؟

من در خودم چیزی نمی بینم که آن بزرگان من را این طور مورد لطف قرار دهند که اجازه داده اند هنرم مدتی در حرم مطهرشان بماند و متبرک شود. اما فکر می کنم شرط اول خدمت در این آستان، اخلاص است. حتی خودم و سایر هنرمندان در این عرصه که وارد می شوند، همیشه با وضو کار می کنند. به خصوص موقع خدمت و طراحی و تهیه آثاری برای اماکن متبرک و مقدس، با وضو و حتی المقدور رو به قبله می ایستند و کار می کنند.  برخی افراد روزه دار هستند و اصول دینی و آداب ادب را به جا می آورند. این اعمال وقتی برخواسته از اخلاص دورنی باشد حتما مورد توجه ایشان قرار می گیرد. هرچند آرزوی عمیق خدمت در این آستان چیزی نیست که به زبان بیاید.

*شاید مردم با هنر میناکاری آشنایی نداشته باشند. این اثر هنری چگونه تهیه می شود و معمولا در کدام بخش ها مورد استفاده قرار می گیرد؟

ابزار کار هنر مینا فلز مس است که در چندین مرحله لعاب داده می شود و در کوره در معرض حرارت شدید قرار می گیرد تا به خوبی پخته شود. البته اساس این کار، داشتن مهارت بالایی است، به خصوص در تهیه ضریح های متبرکه که دقت، توانایی و تبحر زیادی می طلبد تا کار به درستی و با زیبایی کامل ارائه شود و همچنین بعد از مدتی دچار آسیب دیدگی نشود. مشخص است وقتی که قرار است در کنار مضجع شریف ائمه اطهار علیهم السلام و بزرگان دینی قرار بگیرد، از حساسیت بیشتری برخوردار است که هنرمند باید در تهیه آن دقت و مهارت بیشتری داشته باشد.

*چه زمینه های فکر و عقیدتی باید در فرد وجود داشته باشد تا هنر نگارگری را بیاموزد و به خوبی آن را در خدمت معنویات آورده و اجرا کند؟

هنرمندی که به دنبال معرفت و رسیدن اثرش به کمال است، باید خودش را از طریق عبادت صفای باطن داده و با بهره گیری از اساتید شایسته بتواند آموخته هایی را کسب کند و در آثارش نمایش داده و مخاطبان اثرش را به سوی  خدا سوق دهد. بهترین راه برای رسید به این هدف ، انس و الفت با قرآن کریم و احادیث است.

در عین حال برای حسن اجرا هم باید در کنار اساتید وارد و شایسته، این هنر را بیاموزد. البته مواردی را برای حسن کار می توان بیان کرد که در هنر نگارگری وجود دارد مانند عدم وجود پرسپکتیو یا عدم سایه روشن و نور پردازی از یک جهت، به این علت که هنرمند مسلمان می خواهد جلوه اثرش  بازتاب ظهور حق باشد و همه عالم را جلوه حق می داند برای همین بازتاب نور از یک سمت بر نقوش اثرش وجود ندارد. حتی در هنر گل و مرغ هم با وجود تناسب بین نقش ها، گل محمدی باز در مرکز و با بالاترین جلوه و معمولا به رنگ قرمز آتشین قرار گرفته و گل های دیگر به نسبت کوچکتر از آن قرار می گیرند. در ارتباط با پرنده باید نصف گل محمدی باشد چون در حال ستایش آن و گلهای دیگر است. از نظر طرح و رنگ هم نباید حسن و لطافت گل ها را تحت الشعاع  قرار دهد. تعادل و جای گیری نقوش در اثر و فضاهای پر و خالی هم از مواردی است که باید مورد توجه قرار بگیرد. البته این گونه موارد و از این دست را می توان در علم  هندسه اسلامی جستجو کرد و در آثار به کار برد.

*کم نیستند خانواده های اصفهانی  که اهل هنرهای اصیل هستند. در این میان می‌خواهیم بدانیم شما که به عنوان استاد برجسته و هنرمند تراز اول آثارتان در اماکن شریف و بقاع متبرکه مورد استفاده قرار می‌گیرد، آیا خانواده تان نیز اهل هنر هستند؟

در خانواده پدری به جرأت می توانم بگویم که همگی جزء هنرمندان بوده و در فعالیت هنری داشته اند. البته پس از سالها هر کدام سراغ رشته دیگر کاری رفتند و در این میان اعضای خانواده پدری، تنها من این هنر را ادامه دادم. البته برادر بزرگم که دروس حوزوی خوانده و از روحانیون است، در دوران کودکی و نوجوانی ام کمک و حمایت زیادی از من می کرد که بتوانم شوق و استعداد هنری ام را پیگیری کنم.

در عین حال نه تنها خانواده ام، بلکه حتی اجداد ما هم در رشته های هنری گوناگونی از جمله قلمزنی مهارت زیادی داشته اند.

*آیا علاقه به هنر، به فرزندان شما هم به ارث رسیده است؟

من یک دختر و دو پسر دارم که هر سه در رشته های گوناگون هنری مانند طراحی، تذهیب، میناکاری و قلمزنی مهارت دارند. در این میان دخترم، آمنه بدرالسماء، مهارت بسیاری در هنر دارد و تابلوهای نفیسی تهیه کرده و در جشنواره های گوناگون صاحب رتبه برتر شده است. نوه دختری نوجواین هم دارم که او هم از کودکی به هنر علاقه مند بود و در چهار سالگی در نمایشگاهی شرکت کرد که بسیاری از تابلوهای او به فروش رسید و مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفت.

دخترم از دوران خردسالی در کنار خودم نقاشی می کشیدم و من و مادرش همیشه مشوقش بودیم. او نه تنها در کشور خودمان در چندین نمایشگاه شرکت کرده، بلکه در کشورهای آلمان، الجزایر، سنگال، ایتالیا و تاجیکستان هم نمایشگاه های انفرادی و جمعی داشته است. در عین حال در فستیوال های گوناگون نگارگری و نقاشی شرکت کرده که رتبه های خوبی کسب کرده  است. در سال 2011 میلادی بود که در فستیوال تذهیب و مینیاتور که در کشور الجزایر برگزار شد شرکت کرد و مقام اول جهانی را کسب کرد. بعد از آن آثارش در کتاب های و مجلات زیادی چاپ شد و در چند موزه هم نگهداری می شود.

نوه کوچک خانواده مان هم در رشته نقاشی کار می کند و پشتکار و استعداد قابل توجهی دارد که میتوانم از لحاظ پشتکار او را با خودم مقایسه کنم. حتی آثار او در چند نمایشگاه عرضه شده است. همیشه تعجب مردم از این بود که باور نمی کردند تابلوها را خودش به تنهایی کشیده باشد. او هم برای اینکه آنها باور کنم استعداد و توانایی خودش است، مقابل مردم می نشست و تابلوی نقاشی می کشید.

در عین حال آرزو دارم فرزندان و خانواده و نسل ما هنر و توانایی هایشان را در خدمت اسلام و قرآن و اهل بیت علیهم السلام بیاورند و تلاششان مورد تایید خداوند متعال قرار بگیرد.

*این روزها آثار هنری شما در برخی موزه ها نگهداری می شود. ممکن برای آشنایی بیشتر ما تعدادی از این موزه ها را نام ببرید؟

یکی از موزه ها،  موزه حضرت امام رضا علیه السلام در مشهد است که تعدادی از آثار را به خصوص آثار دینی را نگهداری می کند. موزه حضرت امام علی علیه السلام در تهران، موزه هنرهای معاصر تهران، موزه هنرهای معاصر اصفهان، موزه هنرستان هنرهای زیبای اصفهان، گنجینه دانشگاه اصفهان، موزه جماران تهران، موزه نگارستان امام خمینی (ره) اصفهان، موزه هدایای مقام معظم رهبری در مشهد از دیگر موزه هایی هستند که آثاری در آنها نگهداری می شود. در خارج از کشور هم موزه هنرهای زیبای الجزیره در کشور الجزایر، موزه هنر اسلامی شارجه در امارات متحده عربی و موسسه فرهنگی اکو دارای آثاری از من هستند.

*شما به عنوان استاد شناخته شده، در کشورهای دیگر هم فعالیت های نمایشگاهی داشته اید. نمونه هایی از کشورهایی که به عنوان نماینده کشورمان آثار هنری ایرانی اسلامی را معرفی کرده اید، نام ببرید.

تا به حال بیش از 50 نمایشگاه انفرادی و بیش از 200 نمایشگاه گروهی داخلی و خارجی داشته ام. نمایشگاه نگارگری پاریس فرانسه، فلورانس ایتالیا، سنگال،  ترکمنستان، مالی، الجزایر، طرابلس لبنان ، بیروت لبنان، تلمسان الجزایر ، برلین آلمان، آذربایجان، گرجستان، شارجه امارات، آستانه قزاقستان، آنکارای ترکیه و سارایوو در بوسنی هرزگوین از دیگر نمایشگاه هایی است که در آنها فعال بوده ام.

*گفتگو از مریم مرتضوی

انتهای پیام/