داغ سیل بر پیشانی گلستان؛ وقوع ۱۲۶ سیلاب مخرب در ۳ دهه

به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، بارش‌های نقطه‌ای، در زمان کوتاه اما با شدت بسیار زیاد در گلستان همواره خسارت مالی و جانی به همراه داشته با این‌حال نبود یک برنامه جامع برای مدیریت این پدیده طبیعی جای تأمل است و با اینکه هرساله بخشی از اعتبارات ماده 10 و 12 و هم‌چنین بخشی از اعتبارات دستگاه ها برای کاهش خسارت‌های سیل هزینه می‌شود اما همچنان صدمات جبران ناپذیری از این بلای طبیعی به گلستان وارد می‌شود.

از 2 دهه قبل تاکنون همه ساله در چند نوبت و حتی پیش از رسیدن دوره بازگشت سیلاب‌هایی راه می‌افتد و هرآنچه که بر سر راهش قرار می‌گیرد را با خود می‌برد و کسی هم یارای مقاومت برابر آن را ندارد.

وقوع سیل و خسارت‌های بی‌شمار آن بیش از آنکه ناشی از قهر طبیعت باشد، نتیجه فعالیت‌های ناصواب انسانی است. تخریب جنگل‌ها و مراتع، چرای بی‌رویه دام در بالادست سدها و مسدود کردن غالب رودخانه‌های کشور با دیواره‌های بتونی، انجام فعالیت‌های عمرانی غیرکارشناسی، فرسایش شدید خاک به علت خشکسالی‌های مداوم بخشی از دلایل وقوع سیلاب هاست.

براساس داده‌های بانک اطلاعاتی خسارات سیل معاونت آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، سیلاب‌ها سالانه بالغ بر 10 هزار میلیارد ریال به کشور خسارت وارد کرده اند و تنها در فاصله سال‌های بین 30 تا 83 سبب کشته شدن 11 هزار و 739 نفر و مفقودی 2 هزار و 381 نفر دیگر شده است. براساس اطلاعات رسمی در همین بازه زمانی 2 میلیون و 300 هزار هکتار از مزارع کشور دچار آسیب و بالغ بر یک میلیون و 580 هزار رأس دام نیز تلف شده است.

در این بین، سیل سال 80 در استان گلستان، همچنان به عنوان ویران‌گرترین سیل در کشور از آن یاد می‌شود که 500 نفر بر اثر وقوع آن جان خود را از دست دادند.

براساس نقشه‌های پهنه‌بندی مخاطرات طبیعی از جمله سیل، گلستان از جمله استان‌های سیل‌خیز و سیل‌گیر کشور محسوب می‌شود و از این حیث بعد از استان فارس بیشترین سیلاب‌ها را شاهد بوده و خسارت‌های زیادی هم به آن تحمیل شده است.

وسعت تخریبی سیل بیستم مرداد سال 80 در شرق گلستان حدود 5 هزار کیلومتر را در برگرفت و طبق اعلام سازمان ملل در اوت سال 2001 این سیل در آن سال، رتبه یک تلفات انسانی سیل در جهان را به خود اختصاص داد. بارش شدید باران با سرعت و حجمی باورنکردنی یکی یکی روستاهای بر سر راه را نابود کرد و حتی خودروهای عبوری در محور پارک ملی گلستان را هم با خود برد. در این سیل هزاران تن خاک جابه‌جا و مخزن سد گلستان پر شد. این سیل در سال بعد از آن ( سال 82) درست در همان روز برای باردیگر تکرار شد و این بار هم جان تعدادی از مردم این استان و مسافران را گرفت.

سال‌هاست که داغ بلایای طبیعی بر پیشانی این استان خورده است و گلستانی‌ها هم در بهار و تابستان با چشمی‌ ترسان به آسمان می‌نگرند.

براساس آمار رسمی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان از سال 70 تا 95 بیش از 120 فقره سیل بزرگ و کوچک در این استان رخ داده که تنها در سال 91 وقوع 14 فقره سیل در این استان به ثبت رسیده است.

همچنین براساس آمار خسارات سیل استان گلستان از ابتدای دهه 70 تا ابتدای سال 96 بیشترین سیلاب‌ها در مراوه‌تپه با 44 فقره، علی‌آبادکتول با 39 فقره و کردکوی با 33 فقره رخ داده است. با این‌حال بیشترین خسارت‌ها سهم شهرستان‌های گالیکش، آزادشهر، مراوه‌تپه، رامیان، علی‌آبادکتول و غیره بود.

بررسی‌های آماری نشان می‌دهد، خطر سیل اغلب شهرها و روستاهای استان گلستان را تهدید می‌کند و لازم است که برنامه جامعی برای پیشگیری از وقوع سیلاب‌های مهیب، مدیریت آنها و کاهش خسارت‌های ناشی از آن در این استان به اجرا درآید. عملیات آبخیزداری در صورت اجرای کارشناسی و علمی می توان یکی از راهکارهای موثر در کاهش خسارت های سیل در پایین دست باشد.

آن‌طور که مسئولان می‌گویند از حدود 2 میلیون و 20 هزار هکتار از حوضه‌های آبریز این استان، اجرای عملیات آبخیزداری در یک میلیون و 700 هزار هکتار لازم وضروری است. موضوعی که پس از سیل سال 80 مورد تأکید قرار گرفت اما آنچه اتفاق افتاده نشان‌دهنده انحراف زیاد از برنامه‌های مصوب است.

عبدالرحیم لطفی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان می‌گوید: فاز نخست یا همان مرحله مطالعات در همه حوضه‌های آبخیز استان انجام شده و در 47 درصد این سطح، کارهای اجرایی در حال انجام است. این سطح جزء مناطق اولویت‌دار و حوضه‌های بحرانی استان به شمار می‌رود که نقاط جمعیتی بسیار و تأسیسات فراوانی در آن استقرار دارد.

طرح جامع مدیریت سیل گلستان موضوعی است که لطفی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: بعد از سیل‌های سال 80 طرح جامع مدیریت سیل گلستان تهیه شد اما یکی از اشکالاتی که منجر به عدم اجرای این طرح شد، این بود که برخی دستگاه های اجرایی کارها و وظایف ذاتی خود را هم در قالب این طرح آورده بودند. مثلا آب منطقه‌ای ساخت سدها و هزینه‌های موردنیاز برای این پروژه‌ها را در قالب طرح جامع سیل آورده بود که همین مسئله موجب شد تا این طرح به علت هزینه‌های گزاف هیچ‌گاه اجرایی نشود.

او یکی از دلایل افزایش خسارت‌های سیل را در استان مربوط به بدقولی دولت‌ها دانسته و گفته است: پس از سیل سال 80 از محل اعتبارات ملی ردیفی اعتباری برای اجرای عملیات آبخیزداری استان به مبلغ 180 میلیارد تومان به تصویب رسید و قرار بود در مدت 12 سال این پروژه به صورت کامل در استان به اجرا درآید اما با اینکه حدود 16 سال از آن زمان می‌گذرد کمتر از 40 درصد اعتبارات به استان اختصاص یافته است.

به گفته لطفی در سال‌های 70 تا 96 بیش از 120 فقره سیل رخ داده و حدود 7 هزار و 500 میلیارد ریال خسارت هم به استان وارد شده  که البته خسارت های پنهان ناشی از وقوع سیلاب‌ها شاید چند برابر این عدد باشد. برای اجرای عملیات آبخیزداری در استان حداقل به 380 میلیارد تومان اعتبار نیاز است که با روند کنونی تخصیص اعتبارات، این روند سال‌ها ادامه خواهد داشت.

او معتقد است بسیاری از حرایم رودخانه‌ها مورد تعرض قرار گرفته و زهکشی‌ها از بین رفته است. مراتع به علت چرای بی‌رویه و خشکسالی‌های متعدد دچار ضعف پوشش گیاهی شده، سازه‌های غیراستاندارد و نامناسب بر روی رودخانه‌ها ایجاد شده و کشاورزی در اراضی شیبدار خارج از قاعده بوده و همین عوامل دست به دست هم داده تا سیلاب‌ها همواره در استان خسارت به بار بیاورند.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان بر لزوم اجرای طرح‌های آبخیزداری و ایجاد بندهای خاکی و سازه‌های سنگی و ملاتی تأکید می‌کند و می‌گوید: بسیاری از شهرها و روستاهای استان در معرض خطر سیل قرار دارد برای همین باید در بالادست اتفاقی رخ دهد تا جلوی شدت سیلاب‌ها گرفته شود تا در پایین دست خسارت کمتری برجای بگذارد. براساس نقشه‌های پهنه بندی 950 هزار هکتار از مساحت استان سیل‌گیر بوده و 680 هزار هکتار نیز سیل‌خیز است.

وقوع سیل در استان هرساله به ‌ویژه در ماه های مرداد و شهریور تکرار می شود اما به نظر می رسد هنوز نگاهی کارشناسی و منطقی به این مسئله وجود ندارد. با اینکه بسیاری از مدیران، ناتوانی خود را در مدیریت سیلاب بر گردن کمبود اعتبار می اندازند اما عباسعلی قزلسفلو؛ رئیس پژوهشکده محیط‌های خشک کشور که مجری چند طرح تحقیقاتی در گلستان بوده، معتقد است نه فقط اعتبارات کمی در استان هزینه نشده بلکه مدیریت نادرست سبب شده که اقدامات انجام شده، اثرگذاری نداشته باشد.

او معتقد است وقوع سیلاب‌های متعدد و مرگ مردم این استان نشان می‌دهد که گلستان هنوز ایمن و آماده  در برابر مخاطرات طبیعی از جمله سیل نیست.

او سیل را جزء قانون طبیعت می‌داند و می‌گوید: ما باید اقداماتی را در دستور کار قرار دهیم که نگذاریم این پدیده طبیعی به یک بلای انسانی تبدیل شود.  با اینکه هرساله سیل و خسارت‌های آن را تجربه می‌کنیم اما عجیب است که درسی از آن نگرفته‌ایم و برنامه‌ای برای آینده نداریم.

رئیس پژوهشکده محیط‌های خشک کشور با بیان اینکه شهرها و روستاها و حتی اراضی کشاورزی و جنگلی این استان در معرض سیلاب قرار دارد، ادامه می دهد: برخی از سیلاب ها در قالب درون شهری هستند و سبب آبگرفتگی معابر، مغازه‌ها و منازل مسکونی می‌شوند، سیلاب‌های برون شهری یا رودخانه‌ای نیز تأسیسات، بناها و زیربناها، زمین‌های کشاورزی و غیره را تهدید می‌کند که هر 2 مورد در حوضه‌های آبریز استان رخ می‌دهد. اما مسئله مهم و اساسی و البته قابل تامل این است که هنوز گلستان برنامه جامع مدیریت سیل ندارد.

او با بیان اینکه بعد از سیل سال 80 فرصت مناسبی برای استفاده از اعتبارات این بخش در استان فراهم شده، خاطرنشان می کند که در این سال ها بیش از میزان موردنیاز در استان برای سیل هزینه شده اما آنچه که انجام شد، نادرست بود. از طرفی مسئولان استان هم باید پاسخ بدهند که در همه این سال‌ها چرا به سراغ افرادی که دانش مدیریت سیل دارند، نرفته‎اند. مسئولان می‎توانستند با اعتباراتی که هرساله برای این بخش به استان تزریق می‌شود علاوه بر  تهیه و اجرای طرح جامع مدیریت سیل، بسته‌های مختلف را به عنوان مکمل در کوتاه مدت طراحی کنند.

سیلاب‌ها به عنوان یک رفتار طبیعی در همه جا امکان وقوع دارند، حتی در کشورهای توسعه یافته نیز بعضا وقوع سیل سبب جان باختن شهروندان آنها می‌شود. اما مسئله مهم این است که در استانی مانند گلستان که کلکسیونی از بلایا و بحران‌های طبیعی و دست ساخت در آن رخ می‌دهد، داشتن برنامه و سندی جامع یک امر ابتدایی است که باید در دهه‌های گذشته مسئولان به فکر تهیه و اجرای آن می‌افتادند. در کنار اقدامات فیزیکی، انجام فعالیت های فرهنگی نرم افزاری، استفاده از سیستم‌های هشدار سیل و اطلاع رسانی و آموزش مردم، نصب تابلوها و علائم هشداردهنده حداقل می‌تواند از خسارت‌های جانی این پدیده بکاهد.

گزارش از فریده ستایشگر

انتهای پیام/ ت