چگونه مصالح و تجهیزات تقلبی در ساختمان "مرگ" ساکنان را باعث می‌شود/ پرکردن پاکتهای "برند خارجی" با مصالح ساختمانی تقلبی
معاون حوزه پیشگیری و حفاظت از حریق آتش‌نشانی تهران با بیان اینکه در کشورهای توسعه‌یافته فروش جنس فیک و تقلبی، جرم محسوب می‌شود و جزای بسیار سنگینی دارد، می‌گوید: برای برخی اجناس وارداتی، آزمایشگاهی داخل کشور وجود ندارد که استاندارد آنها را بسنجند!
به گزارش خبرنگار حوادث باشگاه خبرنگاران پویا؛ حوزه معاونت پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی تهران علاوه بر تهیه و تنظیم طرحهای ایمنی و پیشگیری از حریق و حوادث در مواردی مانند مشارکت در تهیه و توسعه مقررات ملی ساختمانی در موضوعات ایمنی، نظارت و کنترل ساختمانها در زمینه حفاظت در برابر حریق و حوادث، مشارکت در برنامه‌های ایمن‌سازی شهر تهران، ارئه روش‌های نوین در جهت دست‌یابی به ایمنی از حریق در اماکن و تأسیسات شهری و ... فعالیت دارد.
این معاونت یکی از ارگانهایی است که با صدور تأییدیه ایمنی نقش اساسی در میزان ایمنی ساختمانهای مسکونی و اداری سطح شهر دارد.
اما کشف برخی موارد نوین مخاطره‌آمیز در ساختمانها، احراز کیفیت مصالح و متریال به‌کار رفته در ساخت سازه‌ها با آنچه از سوی تولیدکنندگان ادعا شده و ارائه راه‌کارهای عملیاتی برای کاهش سطح خطر در ساختمانها از جمله موارد دشواری است که عملاً معاونت پیشگیری از حریق سازمان آتش‌نشانی به آن ورودی اجباری داشته است در حالی که در برخی از این موارد، ورود پیش‌دستانه دستگاه‌ها و مراکز خاص دیگری مانند مرکز تحقیقات ساختمان وزارت مسکن، سازمان استاندارد و ... ضروری بوده است.
در این میان، استفاده از "تکنولوژی‌های نوین" در ساخت ساختمانها و استفاده از مصالح خاص جدید که پیش‌تر استفاده از آنها سابقه‌ای در حوزه ساختمان‌سازی نداشته، چالشی است که برخی از فعالان فناور در حوزه سازه با آن دست به گریبان هستند و البته این مسئله برای معاونت پیشگیری آتش‌نشانی تهران نیز مشکلات خاص خود را در احراز ایمنی و صدور تأییدیه نهایی داشته است.
گلایه فعالان فناور این حوزه این است که در صورت مجاب شدن انبوه‌سازان یا مالکان برای استفاده از مصالح با سطح تکنولوژی‌های نوین در پروژههای ساختمانی، به‌دلیل ناشناخته بودن برخی از این مصالح و متریال برای معاونت پیشگیری آتش‌نشانی، صدور گواهی ایمنی این دسته از ساختمانها با چالش و مشکل جدی مواجه می‌شود و در نهایت طولانی شدن فرایند دریافت گواهی ایمنی و پایان کار یا حتی محرومیت از دریافت این تأییدیه ایمنی، باعث می‌شود که بسیاری از تولیدکنندگان و انبوه‌سازان مسکن، قید استفاده از تکنولوژی‌های نوین در پروژههای خود را بزنند!
از همین رو برای بررسی صحت و سقم این چالش اخیرِ مورد گلایه فعالان فناور و آگاهی از روند صدور تأییدیه ایمنی ساختمانها، نوع تعامل سازمان آتش‌نشانی تهران با شرکتهای دانش‌بنیان و ... گفت‌وگویی با مهندس محمود قدیری؛ معاون حوزه پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی تهران داشتیم.
بخش نخست این گفت‌وگو با عنوان "آتش‌سوزی خاصی که در چند دقیقه منجر به فروریختن ساختمان می‌شود/ پارامترهای ایمنی واحدهای مسکونی را بشناسید" منتشر شد؛ در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
تسنیم: مرکز تحقیقات مسکن با توجه به شرح وظایف و ضوابط، گواهی‌نامه‌هایی به مصالح نوین اعطا می‌کند؛ با توجه به اینکه آتش‌نشانی نیز در مرکز تحقیقات ساختمان وزارت راه و شهرسازی حضور مؤثر دارد، زمانی که مرکز تحقیقات، تأیید نهایی را به مصالح نوین ارائه داد، آتش‌نشانی نیز همان تأییدیه را می‌پذیرد یا مجدداً مصالح را تست و آزمایش می‌کند؟
همان‌طور که گفتم ما (آتش‌نشانی) یک واحد اجرایی هستیم و واحد تحقیقات برای استاندارد نیستیم، از نظر قوانین کشور چند مرکز برای مصالح، لوازم، مواد، دارو، غذا و ... گواهینامه استاندارد صادر می‌کنند؛ سازمان ملی استاندارد، مرکز ساختمان، وزارت بهداشت و ... از جمله این سازمانها هستند.
در مرکز تحقیقات ساختمان نیز با بحث آتش، بیشتر سروکار داریم و بخشهای دیگر به سازمان مهندسی و سازه بازمی‌گردد، آتش‌نشانی تستهایی که این مرکز انجام می‌دهد و گواهی‌نامه‌های فنی که صادر می‌کند را ملاک عمل قرار می‌‌داده و از آنها استعلام می‌کند چون امکان دارد برخی از این گواهی‌نامه‌ها جعلی باشد، در نهایت اگر اثبات شد که ماده تولیدشده در فلان کارخانه مورد تأیید مرکز تحقیقات است، آتش‌نشانی نیز تأییدیه را صادر می‌کند.
گواهینامه فنی با استاندارد تفاوت دارد، گواهینامه فنی روش اجرا را نیز بیان و به‌طور مثال عنوان می‌کند ماده تولیدشده چند درصد باید با آب ترکیب شود، روش اجرای آن چگونه و زمان عمل‌آوری آن چقدر است و تمام جزئیات کار را بیان می‌کند اما استاندارد عنوان می‌کند که استفاده از فلان جنس مشکلی ندارد در صورتی که در گواهینامه فنی استفاده از یک ماده با شرایط ذکرشده، مجاز شمرده می‌شود.
نقص و کمبودی در گواهینامه فنی وجود دارد که با مرکز تحقیقات صحبت شده و امیدواریم این کمبودها رفع شود و مرکز تحقیقات نیز پیگیر این کار است.
به‌عنوان مثال منِ کارخانه‌دار و تولیدکننده، زمانی که محصولی را تولید می‌کنم، طبیعتاً هنگام تست و آزمایش بهترین محصول را برای آزمایش ارائه می‌دهم، این سؤال مطرح است برای مابقی محصولات تولیدشده که در جامعه توزیع خواهد شد، شرایط کنترل می‌شود؟ در بسیاری از موارد مانند درهای مقاوم حریق رؤیت شده که این شرایط و ضوابط رعایت نمی‌شود.
در تعداد قابل توجهی از شرکتهای تولیدکننده محصولات در حوزه آتش‌نشانی، متأسفانه بعد از اخذ گواهینامه فنی از کیفیت شاخصه‌های آنها کاسته می‌شود.
تسنیم: در حوزه معاونت پیشگیری آتش‌نشانی ابزاری برای سنجش کیفیت مواد و مصالح وجود دارد؟
خیر! آتش‌نشانی وظیفه‌ای دارد و این وظیفه را انجام می‌دهد، به‌طور مثال مرکز تحقیقات اعلام می‌کند فلان جنس، تولید شده و مورد تأیید این مرکز است، آتش‌نشانی نیز در هر مکانی که ساختمان ساخته و از آن مصالح استفاده شده، از طریق کارخانه یا نماینده رسمی استعلام انجام داده و مالک موظف است گواهی‌های اصالت کالا را به آتش‌نشانی ارائه کند.
به‌طور مثال کارخانه‌ای پنل گچی معمولی و پنل گچی مقاوم در مقابل حریق تولید می‌کند و در تمام کشور برند این شرکت را زده‌اند، در صورتی که 90 درصد این برندها، نماینده کارخانه اصلی نیستند!
کارخانه باید رسماً نمایندگان فروش خود را به آتش‌نشانی معرفی کند به‌طور مثال نمایندگانش در تهران را معرفی کند، آتش‌نشانی نیز در هر پروژه استعلام کرده و باید گواهی اصالت به آتش‌نشانی ارائه شود اما این سؤال مطرح می‌شود که؛ تمام محصولات تولیدشده، مشابه نمونه ارائه‌شده برای آزمایش است یا خیر؟
متأسفانه این اتفاق در حال مخدوش شدن است، البته آتش‌نشانی پیگیر است و با مرکز تحقیقات ساختمان مکاتبه صورت گرفته، برای مثال زمانی که درِ مقاوم حریق تست می‌شود، داخل این در دو لایه فلزی فرو رفته و وسط آن پشم سنگ است، مقدار پشم سنگ، نوع و ضخامت فلز مورد استفاده در بحث مقاوم حریق تأثیرگذار است، اگر جنس فلز، سایز و ضخامت فلز در مناسب نباشد، ممکن است منبسط شده و داخل چهارچوب گیر کند، یعنی فرد هنگام آتش‌سوزی منزل، داخل خانه محبوس شده و راه فرار وی بسته شود، یعنی در به‌جای اینکه به کاهش خسارت کمک کند خود عاملی بر تشدید خسارت می‌شود!
متأسفانه بسیاری از اجناسی که از خارج کشور وارد می‌شود دچار چالش هستند و طی مکاتباتی که آتش‌نشانی با گمرک، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان ملی استاندارد داشته، تقاضا شده اجناس را کنترل کنند که آیا این اجناس کیفیتهای مطرح‌شده را دارا هستند یا خیر یا اصلاً برخی از آنها فِیک و تقلبی هستند.
مثلاً برندی معروف که استاندارد دارد، در کشورهایی که تعهد به ضوابط بین‌الملل ندارند، فیک آن تولید، به‌راحتی وارد کشور شده و به‌قیمت گرانی داخل کشور فروخته می‌شود یعنی مالک پول جنس اصلی را می‌دهد ولی از فیک آن استفاده می‌کند! و یک‌سری سودجو نیز از این موضوع استفاده می‌کنند.
آتش‌نشانی به‌صورت جدی، مکاتباتی با سازمان ملی استاندارد داشته و این سازمان نیز همکاری‌هایی با آتش‌نشانی انجام داده است.
متأسفانه برای برخی اجناس، آزمایشگاهی داخل کشور وجود ندارد که استاندارد اجناس وارداتی را بسنجد که با توجه به مکاتبات صورت‌گرفته، درخواست دادیم این اجناس توسط سازمان استاندارد مشمول استاندارد اجباری شوند، بسیاری از این اجناس اصلاً استاندارد ندارند.
استاندارد برای هر محصولی باید آیین‌نامه بنویسد که به‌اصطلاح به آن کد استاندارد تعلق بگیرد، برای بسیاری از محصولات اصلاً کدی وجود ندارد، جالب است بدانید برخی اجناس خارج از کشور که استاندارد دارند، داخل کشور تولید می‌شود اما برند خارجی روی آن نصب می‌کنند.
ایمنی مؤلفه‌های زیادی دارد و اگر هر کدام از مؤلفه‌ها رعایت نشود، ایمنی ساختمان تضمین نمی‌شود، هم باید کیفیت محصولات و هم اجرا درست باشد، مشکل اجرا نیز وجود دارد، مثلاً محصولی خریداری می‌کنید، اگر محصول درست اجرا نشود ساختمان در مقابل حریق حفاظت نخواهد شد.
به‌طور مثال دری را با قیمت 5 میلیون تومان خریداری کردید، اگر مقدار و ضخامت گچ و سیمان استفاده‌شده داخل در برای نگهداری چهارچوب، نحوه اجرا، زمان عمل‌آوری و ... درست رعایت نشود، در ایمن نخواهد بود، به‌طور مثال در را از خارج وارد می‌کنند و دستگیره‌ها را از جنسهای غیرمقاوم استفاده می‌کنند.
این مسائل که در زمان اجرا اتفاق می‌افتد حداقل برای آتش‌نشانی قابل کنترل نیست و فاکتورهایی است که می‌تواند به‌سادگی منجر به مرگ شهروندان شود.
در کشورهای توسعه‌یافته فروش جنس فیک و تقلبی، جرم محسوب می‌شود و جزای بسیار سنگینی دارد اما متأسفانه داخل کشور ما در بورس محصولاتی که برای ساخت‌و‌ساز استفاده می‌شود، مشاهده شده جنسی اصلی با قیمت 300 هزار تومان و جنس تقلبی با قیمت 30 هزار تومان وجود دارد! سازنده کدام را انتخاب می‌کند؟ معمولاً جنسی که منافع سازنده را بیشتر تضمین می‌کند، مگر اینکه سفارشی شده و مالک و بهره‌بردار پیگیر باشد که حتماً جنس اصلی استفاده شود، در صورتی که باید سیستمی در کشور داشته باشیم تا بازار را رصد کند و اجناس عرضه‌شده اصالت داشته و جریمه سنگین برای جنس تقلبی وجود داشته باشد.
ما به‌عنوان یک سازمان (سازمان آتش‌نشانی) باید همه‌کاری انجام دهیم! هم طرح و نقشه، هم متریال و هم اجرا را کنترل کنیم که عملاً انجام تمام این موارد، امکان‌پذیر نیست و هم در زمان پایان کار بررسی کنیم که کار درست اجرا شده یا خیر اما این مسیر غیرممکن است.
سازمان نظام مهندسی باید نظارت بر اجرا داشته باشد، مؤسسه سازمان ملی استاندارد، قوه قضاییه و نیروی انتظامی باید بر توزیع کالا در بازار نظارت کنند، مرکز تحقیقات ساختمان به‌نحو دیگری باید نظارت کند، همه باید دست به دست هم دهیم تا کشوری ایمن داشته باشیم و گرنه هر مکانی که امکان جذب پول و درآمد کاذب وجود داشته باشد هستند افراد قلیلی که از آن سوءاستفاده کنند.
تسنیم: اشاره داشتید به اینکه امکان دارد برخی از مصالح استفاده‌شده در ساختمانها که اخیراً از مرکز تحقیقات مجوز گرفته‌اند، استانداردهای بدوی را نداشته باشند، یعنی گواهینامه را اخذ کردند اما در حین تولید سطح استانداردهای آنها تنزل یافته باشد، آتش‌نشانی برای تشخیص متریال و مصالحی که در ساختمانها استفاده می‌شود و فاقد استاندارد است، مکانیزم خاصی دارد؟
یک‌سری محصولات قابل کنترل است مثلاً اجزای اعلام حریق که می‌توان آنها را میدانی کنترل کرد کما اینکه این کار را انجام می‌دهیم گرچه اصالت کالا را نیز اخذ می‌کنیم.
برخی عناصر اکتیو و برخی پسیو هستند؛ عناصری پسیو هستند که برای عملکرد خود نیاز به انرژی و جریانات ندارند، مانند آجر؛ آجر مقاوم حریق است، نه برق، نه آب و نه نیروی محرکه نیاز دارد اما به‌طور مثال یک "دِتکتور" یا آشکارکننده نیاز به جریان برق دارد، اگر برق آن قطع شود خوب کار نمی‌کند یا سیستم شبکه بارنده (اسپرینکلر) همیشه پمپ الکتریکی باید داشته باشند، پمپ آب را درون لوله تزریق کند و باید تحت فشار باشد که اگر شیر یا مسیر باز شد آب خارج شود و حریق را اطفا کند.
کنتزل عناصر پسیو که بسیار مهم‌تر از عناصر اکتیو در حفاظت از ساختمان در برابر حریق هستند، با روش آزمایشگاهی نیز سخت است.
تسنیم: در نهایت آتش‌نشانی برای این موارد چگونه گواهی ایمنی صادر می‌کند؟
بر اساس اسناد موجود که نشان می‌دهد جنس متعلق به نماینده اصلی کارخانه، چه داخلی و چه خارجی آن است.
به‌طور مثال یک ستون فلزی باید دو ساعت مقاوم حریق باشد و اعلام می‌کنیم که ماده استفاده‌شده در ستون باید بر اساس استاندارد آزمایشگاهی‌شده 17 میلی‌متر ضخامت داشته باشد، ضخامتها را اندازه‌گیری می‌کنیم البته در اندازه‌گیری ضخامت نیز مشکلات زیادی داریم یعنی استاندارد می‌گوید باید این ضخامت یکنواخت باشد، این طور نباشد در جایی کم و در جایی زیاد باشد.
اندازه‌گیری توزیع ضخامت در سطح ساختمان کار دشواری است، ممکن است ضخامت در جایی کم و در جایی زیاد شده باشد و اتفاقاً اگر در قسمتی که ضخامت کم است، آسیب و شکستی رخ دهد، کل ساختمان می‌ریزد، فرض کنید این موارد در تمام طبقات رعایت شده و فقط در طبقه هفتم رعایت نشده باشد و از شانس بد ساکنان، همان طبقه هفتم دچار آتش‌سوزی شود، در این زمان اگر تیر رها شود، روی سقف طبقه پائینی می‌افتد، فروریزش پی‌درپی رخ می‌دهد و کل ساختمان خواهد ریخت.
پس بدانید که در آتش‌نشانی نیز شرایط سختی داریم البته این دانش حدود 6 تا 7 سال است که به سازمان آتش‌نشانی منتقل شده است، پیش از این، اصلی به‌عنوان مقاومسازی سازه‌های فلزی در برابر حریق وجود نداشت.
قبل از الزام مبحث سال 92 به مقاومسازی، مقاومسازی را در سازه‌های فلزی الزامی کرده بودیم البته با مقاومت شدید سازندگان، مردم مواجه می‌شدیم، آن زمان برخی به مسئولان شکایت کرده و می‌گفتند این موضوع بیهوده و رانتی است و تاکنون ساختمان به‌علت حریق فروریزش نکرده و اعتقادی به این موضوع وجود نداشت.
زمانی که این موضوع شروع شد، مرکز تحقیقات ساختمان در مبحث سال 92 آن را الزامی کرد و در سال 95 اعتقادات بیشتر و در نهایت حادثه پلاسکو باعث شد مردم و مسئولان یقین پیدا کنند و باور بیاورند که این مسئله جدی و خطرناک است.
اعلام می‌کنم که تا حد امکان کنترل انجام می‌شود، می‌توانم به‌جرأت به شما بگویم 80 درصد مواد و مصالح استفاده‌شده اصلی است اما ممکن است در 20 تا 30 درصد آسیب وجود داشته باشد.
تسنیم: اما امکان وجود تبانی در آن 80 درصد نیز وجود دارد؟! شرکتی وارد‌کننده یا تولیدکننده محصولی است، گواهی اصالت کیفیت محصول را نیز ارائه می‌دهد اما ممکن است هیچ محصولی به مالک فروخته نشده باشد و بر اساس تبانی موجود گواهی کند محصولات و متریال استفاده‌شده در ساختمان از شرکت تولیدکننده خریداری شده در صورتی که ممکن است خریدی انجام نشده باشد، این موارد تبانی برای شما قابل احصاء است؟
شاید صورت مسأله را برای شما بزرگ کرده باشند! اجازه دهید موضوع را قدری برای شما تلطیف کنم؛ ساختمانهایی که از جنس آجر، سیمان و... هستند ذاتاً تا حدی مقاوم حریق هستند، سازه‌های فلزی هستند که برابر حریق حساسیت دارند.
به‌روی سازه‌های فلزی باید مواد پایه سیمانی، پایه گچی یا رنگ مقاوم حریق بخورد، رنگ مقاوم حریق که به‌ندرت استفاده می‌شود چون بسیار گران است، رنگها ویژگی خاصی دارند، از جنس مواد مصنوعی هستند، زمان حریق و هنگام داغ شدن پف می‌کنند، با پف کردن عایق می‌شوند و اجازه نمی‌دهند که دمای آهن از 180 درجه بیشتر شود.
در مواد پایه سیمانی نیز که 70 درصد از سیمان و مابقی مواد افزودنی تشکیل شده که مواد افزودنی هم مقاومت حریق را بالا می‌برد و اغلب پایه معدنی هستند، به‌طور مثال ماده‌ای به‌نام "ورمیکولیت" به مواد افزودنی اضافه می‌شود و خاصیت چسبندگی سیمان را بیشتر می‌کند.
یعنی سیمان خودش 70 درصد از مواد مقاوم حریق را تشکیل می‌شود اما 30 درصد دیگر مواد تشکیل‌دهنده سیمان، قیمت را گران می‌کند که کارشناسان آتش‌نشانی هنگام تحقیق، بررسی می‌کنند روی آهن مواد چسبیده یا نچسبیده است و گواهی اصالت کالا را از آن جنس می‌خواهند، اندازه‌گیری و آزمایش از آنها صورت گرفته و تا اطمینان کامل از صحت و اصالت آنها تأییدیه داده نمی‌شود.
تسنیم: احتمال دارد مابقی مواد (30 درصد دیگر) از نوع تقلبی باشد؟
بله، اما در بسیاری از موارد که آزمایش توسط مرکز تحقیقات صورت گرفته، نمونه‌ها داخل کوره قرار داده و مشاهده شده که شرایط لازم را داشته‌اند.
تسنیم: پس اگر شک و شبهه ایجاد شود، آزمایش و تست از نمونه‌ها صورت می‌گیرد؟
بله! اگر شکی صورت گیرد، نمونه برای آزمایش برده می‌شود البته مواردی وجود داشت که تخلف توسط آتش‌نشانی کشف شد، انبارهایی در اطراف تهران توسط آتش‌نشانی کشف شد که در این انبارها پاکتهایی با برند خارجی و اصلی تولید می‌شد و داخل پاکت را با موادی مانند سیمان و ... پر می‌کردند (جنس پرشده متعلق به برند خارجی نبود و تقلبی بود)، این موضوع به مراکز قضائی اطلاع داده شد و توسط آنها پیگیری صورت گرفت اما نتیجه هنوز به آتش‌نشانی گزارش نشده و منتظر هستیم.
این اتفاقات رخ می‌دهد و نمی‌توانیم روی 100 درصد آنها کنترل آن‌چنانی داشته باشیم، بحث ما این است که از دولت و وزارت مسکن می‌خواهیم کنترل جدی بر بازار داشته باشند.
درحال حاضر مرکز تحقیقات با تعداد محدودی کوره در حال فعالیت است، باید این مرکز تحقیقات تقویت یا چندین مرکز تولید شود، برای نیاز کشور یک مرکز بسیار کم است، این مراکز باید از نظر مالی تقویت شوند زیرا با حمایت از این مرکز هزینه‌های صورت‌گرفته بازمی‌گردد.
(پایان بخش دوم)
انتهای پیام/*
