عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین‌‌‌‌ــ‌۷| محرمانه‌بودن؛ فصل مشترک توافقات خسارت‌بار

به گزارش حوزه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، در مهرماه 82 توافق سعدآباد بین ایران و تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) منعقد شد. در تیرماه 94 نیز توافق برجام میان ایران و 1+5 امضاء شد. نکته قابل تأمل اینجاست که نفرات اصلی ایران در هر دو توافق، مشترک بودند. نکته دیگر اینکه این دو توافق ــ به‌اذعان اعضای تیم مذاکره کننده‌ایرانی ــ به یک نتیجه مشترک ختم شد و آن «دستاورد تقریباً هیچ» برای ایران بود، در حقیقت تاریخ دوباره تکرار شد.

خبرگزاری تسنیم در یک پرونده ویژه به بررسی نقاط مشترک این دو توافق خسارت‌بار پرداخته است. در اینجا به قسمت هفتم این پرونده می‌پردازیم.

در بند 11 منشور اخلاقی دولت آقای روحانی که ( 27 مرداد 92) در اولین جلسه هیئت دولت یازدهم توسط رئیس جمهور قرائت شد آمده است: «حق مردم در دسترسی به اطلاعات را پاس دارم، شفافیت اطلاعاتی را مبنای عمل قرار دهم، در ارائه اطلاعات به آنان و تعامل با رسانه‎‎ها فعالانه و با رویکرد مثبت عمل کنم و در این مسیر با نظام اطلاع‎رسانی دولت هماهنگ عمل کنم».

با نگاهی گذرا به توافقات دولت در 5 سال اخیر، به قراردادهای غیرشفاف و پرابهامی می‌رسیم که عنوان «دولت محرمانه‌ها» را زیبنده این دولت ساخته است.

در حقیقت، برخی ارکان مهم دولت در حوزه سیاست خارجی، فرهنگی، سیاست داخلی و اقتصادی، راهبرد اعلام نشده اما اعمالی «پنهانکاری، محرمانه سازی، انکار و کتمان و توجیه، راه بینداز و جابینداز، عملیات روانی برای جا انداختن یا تحمیل قراردادهای محرمانه به صاحب‌نظران منتقد و دستگاه‌های قانونی نظارتی (مجلس، دیوان محاسبات، سازمان بازرسی) و... در یک کلمه، نامحرم‌سازی مردم و کارشناسان و ناظران» را در پیش گرفت. برجام، (قراردادهای نفتی) FATF، 2030 ، IPC، قراردادهای خرید هواپیما، قراردادهای خرید خودرو و... نمونه‌هایی از محرمانه‌های دولت روحانی است.

در این میان، جزئیات توافق هسته‎ای ایران و 1+5 (برجام) را باید نخستین و بزرگترین محرمانه از مجموعه محرمانه‎‎های دولت دانست.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه (مهر 92) تاکید کرد: «یکی از شرایط توفیق مذاکرات بین‌المللی حفظ ماهیت محرمانه آن‌هاستو معمولا هر مقدار مذاکره‌کنندگان کم‌تر خبر به بیرون درز بدهند، بیش‌تر نشان جدی بودن مذاکرات و امکان رسیدن به توافق است».

اظهارات آقای ظریف درخصوص محرمانه بودن مذاکرات در حالی بود که هر از گاهی خبرهایی در رسانه‌های بیگانه و مرتبط با دشمن منتشر می‌شد که نشان از آگاهی آنان از جزئیات مذاکرات هسته‌ای و داده‌ها و ستانده‌ها بود. گویا فقط مردم و کارشناسان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی نامحرم بودند.

رهبر معظم انقلاب (20 فروردین 94) فرمودند: «مسئولین باید بیایند مردم را و بخصوص نخبگان را از جزئیات و واقعیات (مذاکرات هسته‌ای)مطلع کنند؛ ما چیز محرمانه نداریم،چیز مخفی نداریم».

بیشتر بخوانید:

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین-1| چرا علیرغم تعلیق و تعطیلی صنعت هسته‌ای مشکلات معیشتی مردم رفع نشد؟

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین-2| روحانی در سال 83: اروپایی‌ها بدون چراغ سبز آمریکا، قادر به انجام هیچ کار مهمی نیستند

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین‌ــ‌3| سرگیجه دیپلماسی؛ از «بستن با کدخدا» تا «خروج موجود مزاحم»

در فروردین 94 مقامات آمریکایی در اظهارات جداگانه از متن تنظیم شده توسط خود (فکت شیت آمریکایی) به عنوان «پارامترهای حاکم بر توافق نهایی» یاد کردند. در آن مقطع زمانی، اظهارات آمریکایی‌ها توسط مقامات دولتی کشورمان تکذیب شد اما گذر زمان نشان داد که آن اخبار درست بوده است.

پس از انتشار فکت شیت آمریکایی، مقامات دولت آقای روحانی بدون اینکه سندی را به عنوان بیانیه منتشر نمایند از توافقاتی صحبت می‌کردند که دستاوردهای آن تاریخی است و تمام خطوط قرمز و منافع استراتژیک ایران تامین شده است اما حاضر نشدند در مقابل تمام فشارها و انتقادها فکت شیت مورد نظر خود را - که فی‌الواقع پشتوانه و منبع و مستند تحلیل‌ها و اطلاع‌رسانی‌هاست - منتشر نمایند و تعجب برانگیزتر اینکه حتی حاضر نشدند با صدور بیانیه رسمی، به مفاد فکت شیت منتشره آمریکایی (بخوانید قرائت و تفسیر غربی‌ها از بیانیه مشترک) اعتراض کنند.

علاوه بر این، زمانیکه مطالبات عمومی برای انتشار جزئیات توافق به اوج خود رسید، ابتدا علی اکبر صالحی، رئیس ‌سازمان انرژی اتمی اعلام کرد فکت شیت ایرانی نوشته شده و نزد ظریف است و ظریف هم معتقد بود نیازی به انتشار فکت شیت ایرانی نیست و در نهایت رئیس‌جمهور در اظهار نظری عجیب گفت فکت شیت ایرانی قبلاً منتشر شده است. حتی پیش از نسخه آمریکایی آن.

رهبر معظم انقلاب (اول فروردین 92) فرمودند: «من به این گفتگوها (مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5)خوشبین نیستم. چرا؟ چون تجربه‌های گذشته‌ی ما نشان می‌دهد که گفتگو در منطق حضرات آمریکایی به این معنی نیست که بنشینیم تا به یک راه حل منطقی دست پیدا کنیم ــ منظورشان از گفتگو این نیست ــ منظورشان از گفتگو این است که بنشینیم حرف بزنیم تا شما نظر ما را قبول کنید! هدف، از اول اعلام شده است؛ باید نظر طرف مقابل قبول شود. لذا ما همیشه اعلام کردیم و گفتیم که این، گفتگو نیست؛ این، تحمیل است و ایران زیر بار تحمیل نمی‌رود. من به این اظهارات خوشبین نیستم، اما مخالفت هم ندارم».

وندی شرمنمذاکره‌کننده هسته‌ای ارشد دولت باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا (اسفند 96) گفت: «وقتی ما تصمیم به مذاکره با ایران گرفتیم، قبل از آنکه مذاکرات را شروع کنیم، یک توافقنامه کامل 100 صفحه‌ای نوشتیم؛ بنابراین [از قبل] می‌دانستیم به چه چیز‌هایی می‌خواهیم برسیم. این توافقنامه به طرز باورنکردنی، مفصل و فنی بود».

براساس مستندات موجود، اندیشکده آمریکایی مدیریت بحران14 ماه قبل از امضای برجام متنی را منتشر کرد که دقیقاً همان متن برجام بود. برای مثال، جزییاتی همچون تعداد سانتریفیوژها بعد از توافق و حتی اینکه مثلا سانتریفیوژهای جمع‌آوری شده در کدام سالن نظنز باید انبار شوند در این متن آمده است.

«فرد کاپلن» روزنامه‌نگار مشهور آمریکایی (آذر 92) در مقاله‌ای نوشت: «چند هفته پیش یک مقام رسمی ارشد کاخ سفید از من و چند روزنامه‌نگار دیگر دعوت کرد تا نظر ما را درباره پیش‌نویس توافقنامه‌ای که قرار بود اوباما در مذاکره 1+5 با ایران به طرف ایران پیشنهاد کند جویا شود. وقتی متن پیش‌نویس توافقنامه را دیدیم، آن را کاملاً یکسویه ارزیابی کردیم و همه ما بر این باور بودیم که ایرانی‌ها هرگز این متن را نخواهند پذیرفت و به شرایطی که در آن آمده است تن ‌نخواهند داد. پیش‌نویس توافقنامه به گونه‌ای بود که هیچ‌یک از مواد آن نمی‌توانست با اعتراض یک آمریکایی، یک اسرائیلی و یا یک عرب متعصب روبه‌رو شود. اما امروز که متن توافقنامه یکشنبه ژنو منتشر شد با کمال تعجب دیدم همان پیش‌نویسی است که چند هفته قبل دیده بودم و اکنون تیم هسته‌ای ایران، برخلاف انتظار ما، بدون کمترین تغییری در متن پیش‌نویس به آن تن داده و پذیرفته است».

در طول مذاکرات هسته‌ای دولت یازدهم، منتقدان بارها از دولت خواستند که براساس روال معمول و مرسوم در توافقات بین‌المللی، متن کامل توافق نهایی به دو زبان فارسی و انگلیسیکه هر دو قابل استناد باشند نوشته و منتشر شود. این خواسته که در صورت تسلط کامل مذاکره‌کنندگان به زبان انگلیسی نیز برای پیشگیری از سوءاستفاده حریف ضرورت داشته و معمول و شناخته شده است، مورد توجه تیم کشورمان قرار نگرفت و نتیجه آنکه طرف مقابل در برخی از مواد و بندهای حساس از واژه‌های دوپهلو استفاده کرد و از آنجا که متن فارسی توافق وجود ندارد، این ترفند حریف هم‌اکنون نیز مشکل‌آفرین شده است.

علی‌اکبر صالحی رئیس‌ سازمان انرژی اتمی-شهریور 95- گفت: «اگر ما وقتی برجام را تنظیم می‌کردیم دقت بیشتری می‌کردیم این فرصت برای آمریکا پیش نمی‌آمد که از این قابلیت تفسیر بودن [برجام] سوءاستفاده کند».

«علی اکبر ولایتی» عضو هیئت نظارت بر اجرای برجام نیز (خرداد 97) گفت: «برجام دومین تجربه مذاکراتی با غرب در خصوص هسته‌ای بود. اولین تجربه در سال 82 و 83 شکل گرفت که در تجربه اول تقریباً همین مسیر طی شد و به همین نتایج هم رسیدیم... یکی از اشکالات برجام نداشتن متن فارسی بود که احساس حقارت به انسان دست می‌داد. حتی عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای هم با آن متن ذلت‌بار نسخه فارسی داشتند اما درباره برجام این‌هم انجام نشد».

احمد توکلی نماینده مردم تهران در مجلس نهم، خاطره قابل تأملی را از حضور ظریف در مجلس بیان کرد. توکلی گفت: «شش روز بعد از توافق وین، در 29 تیرماه 94 شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه 2231 را تصویب کرد. با این قطعنامه، شش قطعنامه تحریمی پیشین علیه ایران لغو مشروط شد که در واقع تعلیق بود. و در عین حال برجام را تصویب کرد. روز بعد، سه شنبه 30 تیر آقای دکتر ظریف به مجلس آمد و گزارشی از برجام و حواشی آن، از جمله قطعنامه 2231 تقدیم مجلس کرد. چهار سئوال نوشتم و برای رئیس جلسه، آقای لاریجانی فرستادم. این از حقوق نمایندگان است که سئوال خود را از مسئولانی که گزارش تقدیم مجلس می‌کنند به رئیس جلسه بدهند و او باید بخواند و پاسخ بخواهد. آقای لاریجانی سه تا را خواند و دکتر ظریف پاسخ داد. از جمله پرسیدم در حالی که لااقل 4 بار لفظ تعلیق صراحتا در برجام آمده است چرا آقای وزیر چند بار با تأکید گفتند تمام تحریم‌ها لغو شده است؟ با کمال تعجب وزیر محترم در پاسخ گفت: "اصلا تعلیق هیچ جا نیامده، در هیچ جای برجام تعلیق نیامده، هر کس تعلیق ترجمه کرده اشتباه کرده، هیچ جای برجام تعلیق نیامده. کلمه تعلیق وجود ندارد. لغو کرد . . . لغو، تمام شد." من کلمه انگلیسی suspend را در متن برجام با ماژیک برجسته کردم و چون خودم منتظر اجازه اخطار بودم، از آقای دکتر نجابت خواهش کردم برود آن‌ها را به دکتر لاریجانی نشان دهد. لاریجانی که مطمئن شد به نجابت گفت برو به ظریف نشان بده. آقای دکتر ظریف در واکنش به دکتر نجابت گفت من ندیده بودم! عذر بدتر از گناه».

آقای ظریف در جایگاه وزیر امور خارجه و رئیس تیم مذاکره کننده هسته‌ای خیلی راحت اعلام کرد که یکی از حساس ترین و مهم ترین بخش توافق را ندیده است.

این خطای بزرگ تنها یکی از نتایج محرمانه سازی توافقات بین‌المللی از سوی دولت آقای روحانی است.

اما جدای از متن برجام، حواشی مذاکرات هسته‌ای نیز در برخی مقاطع، جنجال برانگیز بود. در فروردین 94 تصاویر حضور «تریتا پارسی» (موسس انجمن نایاک و از دوستان سیامک نمازی-سرحلقه نفوذ-) و «هومن مجد» (فردی که روزنامه نگار ایرانی-آمریکایی معرفی می‌شود) در کنار تیم مذاکره کننده ایران، بسیار تأمل برانگیز بود.

نزدیکی بیش از اندازه «هومن مجد» به تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان تا حدی بود که وی در بالکن اتاق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان دیده شد. این درحالی بود که بسیاری از خبرنگاران ایرانی و خارجی تنها از پایین هتل محل مذاکرات نظاره‌گر تیم هسته‌ای کشورمان بودند و ساعت‌ها صرف وقت می‌کردند تا اعضای تیم‌ هسته‌ای کشورمان به بالکن هتل کوبورگ آمده و لبخندی تحویل آن‌ها دهند؛ موضوعی که در آن زمان به‌اصطلاح «دیپلماسی بالکنی»‌ معروف شد.

تریتا پارسی در مصاحبه با بی بی سی فارسی گفته بود که با بیش از 70 مقام مسئول و مرتبط با مذاکرات هسته‌ای دیدار داشته که خود حاکی از نقش فعال و مبهم وی در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 است.

حضور این دو نفر در یکی از حساس ترین مقاطع مذاکرات هسته‌ای این سوال را در افکار عمومی ایجاد کرد که نقش چنین افرادی که عموما به طور مستقیم یا غیر مستقیم به سرحلقه نفوذ آمریکایی وصل هستند در مذاکرات چیست؟ سازمانی که در کنار فعالیت‌های ظاهری برای دفاع از ایران در برابر تحریم‌ها، همواره اقدامات مشکوکی از قبیل تلاش برای نفوذ به مراکز قدرت در جمهوری اسلامی را در دستور کار خود داشته است. متاسفانه اعضای تیم مذاکره کننده و مقامات ارشد دولت روحانی هیچگاه پاسخ روشنی به این سوال ندادند.

از سوی دیگر، موضوع دستگیری جاسوس هسته‌ای در تیم مذاکره کننده هسته‌ای دولت یازدهم نیز ارتباط ویژه‌ای با محرمانه‌های برجام داشته است. محرز شدن جاسوسی «عبد الرسول دری اصفهانی» عضو و مشاور تیم مذاکره‌کننده در حوزه بانکی و مالی و اقتصادی نشان داد که تیم مذاکره کننده دولت آقای روحانی نه برایش رازی محفوظ بوده و نه قدرت چانه زنی؛ همچنانکه در تصمیم گیری‌های حیاتی مربوط به تحریم‌ها از عضوی مورد اعتماد و به اصطلاح کارشناس ارشد تیم ضربه خورد.

لازم به ذکر است که «دری اصفهانی» بارها با مشاور امنیتی اوباما -رئیس‌جمهور سابق آمریکا- دیدار داشته است.

آقای روحانی (بهمن 94) در مراسمی به اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای، نشان‌های لیاقت، خدمت و لوح یادمان زرین اهدا کرد. در این مراسم «عبدالرسول دری اصفهانی» نشان درجه سه خدمت را از آقای روحانی دریافت کرد که براساس دریافت نشان درجه سه دولتی، 50 سکه بهار آزادی به عنوان مزایای مادی به وی اعطاء شده است.

نکته قابل تأمل اینجاست که روند محرمانه سازی در توافق سعدآباد نیز اجرا شده بود.

حسن روحانی در کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» (خاطرات توافق سعدآباد) می‌نویسد: «پس از نشست گروه هشت، در پاسخ به طرح "چارچوبی برای تضمین‌های متقابل" که در اواخر تیر 1383 آماده و در اوایل مرداد از طرف ایران ارائه شده بود، سه کشور اروپایی پس از رایزنی با آمریکا طرحی را با عنوان "راه پیش رو" با هدف دستیابی به یک توافق بلندمدت بین ایران و غرب پیشنهاد کردند که در اجلاس گروه هشت بر سر آن به تفاهم رسیده بودند. بنا بر این از تاریخ 8 مرداد 1383 زمان تحویل طرح ایران به اروپا تا تاریخ 30 مهر 1383 که زمان تحویل طرح غرب به ایران بود، فعالیت‌های دیپلماتیک عمدتا حول محور این طرح‌ها قرار داشت. البته طرح دوم ایران نیز به عنوان طرح پنج مرحله‌ای در تاریخ 19 مرداد 1383 به طرف اروپایی ارائه شد. هیچ یک از تحولاتی که در این دو ماه و بیست روز به وقوع پیوست در آن مقطع رسانه‌ای نشد و بعد از آن نیز کمتر در رسانه‌ها مطرح شد. به عبارتی تاکنون در مورد اقدامات طرفین در این مدت که می‌توان از آن به عنوان "هشتاد روز بی‌خبری" یاد کرد، کمتر بحث شده است». (291)

بیشتر بخوانید:

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین‌ــ4| از اعلام مسئول‌بودن در مذاکرات توسط دولتی‌ها تا انداختن تقصیرها به گردن نظام

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین‌‌ــ‌5| جک استراو درباره «زبان مذاکره» با روحانی چه گفت؟

عبرت‌های دو توافق؛ از سعدآباد تا وین‌‌‌ــ6| دستاورد تقریباً هیچ برجام و سعدآباد، نتیجه بی‌توجهی به خطوط قرمز

صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم و عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای، با اشاره به برجام، صراحتا گفت: «اگر ما وقتی برجام را تنظیم می‌کردیم دقت بیشتری می‌کردیم این فرصت برای آمریکا پیش نمی‌آمد که از این قابلیت تفسیر بودن [برجام] سوءاستفاده کند». روحانی نیز در کتاب خاطرات خود تصریح کرده است که پیشنهادهای سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) در توافق سعدآباد، شبیه دستورالعمل‌های استعماری کاپیتولاسیونبوده است. (604)

نامحرم دانستن کارشناسان و نمایندگان مجلس و رسانه‌ها از سوی تیم مذاکره کننده در دو توافق سعدآباد و برجام موجب شد تا این دو توافق به حدی خلل و فرج ریز و درشت داشته باشد که طرف مقابل هر روز طمع کند تا از یکی از این سوراخ‌ها چنگ و دندانی نشان دهد.

انتهای پیام/