گنجینه‌ای از تاریخ دنیای اسلام تا ژرفای هویت ایرانی در بارگاه مطهر رضوی
حرم امام رضا (ع) میزبان هزاران نفر از مشتاقان اهل بیت و ارادتمندان به ساحت مقدس آن امام همام است و چقدر زیبنده است هر زائری که برای نخستین‌بار به این حرم مقدس مشرف می‌شود گذری به موزه حرم رضوی بیاندازد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، بارگاه مطهر حضرت امام رضا (ع) همواره میعادگاه شیعیان و عاشقان بسیاری از سراسر ایران اسلامی، دنیای اسلام و مسلمانان جهان بوده است که برای عرض ارادت به ساحت مقدس آن امام همام در این مکان مقدس گرد هم می‌آیند.
حرم مطهر رضوی به جز اینکه یک محفل بزرگ مذهبی برای شیعیان و دلداگان ائمه اطهار در دنیای اسلام است، به عنوان یک جاذبه فرهنگی و اثر برجسته معماری برای گردشگران و توریست‌هایی است که از نقاط مختلف جهان به مشهد مقدس سفر می‌کنند؛ جذابیت‌های بی‌شماری دارد و از هر نظر بی‌نقص است.
آن چیزی که نگارنده این مطلب را به این وا داشت تا این مطالب به رشته تحریر درآورد، وجود بخش اعظمی از هویت تاریخی ایران اسلامی و دنیای اسلام در موزه حرم مطهر رضوی است که در قالب یک گنجینه با ارزش و اعظم تاریخی می‌توان ساعت‌ها آنها را تماشا کرد و در ژرفای تاریخ غرق شد.
در ابتدا باید گفت، موزه حرم مطهر رضوی به بخش‌های متنوعی تقسیم می‌شود که هر بخش میراث ارزشمندی را در خود جای داده و همین مهم سبب می‌شود دیدنی‌های این موزه برای زائران و مجاوران بارگاه رضوی جذابیت بالایی داشته باشد.
موزه قرآن و هدایای مقام معظم رهبری، موزه تاریخ حرم رضوی، موزه مردم شناسی، موزه گنجینه تمبر و سکه، موزه فرش، موزه گنجینه نجوم، مدال، ظروف، سلاح و همچنین موزه هنرهای تجسمی و آبزیان آیتم‌های متنوعی است که هر کدام برای تماشا ساعت‌ها وقت طلب می‌کند، اما از نوعی که متوجه گذران زمان نمی‌شوید.
در ادامه سعی شده است که به طور اجمالی قسمت‌هایی از این گنجینه بزرگ تاریخی برای مخاطبان و علاقمندان به دنیای میراث فرهنگی و تاریخی معرفی شود.
ضریح‌هایی از جنس تاریخ و عاشورا
به عنوان نگارنده این مطلب در بازدیدی که از بخش‌های دیدنی موزه تاریخ حرم رضوی داشتم، قسمت ضریح‌های حضرت جذابیت و گیرایی بالایی برای من داشت؛ به طوری‌که با تماشای آنها به وضوح، پیشرفت و تغییر فرم بدنه‌های ضریح مطهر در طول تاریخ را مشاهده کردم.
اولین ضریحی که به تماشای آن پرداختم، ضریح فولادی حضرت متعلق به دوره صفویه بود که 4 سمت سطح بالایی آن شمعدانی‌هایی نصب شده بود و از این جهت می‌توان گفت کاربرد آنها به دلیل نبودن برق در آن دوره تاریخی بوده که حکم روشنایی روضه منوره را داشته است.
دومین ضریحی که دقایقی به تماشای آن نشستم، ضریح طلا و نقره معروف به شیر و شکر است که در واقع چهارمین ضریح مطهر حضرت رضا (ع) می باشد. این ضریح در سال 1338 بر روی قبر مطهر امام رضا (ع) نصب شده و از آن زمان تا سال 1379 عهده‌دار حفاظت از قبر مطهر حضرت ثامن الحجج (ع) بود.
باید بگویم لحظاتی که آنجا به تماشای این ضریح ایستاده بودم ناگهان خاطرات کودکی در ذهنم تداعی شد که هر بار برای زیارت به همراه خانواده به حرم آقا می رفتم این ضریح زیبا در روضه منوره نظرم را جلب می‌کرد، از طرفی این ضریح برای مشهدی‌ها یادآور عاشورای خونین حرم مطهر رضوی است که در سال 1373 به دست منافقین کوردل جنایتی بی رحمانه و رذیلانه در جوار ضریح مطهر حضرت رقم زدند و ثمره آن صدها شهید و زخمی بود.
ذکر این نکته لازم است که این ضریح مطهر در آن حادثه تروریستی دچار آسیب جزئی شد و ضریح کنونی حضرت که «سیمین و زرین» نام دارد، جای آن را گرفت.
نمایش چوب پرهای طاووسی عتیقه تا تجسم تاریخ باشکوه دوران حرم مطهر
بخش دیگری از موزه تاریخ حرم مطهر رضوی که بیانگر خدمات خادمان حریم رضوی در سال‌های دور به زائران و مجاوران حضرت است، حاوی جذابیت‌های فراوانی است که یکی از آنها برای مخاطب نمایش «چوب پرهای عتیقه و طاووسی» است.
جالب است بدانید چوب پر وسیله‌ای است که در بین خادمین حرم و هیئت‌های مذهبی کاربرد هدایت زائرین و عزاداران را دارد و همه مردم با شمایل امروزی آن آشنا هستند، اما در عصر قدیم به ویژه در حرم حضرت رضا (ع) از این وسیله در غالب چوب پرهایی با پر طاووس استفاده می‌شده است؛ البته زدودن گرد و غبار هم کارایی دیگر «چوب پر» است.
همچنین در بخش دیگری از موزه تاریخ حرم مطهر رضوی، منبرهای عتیقه، درب های سنگی و سنگ نوشته‌های مختلف که در دوران تاریخی گوناگون در حرم رضوی به کار گرفته می‌شده است، وجود دارد.
گذر از تاریخ رزم و حماسه در موزه سلاح
از دیدنی ترین بخش‌های موزه حرم مطهر رضوی «موزه سلاح» است که تماشای آن برای مخاطب یادآور دوره‌های تاریخی مختلف است و به مانند یک آینه از گذشته تصاویر زیبایی به نمایش می‌گذارد.
رزم جامه، ادوات جنگی، خنجرها و شمشیرها و سلاح‌های گرم بخشی از متعلقات موزه سلاح حرم مطهر رضوی است که تماشای این بخش‌ها دقایق بسیاری بازدیدکنندگان را به خود مشغول می‌کند.
آن چه در موزه سلاح برای بیننده جذاب است، نگهداری مطلوب این آثار کشف شده در بهترین حالت ممکن است، به طور مثال اسلحه دوئل که یک سلاح فرانسوی است؛ با تمامی لوازم و متعلقات همراهش در یک کیف مخصوص نگهداری می‌شود.
در بخش دیگری از موزه سلاح حرم مطهر رضوی پیراهنی وجود دارد که به نام طلسمات است، آن چه در توضیحات این پیراهن آمده به این شرح است که این پیراهن به صورت یک تونیک گشاد با آستین بلند است و شامل 10 قطعه کتان به هم متصل شده است این پیراهن، مزین به نقوش طوماری، گیاهی، هندسی و جانوری، و جدول‌های طلسمات است. داخل طرح‌های طوماری، آیات، ادعیه، احادیث و اشعار به خط ثلث و نسخ تحریری نوشته شده است.
جلوی لباس، سوره‌های قرآنی و پشت آن، ادعیه حرز و حجاب ائمه اطهار(ع) کتابت شده است. نقش‌ها، نمادین است و از نظر مفهومی با دعاهای نوشته شده در داخل یا اطراف آن هماهنگی دارد.
تکنیک ساخت این لباس، قلمکار قلمی و بافت پارچه، ساده است ولی با وجود گذشت حدود 3 قرن از تهیه آن، دارای تار و پود محکم و مقاوم است. لباس طلسماتی انواع متنوعی دارد ولی با توجه به اینکه آیات، سوره‌ها و ادعیه به منظور دستیابی به فتح و پیروزی در جنگ و فائق آمدن بر مشکلات انتخاب شده است، می‌توان دریافت که این لباس کاربرد رزمی داشته و از روی نمادهای به کار رفته در آن و نوع کتابت ادعیه و آیات، به احتمال قریب به یقین مربوط به اواخر دوره صفویه یا اوایل دوره زندیه است.
از کاربردهای جالب پیراهن طلسمات حفاظت فرد از بلایای طبیعی و بیماری‌ها بوده که در نوع خود و قدمت تاریخی آن بی‌نظیر است.
نمایش شکوه ورزش ایران و دلاوری‌های ورزشکاران در موزه مدال
بعد از بازدید از بخش‌های مختلف موزه حرم مطهر رضوی به موزه مدال‌ها مراجعه کردم، از مدال‌های قهرمانی جهان پهلوان تختی گرفته تا کمربند قهرمانی جهان پهلوان روح الله داداشی خود به تنهایی ارزش فاخر موزه مدال را در سطح بالایی نشان می‌دهد.
ورزشکارانی که روزگاری در میادین ملی و بین‌المللی برای مردم کشورشان افتخاری آفرینی کردند و امروز اگر در خاک خفته اند اما افتخارات آنها در بارگاه مطهر رضوی برای زائران و مجاوران به نمایش گذاشته می‌شود تا بدانیم چه پهلوانانی در تاریخ ورزش کشور برای پرچم مقدس ایرانمان افتخار آفریدند.
اگر به مصداق نگاه دقیق و ریزبینانه بخواهیم موزه مدال را کامل رصد کنیم یقینا وقت زیادی تماشای این حجم از افتخارات به خود اختصاص می‌دهد که بی‌شک متوجه گذران ساعات نمی‌شوید.
از مدال‌آوران حاضر در میادینی چون المپیک و پارالمپیک گرفته تا توپ طلای مرد سال فوتبال ایران مهدی طارمی بازیکن اسبق پرسپولیس و توپ طلای خداداد عزیزی بهترین بازیکن آسیا در سال 1996 همه و همه در این بخش از موزه حرم مطهر رضوی برای علاقمندان به ورزش کشور به نمایش گذاشته شده است.
اما برای توصیف روح پهلوانی و ورزشکاری در بین جامعه ورزش کشور همین قدر کافی است که بگوییم اهدای افتخارات ورزشی خود به موزه بارگاه مطهر رضوی افتخاری به مراتب والاتر از کسب عناوین ورزشی برای ورزشکاران است که در سال‌های اخیر به وضوح در بین ورزشکاران این مهم دیده شده است و همچنان این رویه ادامه دارد.
ملاقات با فرازمینی‌ها در اعماق دریا
ذکر این نکته در وصف موزه حرم مطهر رضوی کافی است که بگوییم به قول معروف جنس این موزه جور است و تمامی فاکتورهای لازم برای کشاندن دوستداران تاریخ به دل خود را این موزه در اختیار دارد.
به موزه آبزیان سری می‌زنیم، کوسه، سفره ماهی، لاک‌پشت، عروس دریایی، گونه‌های مختلف جانوران آبی، صدف‌ها،ماهی‌های بادکنکی و شیطان دریا بخشی از دیدنی‌های موزه آبزیان است.
آنچه در توضیحات این بخش از موزه آمده بدین شرح است: در گنجینه آبزیان 508 قطعه از شگفت‌انگیزترین موجودات دریایی، وجود دارد، این گنجینه شامل بخشی از 1282 قطعه صدف و حلزون دریایی است که توسط محمد سعید فؤاد وهبه از کشور سوریه به آستان قدس رضوی اهدا شده است.
ماهی مومیایی شده «شیطان دریا» از جالب‌ترین موجودات به نمایش درآمده در این مجموعه به شمار می‌رود.
این ماهی در عمق آب ها زندگی می‌کند، جنس ماده این ماهی، دارای بدن کشیده و فشرده و دهان تقریباً عمودی با دندان‌های متوسط بوده و طول آن به 145 سانتی‌متر می‌رسد گونه نر آن ریز اندام و کوچک، به طول 16 سانتی‌متر و به طور انگلی در حفره آبشش یا بدن یا سر جنس مؤنث خود را می‌چسباند. این نوع ماهی کیفیت غذایی یا تجاری ندارد و تقریباً در بیشتر مناطق اقیانوس اطلس، آرام، هند و دریاهای جنوبی یافت می‌شود.
برای گرفتن طعمه، در این ماهی تکه استخوانی دراز در جلو از روی پوزه و از بین چشم‌ها بیرون آمده و در نمونه‌های بزرگ آن، بعد از جمع کردن، بر پشت ماهی گسترش می‌یابد. 2 یا 3 اندام ثانوی جسمی در پشت و در جلوی باله نرم پشتی وجود دارد. تمام سر، بدن و باله، قهوه‌ای پر رنگ یا مشکی است. این نوع ماهی‌ها معمولاً دارای عضو تابناک هستند و بین 20-21 مهره دارند.
نمونه‌ی مومیایی شده‌ی این ماهی زیبا، در سال 1349، توسط دکتر محمد فرهاد رحیمی، از کشور فرانسه خریداری شده و در سال 1378، به موزه آستان قدس رضوی اهدا شده است.
باید گفت بخش اعظمی از موزه آبزیان حاصل کشف و اهدای دوستداران زیست شناسی است.
تجسم زیبایی‌ها در موزه هنرهای تجسمی و نجوم
اولین چیزی که در موزه هنرهای تجسمی با آن برخورد کردم و مدتی به تماشایش ایستادم، تندیس دستیابی به فناوری غنی‌سازی کیک زرد در صنعت هسته ای کشورمان بود که نشان دهنده 2 دست از هنر و قدرت دانشمندان ما در دوران باشکوه هستهای بود که یکی از بوشهر و دیگری از مشهد، دستیابی به عنصر کیک زرد را به جهانیان نشان می‌دهد.
طیف زیادی از موزه هنرهای تجسمی حاصل دستان توانمند هنرمندان است که زحمت و مشقت بسیاری در آثار آنان دیده می‌شود.
همچنین جمع آوری و نگهداری از دوربین‌های عکاسی و فیلم برداری عتیقه در موزه نجوم، خود به تنهایی یک آرشیو تصویری جذاب برای علاقمندان به دنیای هنر و تصویر است.
در قسمت میانی و محور گونه موزه نجوم و هنرهای تجسمی آکواریومی تعبیه شده که در آن تعدادی کشتی مینیاتوری تعبیه شده و به وضوح در آن به جزئیات توجه ویژه‌ای شده است.
باید این نکته را یادآوری کرد که تنها شاید یک سوم از وسعت موزه بزرگ حرم مطهر رضوی در این گزارش به رشته تحریر و تصویر درآمد، بخش‌های متنوعی همچون موزه مردم شناسی، موزه گنجینه تمبر و سکه، موزه فرش و موزه ظروف در موزه بزرگ حرم مطهر رضوی قرار دارد که پرداختن به آنها خود به تنهایی یک گزارش مفصل را طلب می‌کند.
در پایان باید گفت، بارگاه مطهر رضوی این روزها میزبان هزاران نفر از مشتاقان اهل بیت و ارادتمندان به ساحت مقدس آن امام همام است و چقدر زیبنده است هر زائری که برای اولین بار به این حرم مقدس مشرف می شود گذری به موزه حرم رضوی بیاندازد و گردهمایی گنجینه تاریخ دنیای اسلام تا ژرفای هویت ایران اسلامی و تمدن بشری را در بارگاه مطهر رضوی برای ساعاتی ملاقات کند.
گزارش و تصاویر از مصطفی رحیمی
انتهای پیام/ ز