اهواز| تحول علوم انسانی در گرو اولویت دادن به کرسیهای نظریهپردازی است
مسئول کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به ظرفیت بالای اعضای هیئت علمی دانشگاه در نظریه پردازی و نقد نظریههای رایج گفت: برای رسیدن به علوم انسانی، تاسیسی و بومی باید کرسیهای نظریه پردازی را در اولویت قرار داد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، کرسیهای آزاد اندیشی در حوزه دانشجویی و کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره در حوزه اعضای هیئت علمی دانشگاهها از ابتکارات جمهوری اسلامی در سالهای اخیر به منظور نهادینه ساختن آزاد اندیشی و نظریه پردازی است. به طور یقین رشد و رسیدن به قلههای علمی مستلزم فضای باز و آزاد و عالمانه است. آزاد اندیشی و ایجاد فضای آزاد برای تولید علم مبنای دینی داشته و اسلام مشوق اندیشیدن آزاد و بالتبع انقلاب اسلامی نیز مقوم و محرک آزاد اندیشی برای این منظور است.
تقابل دین و آزادی از دوقطبیهای غیرقابل دفاعی است که با روح اسلام و اندشه اسلامی ناسازگار است. انقلاب اسلامی در مرحله ایجاد و استمرار حامی آزاداندیشی بوده و هست. ادامه انقلاب اسلامی از مسیر آزاد اندیشی میسر میشود و ترس و واهمه داشتن از آزاداندیشی با بنیانهای انقلاب اسلامی متعارض است. تلاش برای برگزاری کرسیهای نظریه پردازی و باور به پیامدهای آن در حقیقت نشان از اعتقاد راسخ کشور به آزاداندیشی و حقیقت آزادی دارد به ویژه امروز که کنشگران مستکبر به نام آزادی قتل و غارت و لشکر کشی میکنند.
از کارکردهای اصلی کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره ایجاد فضایی اخلاقی، عالمانه و آزاد برای نظریه پردازی، نوآوری و نقادی نظریه در حوزه علوم انسانی است. این کرسیها فرصت بزرگی برای رهایی از سیطره علوم انسانی غربی بر فضای علمی و گفتمانی کشور است. پیرامون این موضوع، گفتوگویی را با دکتر سید جلال هاشمی عضو هیئت علمی گروه علوم تربیتی و مسئول دبیرخانه کمیته دستگاهی کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره دانشگاه شهید چمران اهواز ترتیب دادهایم.
کرسیهای نظریه پردازی از ابتکارات انقلاب اسلامی برای توسعه نقد و نظریه پردازی است
تولید اندیشه و نظریه نو و مبارزه با تقلید علمی از اهداف کرسیهای نظریه پردازی است
بستر سازی و فرهنگ در دانشگاه شهید چمران اهواز برای حضور فعالانه اساتید در کرسیها فراهم شده است
در اولویت قرار گرفتن کرسیها و پیشبینی کردن حمایتها، رونق بخش کرسیها در دانشگاههای کشور میشود
تسهیل روند برگزاری داوریها و تصویب مشوقهای لازم برای کرسیهای ترویجی در دانشگاه شهید چمران اهواز
تسنیم: با سلام و تشکر بابت حضور در دفتر تسنیم، جناب آقای هاشمی درباره شکل گیری کرسیهای نظریه پردازی توضیحاتی ارائه بفرمایید؟ چرا شکل گرفتند؟
هاشمی: با سلام و تشکر از اینکه دعوت کردید و به مسئله کرسیهای نظریه پردازی عنایت دارید. هیئت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره در هفدهم بهمن ماه سال 1382 از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شد. در آن سال جمعی از فضلا و علمای حوزه علمیه قم در نامهای به مقام معظم رهبری به ضرورت توسعه فرهنگ آزاد اندیشی و نقادی و نظریه پردازی اشاره کردند. در آن نامه به اینکه باید فضای باز آزاد اندیشی و گفتوگو در کشور و به ویژه در دانشگاهها و حوزههای علمیه فراهم شود اشاره داشتند.
مقام معظم رهبری ضمن استقبال از این پیشنهاد جواب موسع و مکتوبی به این نامه مرقوم فرمودند و به ضرورت ایجاد یک نهاد و سازوکاری برای پرداختن به مباحث نظریه پردازی و گفتگوی جدی در عرصههای علوم انسانی تاکید کردند. به همین منظور در آن سال و تحت نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانه هیئت حمایت از کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره در کشور راه اندازی شد و هم اکنون این دبیرخانه زیر نظر حضرت آیتالله علی اکبر رشاد عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس محترم پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی فعالیت میکند.
تسنیم: کرسیها چه اهدافی را دنبال میکنند ؟ درباره فلسفه وجودی این کرسیها بفرمایید؟
هاشمی: اهدافی نظیر بسط و گسترش فرهنگ آزاداندیشی در مؤسسات علمی اعم از دانشگاهها، حوزهها و پژوهشگاهها؛ بسترسازی تمرین نظریه پردازی، نقد و مناظرات علمی؛ گسترش فضای عقلانیت و بسط نشاط علمی و شجاعت نوآوری، نقد و مناظره و توسعه علمی کشور و حل و کاهش مسائل مبتلا به کشور، با این توضیح که سالها است مقام معظم رهبری در زمینه علم ورزی و رشد و پیشرفت علمی در کشور تاکیدات پیوستهای دارند و همواره محرک و مشوق این امر مهم در کشور بودهاند.
از طرف دیگر تعداد پر شمار اعضای هیئت علمی دانشگاههای کشور که به نقلی بیش از 60 هزار نفر هستند این توانایی را دارند که در تولید علم و اعتلای سطح علمی کشور نقشی مثبت و مؤثر ایفا نمایند؛ همچنین وجود مسائل و مصائب عدیده و لاینحل در عرصههای مختلف علوم انسانی کشور از اقتصاد و علوم اجتماعی گرفته تا روانشناسی و علوم تربیتی و علوم دیگر موجبات توجه جدی اعضای هیئت علمی به خلق دانش و راه حل یابی و تقلیل مصائب کشور را فراهم آورده است.
در کمیته دستگاهی کرسیهای نظریه پردازی در دانشگاه شهید چمران اهواز، بنا بر این است که بتوانیم فضایی گفتمانی ایجاد کنیم تا هر استاد و اندیشمندی بتواند بدون موانع دست و پاگیر، به صورت روشمند و نظامند و در چارچوبهای علمی، دیدگاه، فکر، ایده و نظریه خود را به بحث بگذارد و طی سازوکاری مشخص به ثمر برساند. نکته لازم به ذکر اینکه ایجاد امکان ارائه نظریات، نقدها و مناظرهها برای آن دسته از صاحبان اندیشه که اندیشههایشان مستلزم تکمیل، توسعه یا بازآفرینی است نیز در شمار اهداف برگزاری کرسیها است.
ایجاد کمیته دستگاهی بیانگر آن است که فضایی باز برای طرح اندیشه و نظر توسط اعضای هیئت علمی فراهم است و آنان میتوانند هر اندیشه دارای منطق و چارچوب علمی را از این طریق پیگیری نمایند. حالا این فکر و اندیشه ممکن است یک ایده جدید یا راه حل تازه در حوزههای جامعه شناسی، روان شناختی، مسائل اقتصادی یا سیاست خارجی و داخلی و ... باشد.
با فعال کردن کمیته دستگاهی و تسهیل فرایند برگزاری کرسیها، در حقیقت در صدد رها شدن از تقلید در حوزه علوم انسانی فعلی و امانیستی هستیم و معتقدیم استادان دانشگاهها و مجموعه نهادهای علمی انقلاب اسلامی با داشتن منابع عظیم معرفتی، دینی، فکری، تاریخی و تمدنی میتوانند علم ورزی کرده و نظریات تازهای خلق کنند که به موجب آن سهم جمهوری اسلامی ایران در تولید علم بالاتر رفته و صدای اسلام و راه حلهای اختصاصی اندیشه اسلامی برای مسائل بشری به گوش همگان برسد. البته منابع معرفتی و دینی به عنوان مواد خام تولید علم هستند و ما میتوانیم از آیات و روایات اسلامی، نظریههای بدیع و مورد نیاز را استخراج و با روشهای دقیق استنناج کنیم. طبیعتاً این نظریهها باید بدیلی برای نظریات موجود باشد و بهتر از آنها جواب دهد.
تسنیم: در دانشگاه شهید چمران اهواز این کرسیها از چه سالی شکل عملی به خود گرفتند؟
هاشمی: متاسفانه در دانشگاه شهید چمران اهواز در این زمینه سالهای گذشته اقدام جدی صورت نگرفت و تنها برای مدت محدودی معاونت پژوهشی وقت در مهر ماه سال 1389 فراخوانی را صادر کرده و تعدادی از اعضای هیئت علمی هم طرحهای اولیه خود را تحویل داده بودند. با این حال چون بستر سازی و نهاد سازی صورت نگرفته بود عملاً آن طرحها به سرانجام مشخصی نرسیدند.
در دوره دوم از مردادماه سال 1396 مسئول دبیرخانه کمیته دستگاهی منصوب شد و با راهنمایی دبیرخانه هیئت حمایت فعالیتهای منظمی را آغاز کرد. برای راه اندازی و فعال نمودن دبیرخانه کمیته دستگاهی من تاکنون حدود پنج شش نوبت در جلسات دبیرخانه هیئت حمایت در تهران حضور داشتم و راهنمایی و مکتوبات مهمی را دریافت کردم. در این جلسات رؤسای کرسیهای دانشگاهها و بعضاً رؤسای دانشگاهها حضور مییابند.
تسنیم: در یکسال اخیر کمیته دستگاهی کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره در دانشگاه شهید چمران اهواز چه برنامههایی داشته است؟
هاشمی: کمیته دستگاهی برگزاری کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره دانشگاه در بالاترین سطح و با حضور رئیس محترم دانشگاه، مسئول محترم نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه و معاون پژوهشی و فناوری و مدیر امور پژوهشی دانشگاه و رؤسای دانشکدههای علوم انسانی برگزار و پیگیری می شود که در دانشگاه شهید چمران 6 رئیس دانشکده در این جلسات حضور و همکاری فعال دارند.
این کمیته جلسات منظمی دارد و در سال گذشته هشت الی نه جلسه تشکیل دادیم و عمدتاً کار بستر سازی و تهیه آئین نامه و دستورالعملها را پی گرفتیم. در یکسال گذشته تقریباً تمامی اعضای هیئت علمی دانشکدههای علوم انسانی از طریق برگزاری جلسات صمیمانه و تقدیم آئین نامههای کرسیهای ترویجی و تخصصی، ارسال پیامک و یا مکاتبه در فضای مجازی در جریان فعالیتهای کمیته دستگاهی قرار گرفتند و همچنین با بخش بزرگی اعضای هیئت علمی فعال، علاقمند و دارای دیدگاه و نظر، دیدار حضوری داشتهایم.
بنابراین سعی شده با استادان ارتباط برقرار کنیم و سعی کنیم مسئله کرسیهای ترویجی و تخصصی و روند برگزاری آنها را توضیح دهیم؛ ایدهها و نظرات و دغدغههای آنها را بشنویم و در ادامه فعالیتهای کمیته دستگاهی از آنها استفاده کنیم. در همین یکسال ما 4 کرسی ترویجی در رشته تاریخ، علم اطلاعات، اقتصاد و الهیات مصوب کردیم که دو مورد اول برگزار شدهاند و برای برگزاری دو تای آخر در نیمسال آینده برنامه ریزی صورت گرفته است.
همچنین برای سال تحصیلی 1397، 9 عضو هیئت علمی متن علمی و درخواست خود را برای برگزاری کرسی ترویجی به کمیته دستگاهی ارائه دادهاند. 8 نفر نیز عنوان و اولویت پژوهشی خود را اعلام کرده و گفتهاند در سال جاری آمادگی برگزاری کرسی ترویجی را خواهند داشت. یک فعالیت مهم کمیته دستگاهی این بوده که کوشیده است استادان دارای نظر را برای برگزاری کرسیهای تخصصی ترغیب و فعال نماید.
تسنیم: ولی هنوز به نظر میرسد با آن نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم، قبول دارید؟
هاشمی: بله قبول دارم ولی ما تازه در شروع راه هستیم. در این یکسال اخیر فعالیتهایی شده است ولی با گفتمانی شدن این کرسیها فاصله داریم و این مسئله نیاز به صبر و زمان دارد و توجه داشته باشید جلب مشارکت اساتید دشواریهای خاصی دارد. ما پیگیر هستیم که این کرسیها را به سرانجام برسانیم و حقیقت این است که نهادینه شدن کرسیهای نظریه پردازی بیش از شکل اداری، شکل اعتقادی و قلبی دارد و ما بر اساس علایق و اعتقادات پیگیری میکنیم.
اگر این علاقه و عشق نبود شاید نمیتوانستیم کارها را پیش ببریم. همچنین میتوانم بگویم هر رئیس دانشگاه و ساختار دانشگاهی اگر دغدغه نظریه پردازی، تولید علم و مورد خطاب قرار دادن مسائل را داشته باشند میتوانند به موفقیتهایی هر چند نسبی برسند. ولی اگر ساختار مدیریت دانشگاه این دغدغه را نداشته باشد و برگزاری کرسیها اولویت اصلی آنها نباشد، بالتبع اعضای هئیت علمی هم رغبتی نشان نمیدهند و ورود نمیکنند. البته خوشبختانه دانشگاه شهید چمران با تاسیس کمیته دستگاهی عزم خود را نشان داده و در زمینه برگزاری کرسیها همدلیهایی مشاهده میشود.
تسنیم: به دشواریهای گفتمانی شدن کرسیهای نظریه پردازی اشاره کردید دراین باره بیشتر توضیح دهید؟
هاشمی: قبل اینکه من به دشواریها بپردازم این نکته را متذکر میشوم که دانشگاه شهید چمران واقعاً ظرفیتهای خوبی دارد و در سال گذشته هم برخی از اعضای هئیت علمی همکاران خود را به عنوان استاد دارای استعداد و ظرفیت نظریه پردازی به کمیته دستگاهی معرفی کردند و هم در عمل برخی از اعضای هیئت علمی ما در دانشگاههای دیگر به عنوان داور یا ناقد کرسیهای نظریه پردازی شرکت داشتند؛ همچنین ما در این یکسال در جلب استادان به موضوع کرسیها جهش خوبی داشتیم و اکنون نسبت به بسیاری از دانشگاههای کشور فعال و سرآمد به حساب میآییم. با این حال مهم ترین دشواری، طولانی بودن تصویب یک کرسی تخصصی، نیاز به تخصصهای متنوع داشتن حتی برای برگزاری یک کرسی تخصصی توسط اعضای هئیت علمی و امتیاز پایین برگزاری کرسیها است. فکر میکنم چنین مواردی موانع مهمی هستند.
همچنین میتوان گفت که به واسطه توسعه تحصیلات تکمیلی تعداد ساعات تدریس و سرویسهای علمی و مشاورهای استادان به دانشجویان بسیار زیاد شده و آنها وقت و توانی برای پرداختن به کرسیهای نظریه پردازی را ندارند. از سوی دیگر دانشگاه میخواهد رنکینگ خود را بالا ببرد و این مستلزم چاپ مقاله و کتاب و شرکت در مجامع علمی است که بعضاً نیل به آنها سهلتر بوده و اغلب امتیازات آنها بیشتر از برگزاری یک کرسی ترویجی است. البته برای رفع این مسئله، دبیرخانه هئیت حمایت درصدد است امتیازات پژوهشی بیشتری به کرسیهای ترویجی و تخصصی بدهد تا برای اعضای هئیت علمی جاذبه داشته و در ارتقاء آنان سهم مهم تری داشته باشد.
همچنین دبیرخانه سرگرم بررسی این موضوع است که برگزاری یک کرسی بتواند جای مقالات وتویی را بگیرد و یا اینکه برگزاری کرسی امتیاز پژوهشی بالایی دریافت کند و یا اینکه تصویب یک کرسی تخصصی موفق بتواند در ارتقاء مرتبه عضو هئیت علمی نقش اساسی ایفا کند. اگر یک نظریه ارائه دهند بتوانند از یک مرتبه به مرتبه دیگر ارتقاء پیدا کنند. در این زمینه اساتید تمام گروههای علوم انسانی میتوانند نقش موثری داشته باشند چون به نظریهها تسلط کافی دارند.
تسنیم: حمایت از کرسیها چگونه است؟ طوری هست که بتوانید براین دشواریها فائق آیید؟
هاشمی: متاسفانه حمایتها از کرسیها اکنون پسینی است نه پیشینی. بنابراین ما در نحوه حمایت مشکل داریم. برای همین استقبال ازکرسیها در حد انتظار نیست یعنی بعد از اینکه یک عضو هئیت علمی کلی تحقیق کرد و نظریه را ارائه و مصوب کرد مورد حمایت مادی و حقوقی و... قرار میگیرد در حالی که این حمایتها باید از همان ابتدا و در مرحله استعداد یابی و آغاز به کار تکمیل طرح نامه توسط استاد دانشگاه باشد تا اساتید بدون دغدغه پای کار آیند. اختصاص فرصت مطالعاتی یا اختصاص دانشجویان پسادکترا، یا اینکه واحد آموزشی کمتری به اساتید داده شود میتوانند فضای فکری و فرصت بیشتری در اختیار اساتید برای تکمیل طرح نامه کرسیها و نهایتاً تولید نظریه قرار دهد.
تسنیم: گاهی در برخی دانشگاهها شنیده میشود که فضای آزاداندیشی وجود ندارد، این چه اندازه اصالت دارد؟ البته به نظرم اگر هم این موضوع باشد باید جزء مظلومیتهای شعار آزادی در کشور بدانیم.
هاشمی: کرسیهای نظریه پردازی، نقد و مناظره در بستری آزاد و باز و خلاقانه و در جوّی بدون تهدید و ارعاب صورت میگیرد و ممکن است برخی دخالتهای نابجا و اندک باعث شود از اشتیاق استادان کاسته شود. نباید از نقد و نظریه پردازی آنهم توسط اساتید متخصص واهمه داشت و باید اجازه داد اساتید به راحتی به ارائه نظر و نقادی بپردازند.
ممانعت از ارائه نظر و دخالت نهادهای موازی مسئله چشمگیری نیست و خیلی اصالت هم ندارد و البته وجود معدود مداخلاتی باعث میشود برخی از اساتید این دخالتها را بهانهای برای عدم پیوستن به کرسیها و فعالیت جدی خود قرار دهند. باید کرسیها در صدر اولویتهای علمی پژوهشی دانشگاهها و اعضای هئیت علمی مبدل شود و هر گونه محدودیتی کنار زده شود و تا این رخ ندهد تولید نظریه با چالش روبرو است و نه خلق دانش و نه حل مسئلهای نخواهیم داشت و مشکلات کشور بیشتر و بیشتر هم میشود.
تسنیم: برخی از اساتید از این گلایه دارند که روند بررسی و داوری کرسیهای نظریه پردازی سنگین و طولانی است، این مطلب را قبول دارید؟
هاشمی: بله به مطلب درستی اشاره کردید. یکی از مشکلاتی که در این زمینه وجود داشت مسئله داوریها در کرسیهای تخصصی بود. داوریها بسیار سنگین و زمان بر بود. برای رفع این مشکل ما به تبعیت از دبیرخانه هئیت حمایت در این سال بر توسعه کرسیهای ترویجی در دانشگاه متمرکز شدیم. اگر استاد علوم انسانی ایده یا نظریه داشت که نو و مبتکرانه بود ما میتوانیم در قالب یک کرسی ترویجی جلسهای برای او برگزار کنیم تا هم ایده خود را بیان کند و هم از نقدهای تخصصی همکارانش بهره مند شود؛ این کار زمینه تکمیل آن ایده و نظر را هم فراهم می کند.
کرسیهای ترویجی در دو قالب عرضه و نقد دیدگاه علمی و مناظره علمی برگزار میشود و اجرای آنها اینگونه است که در داخل همان گروه آموزشی، داوری اولیه میشود و یک استاد همتراز متن کرسی و ارائه شفاهی صاحب کرسی را نقادی میکند. البته ما در شروع کار برای داوری کرسیهای ترویجی هم از استادان دانشگاههای دیگر استفاده میکنیم.
تسنیم: به ظرفیتهای دانشگاه شهید چمران اهواز اشاره کردید، بیشتر توضیح میدهید؟
هاشمی: دانشگاه شهید چمران اهواز به خاطر داشتن استادان صاحب نظر و دارای دیدگاه، ظرفیت و بستر مناسبی برای طرح نظریه و برگزاری کرسیهای ترویجی و تخصصی دارد. وجود گروههای آموزشی متعدد علوم انسانی و اشتیاق زیادی که در برخی از اساتید جوان مشاهده میشود، بسترها و ظرفیتهای توسعه کرسیها در دانشگاه هستند؛ بنابراین لازم است با سازوکارهای آموزشی، تشویقی و حمایتی اعضای هئیت علمی را پای کار آورد.
در دانشگاه شهید چمران ما در ابتدا کار را با آموزش و آشناسازی استادان دانشگاه با برگزاری کرسیهای ترویجی و تخصصی و بسترسازی و فرهنگ سازی شروع کردیم و از تعدادی از صاحبان نظر و اساتید فعال و مطرح در کشور برای برگزاری کارگاه آموزشی و بیان نظریه خود در جمع اعضای هئیت علمی دانشگاه دعوت به عمل آوردیم.
تاکنون دو کارگاه آموزشی 4 ساعته با حضور اساتید نوآور و نظریه پرداز از تهران برگزار کردیم و در شش کارگاه آموزشی 2 ساعته هم با حضور برخی از استادان دانشگاه شهید چمران اهواز به مقدمات و مقومات نظریه پردازی و موضوعات وابسته به آن پرداختهایم. در این جلسات اساتید با روند نوشتن و برگزاری یک کرسی موفق آشنا شدند. شرکت در این کارگاهها اعضای هئیت علمی را نسبت به توانمندیهای خود واقف کرد و انگیزههای آنان را برگزاری کرسی بیشتر کرد و ما بازخوردهای مثبتی گرفتیم. در پرتال دانشگاه هم آئیننامه و مکتوبات مهم کرسیها را بارگذاری کردیم که این هم اطلاع رسانی را تسهیل و برخی از استادان را به تحرک وا داشت. همچنین خریداری کتابهایی با موضوع نظریه پردازی و در اختیار اساتید فعال و علاقمند قرار دادن توانست برخی از زمینههایی که اعضای هئیت علمی فکر میکنند میتوانند نظریه پردازی کنند را آشکار کرد.
تسنیم: پس مقدمات برای حضور فعال اساتید فراهم شده است؟
هاشمی: بله تلاش کردیم که این مقدمات ساختاری، امکاناتی و پژوهشی را فراهم کنیم. در کنار این بستر سازیها ما در گام سوم مسئله کرسیها را در هیئت امنا مطرح کردیم و مصوب شد برای هر کرسی ترویجی مبلغ 2 میلیون تومان اختصاص یابد. در سال گذشته، به جز 4 کرسی ترویجی مصوب، 17 نفر از اساتید آمادگی خود را برای برگزاری کرسی ترویجی در آینده نزدیک اعلام کردند. همچنین پرسش نامه در زمینه استعداد یابی اعضای هئیت علمی برای نظریه پردازی آماده کردیم و در اختیار همه اعضای هیئت علمی قرار دادیم تا علایق، ایدهها، و پیشنهادهای آنها را استخراج کنیم.
تسنیم: و اما سخن پایانی
اکنون این مسیری که ما طی کردیم مسیر موفقی بوده و مورد تحسین و استقبال دبیرخانه هیئت حمایت در تهران نیز قرار گرفته و از این طرح به عنوان الگویی یاد شده که دانشگاههای دیگر میتوانند از آن استفاده نمایند.
گزارش از اکبر بهاری
انتهای پیام/ش