روز ملی یوز|معاون پروژه یوز: توسعه، مهم‌ترین چالش حفاظت از یوز

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، طی سال‌های گذشته، حفاظت از حیات وحش به ویژه یوزپلنگ به دغدغه و مطالبه‌ای مردمی تبدیل شده که پاسخ شایسته‌ای از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به همراه نداشته است؛ تلفات یوزپلنگ‌ها در نقاط حادثه‌خیز دو جاده ادامه دارد و جاده عباس‌آباد شاهرود، ماه گذشته، هفتمین یوزپلنگ آسیایی را به کام مرگ کشانده است ؛آماری ولو تقریبی از جمعیت یوز در دست نیست، تلاش‌های هزینه‌بر برای تولید مثل دو یوزپلنگ اسیر در پارک پردیسان تهران بی‌نتیجه‌ مانده و از اقدامات انجام شده برای لقاح مصنوعی هم خبری نمی‌رسد.

به مناسبت فرا رسیدن نهم شهریور، روز ملی یوزپلنگ آسیایی و به منظور انعکاس رویکرد کنونی سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به موضوع حفاظت از بازماندگان این گربه‌سان در خطر انقراض، تسنیم گفت‌وگویی را با رجبعلی کارگر، معاون پروژه ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی ترتیب داده که در ادامه می‌خوانید:

تسنیم: در حال حاضر پروژه، برآوردی از جمعیت یوز در زیستگاه‌های کشور در دست دارد؟

کارگر: در زمینه سرشماری گربه‌سانان در تمام دنیا مشکل وجود دارد. سرشماری یوزپلنگ بسیار دشوار است چون زیستگاهش بسیار وسیع است. به همین دلیل امکان سرشماری وجود ندارد. طی 12 سال گذشته در شش میلیون هکتار از زیستگاه‌های یوز 333 مورد مشاهدات یوز از سوی محیط‌بانان گزارش شده است.  اما آنچه می‌دانیم این است که در حال حاضر دستکم 47 یوزپلنگ در کل کشور وجود دارد. در واقع، طی 15 سال گذشته، بررسی و خال‌شناسی تصاویر ثبت‌شده توسط دوربین‌های تله‌ای در یک میلیون هکتار از زیستگاه‌های یوز، به شناسایی 47 فرد یوزپلنگ منجر شده است. این تعدادی است که از وجود آن اطمینان داریم اما اینکه غیر از این 47 یوز، چند یوز دیگر وجود دارد را نمی‌توان اعلام کرد. البته پیشتر، آمارهای دیگری هم اعلام شده بود. مثلا گفته شده بود 90 یوز یا حتی 120 یوز شناسایی شده است. اما این تعداد بر اساس خال‌شناسی نبوده و امکان تکراری بودن یوزها در این آمار وجود دارد. این آمار بر اساس حدسیات بوده نه خال‌شناسی و شناسایی دقیق افراد.

تسنیم: اینکه طی 15 سال گذشته، 47 یوزپلنگ شناسایی شده‌اند را نمی‌توان بدین معنا دانست که در حال حاضر هم 47 یوزپلنگ وجود دارد. با توجه به تهدیدات بسیاری که بقای یوز را به چالش می‌کشد امکان دارد یوزهایی که در سال‌های گذشته شناسایی شده‌اند حالا دیگر زنده نباشند. آیا تخمین (نه سرشماری دقیق) جمعیت کنونی یوز را می‌توان اعلام کرد؟

کارگر: بله‌ درست است. ممکن است از 47 یوز، تعدادی تلف شده‌باشند. البته یقینا تعدادی هم‌ اضافه شده‌اند. به‌ عنوان‌ نمونه‌ در دو ماه اخیر سه یوز مادر، با به ترتیب دو، سه، و چهار توله مشاهده شده‌‌اند.

تسنیم: سرشماری و تخمین جمعیت را فراموش کنیم. بر اساس شواهد و مستندات، جمعیت یوزپلنگ در زیستگاه‌های کشور را رو به افزایش تصور می‌کنید یا رو به کاهش؟

کارگر: بررسی آمارهای مشاهدات طی 12 سال گذشته نشان می‌دهد که جمعیت در شش سال دوم با شش سال اول تفاوت چندانی نداشته است. می‌توانیم بگوییم جمعیت ثابت است. البته این را هم بگویم که مشاهدات یوز طی سال‌های گذشته در زیستگاه‌ها جنوبی بسیار کم شده اما در زیستگاه‌های شمالی افزایش یافته. مثلا مشاهدات یوز در میاندشت افزایش یافته، در توران ثابت مانده، در نایبندان و راور کاهش نسبی داشته و در جنوب به جز چند مورد در دره‌انجیر، اصلا مشاهده یوزپلنگ نداشتیم.

تسنیم: چرا در جنوب تا این حد مشاهدات یوز کاهش یافته است؟

کارگر: تا زمانی که توسعه بدون رعایت ضوابط محیط زیستی صورت بگیرد شاهد خسارت به محیط زیست هستیم. امروز نوبت یوز است. فردا گونه‌های دیگر. در زیستگاه‌های جنوبی، عوامل تهدید جمیعت یوز بیشتر است. جاده‌سازی و معدن‌کاوی. به عنوان مثال، تاکنون در جاده‌ مهریز رفسنجان در کالمند و بهادران هفت یوز شامل سه ماده کشته‌ شده‌اند. همچنین در بافق، پس از اجرای برنامه‌های حفاظتی پلنگ و افزایش جمعیت پلنگ شاهد مهاجرت یوزپلنگ‌ها به آریز بودیم، منطقه‌ای که جزو مناطق زیستگاه‌های دهگانه یوز تعریف نشده و تحت حفاظت پروژه قرار نداشت و بعد از آغاز عملیات معدنکاوی، امنیت لازم برای یوز را از دست داد. یوزپلنگ‌ها از آنجا هم رفتند. همین عوامل سبب شده در همایش‌هایی که برگزاری می‌کنیم از نهادهای ذی‌ربط مانند سازمان عشایر، منابع طبیعی، صنایع و معادن و راه و شهرسازی دعوت به عمل بیاوریم و آنها را با لزوم رعایت ضوابط محیط زیستی به منظور حفظ جمعیت یوز آشنا کنیم تا توسعه با حداقل آسیب به یوزپلنگ و گونه‌های هم‌بوم آن انجام شود.

تسنیم: پروژه برای تکثیر یوز در اسارت برنامه‌ای دارد؟ برنامه‌ای برای زنده‌گیری یوزهای طبیعت و انتقالشان به اسارت با هدف تکثیر در دست اجراست؟

کارگر: در این باره صحبت‌هایی شده. اما آنچه مهم است، انجام مطالعات دقیق و تصمیم‌گیری بر اساس نتایج این مطالعات است تا به اشتباه منجر نشود. باید از تجربیات جهانی و همینطور تجربیات موفقیت‌آمیز پروژه استفاده کنیم تا ببینیم برای تکثیر یوز چه کاری می‌شود کرد. در این زمینه تاکنون مطالعه‌ای صورت نگرفته و تا مرحله اجرا فاصله زیادی داریم. اما برای تکثیر همین سه یوزپلنگی که در پارک پردیسان تهران هستند برنامه‌هایی داریم و رایزنی‌هایی برای لقاح مصنوعی صورت گرفته تا توله‌های متولد شده پس از زمینه‌سازی‌های لازم در زیستگاه‌هایی نیمه‌طبیعی رها شوند.

تسنیم: در حال حاضر، پروژه امیدی به بقای نسل یوزپلنگ دارد یا ناامید شده است؟

کارگر: اینکه در حال حاضر دستکم 47 یوزپلنگ داریم رضایت‌بخش نیست. حتی اگر 200 یوز شناسایی کرده بودیم باز هم رضایت‌بخش نبود اما هنوز جای امیدواری هست. باید سعی‌مان را بکنیم. یوزپلنگ، هم به عنوان یک گونه شاخص و اثر طبیعی ملی و هم به عنوان پرچم حیات وحش ارزش آن را دارد که برای حفاظت از آن هزینه کنیم. مقصودم از پرچم حیات وحش این است با تلاش برای حفاظت از یوز، صرفا یوزپلنگ را نجات نمی‌دهیم بلکه حفاظت از یوزپلنگ شامل حفاظت از طعمه‌های یوز یعنی چارپایانی چون آهو، جبیر، کل و بز و قوچ و میش و در نتیجه حفاظت از پوشش گیاهی منطقه، منابع آب و در نهایت کل زیستگاه است. به همین دلیل هم سازمان حفاظت محیط زیست و هم UNDP (برنامه عمران ملل متحد) مایل هستند پروژه حفاظت از یوز که در سال 2017 به پایان رسید همچنان به فعالیت ادامه دهد. خلاء‌های موجود در مسیر حفاظت از یوز را مدنظر قرار داده‌ایم در قالب تفاهم‌نامه‌ای با سازمان ملل به امضا برسانیم و فاز سوم پروژه را آغاز کنیم. به همین دلیل با حمایت ریاست سازمان و دستور معاونت محیط طبیعی، کمیته فنی برای حفاظت از یوز شامل متخصصان و کارشناسان و مسئولان سابق پروژه یوز تشکیل شده و برنامه‌ای 5 ساله به عنوان فاز سوم پروژه تهیه شد که در قالب تفاهم‌نامه‌ای با UNDP به امضا خواهد رسید و فاز سوم پروژه آغاز خواهد شد.در هر حال پروژه عملکرد رضایت‌بخشی داشته. همین که امروز شما رسانه‌ها دغدغه حفاظت از یوز را دارید و روز ملی یوز با مسئولان تماس می‌گیرید و از عملکردشان سوال می‌کنید یعنی پروژه موفق بوده و حفاظت از یوز را به یک مطالبه مردمی تبدیل کرده. اینکه در استان‌های یوزخیز، شاهد نصب مجسمه یوزپلنگ هستیم، اینکه تصویر یوز روی پیراهن تیم ملی جای گرفته و اینکه مردم پیگیر وضیعت حفاظت از یوز هستند حاصل تلاش‌های پروژه است.

این را هم باید مد نظر داشت که طی سال‌های گذشته روند توسعه که مهمترین چالش در مسیر حفاظت از یوز است رو به افزایش بوده: حضور گله‌های دام و سگ‌های گله در زیستگاه‌های یوز افزایش یافته، معدنکاوی و جاده‌سازی بیشتر شده و تلاش برای حفاظت از زیستگاه‌های یوز به مراتب دشوارتر از قبل شده. با این حال توانسته‌ایم با جذب مشارکت‌های مردمی و جوامع محلی، در مسیر حفاظت از یوز گام بردایم. به عنوان مثال در منطقه قلعه‌بالا، برای جلب توجه بومیان به موضوع حفاظت از یوز و در پی آن، رونق فعالیت‌های گردشگری از طریق جذب طبیعتگرد و پیشرفت اقتصادی منطقه، اقدامات موثری صورت گرفته.

تسنیم: در فاز سوم پروژه، چه اولیت‌هایی در نظر گرفته شده؟

کارگر: بین دهه 40 و 50 در 44 نقطه از کشور، مشاهدات یوز وجود داشته و جمعیت این گونه بین 300 تا 400 فرد برآورد شده است. اما با پیشرفت توسعه، کاهش و پراکندگی جمعیت این گونه به جایی رسید که در دهه 70 کارشناسان خارجی و داخلی به این باور رسیدند که یوز در ایران منقرض شده. بعد بر اساس چند مورد مشاهده یوز، پروژه تشکیل شد و حفاظت از یوز در چند زیستگاه کشور در دست اجرا قرار گرفت. تعداد این زیستگاه‌های یوزخیز رفته‌رفته افزایش یافت و حالا به 10 منطقه به مساحت مجموعا شش میلیون هکتار رسیده. در فاز سوم پروژه قصد داریم تعداد این مناطق را افزایش دهیم. چون طی سال‌های گذشته، مواردی از تردد یوز از جمله یوز مولد ماده، خارج از این زیستگاه‌های دهگانه مشاهده شده است در حالی که آن مناطق آزاد، از زیر چتر حفاظتی پروژه خارج هستند.

برای ایمن‌سازی نقاط حادثه‌خیز جاده‌ها برنامه داریم تا دیگر شاهد کشته شدن یوزپلنگ در تصادفات جاده‌ای نباشیم. همانطور که می‌دانید طی سال‌های گذشته در جاده عباس‌آباد در شاهرود 7 یوزپلنگ شامل دو ماه را از دست داده‌ایم. خروج گله‌های دام از زیستگاه‌های یوز یکی دیگر از اهداف ماست که تا کنون توانسته‌ایم پارک ملی توران و بخشی از میاندشت را با پرداخت حقوق عرفی دامداران، از حضور عشایر و گله‌های دام پاک‌سازی کنیم. برای لقاح مصنوعی با استفاده از نمونه‌های موجود در بانک ژنتیکی دفتر پروژه هم برنامه‌هایی داریم.

تسنیم: از توله یوزپلنگی که اخیرا به دنبال تصادف در شاهرود جان سپرد هم نمونه‌ای در بانک ژنتیکی دفتر پروژه موجود است؟

کارگر: بله. در بانک ژنتیکی، نمونه‌هایی از اسپرم و بافت‌های دیگر یوزپلنگ‌ را نگهداری می‌کنیم. بیضه‌های توله یوز تصادفی هم به این بانک منتقل شده تا در آینده برای لقاح مصنوعی مورد استفاده قرار بگیرد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم، نهم شهریورماه 1373، بومیان، به یک یوز مادر و سه توله‌اش که برای یافتن آب و غذا به شهر بافق استان یزد نزدیک شده بودند حمله‌ور شدند. یوز مادر فرار کرد و دو توله بر اثر شدت ضربات بیل و چماق بومیان جان سپردند. اما یکی از توله‌ها نجات یافت که پس از انتقال به پارک پریسان تهران ماریتا نامگذاری شد. ماریتا پس از 9 سال زندگی در پارک پردیسان تهران، در دی‌ماه 82، پس از چند ساعت بیهوشی و بعد از آنکه دامپزشکان خبر از کار افتادن دستگاه گوارش، کلیه‌ها و مثانه‌اش را اعلام کردند به دلیلی نامعلوم جان سپرد. از سال 1386، روز نهم شهریور، به مناسبت سالروز نجات ماریتا، روز ملی یوزپلنگ نامگذاری شد.

دو توله یوزی که شهریور 73 توسط بومیان بافق کشته شدند

ماریتا در پارک پردیسان تهران

لاشه تاکسیدرمی‌شده ماریتا در دفتر پروژه حفاظت از یوز

هرچند در وب‌سایت‌های فارسی‌زبان و رسانه‌های رسمی کشور، تصاویری معدود و با کیفیت پایین از این اسطوره مظلومیت حیات وحش کشور منتشر شده، اما وب‌سایت‌های انگلیسی‌زبان، توانسته‌اند تصاویری زیبا از اقامت ماریتا در پارک پردیسان تهران منتشر کنند!

این تصاویر را در ادامه مشاهده می‌کنید:

^{گفت‌وگو: شادی مدرس}
انتهای پیام/