شباهت و تفاوت مشروطه عثمانی و ایرانی/ماجرای نخستین نمایشگاه ایران در پاریس با نمایش شیره‌کش‌خانه
یک پژوهشگر با تشریح هنر نوگرای ایران و عثمانی گفت: عثمانی در نمایشگاه ۱۸۶۷ پاریس و ایران در نمایشگاه ۱۸۷۳ وین برای نخستین بار شرکت داشتند. اما نقطه عطف حضور ایران، در نمایشگاه ۱۹۰۰ پاریس بود که کاخ عالی‌قاپو را بازسازی کرد.
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، محمد رضا مریدی در نشست تخصصی«جامعه شناسی هنر دوره قاچار» با بیان مواردی درباره هنر در پایان قاجار و عثمانی به مطالعه تطبیقی هنر ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم پرداخت و اظهار داشت: شناخت پژوهشگران ایران از هنر همسایگان بسیار کم است در حالیکه سرشت و سرنوشت مشترکی میان ما و همسایگان بوده از همین رو پژوهش‌های هنری قادر به فراتر رفتن از روایت‌های خودمدارانه از تاریخ نیستند.
بیشتر بخوانید:
سنگ قبر هزار ساله رفیق گرمابه‌وگلستان شیخ‌الرئیس با حکمتی برای محیط زیست ایران + تصاویر
وی در ادامه سری نشست‌های همایش ملی «هنر ایران در دوره قاجار» به همت پژوهشکده هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی به نقاط عطفِ مشترک در تاریخ هنر ایران و عثمانی در دوران افول به ویژه اقتصاد سیاسی که ایران و عثمانی را در مدار توسعه پیرامونی قرار داد و به تجربه‌های فرهنگی شکل داد پرداخت.
مریدی با بیان اینکه پایان قاجار (در 1921) و عثمانی (در 1925)، نقطه عطفی در تاریخ جهان اسلام بود، تصریح کرد: برای مطالعه روند افول این دو قدرت پادشاهی ـ مذهبی باید به وضعیت ساختاری مشترک این دو کشور از منظر اقتصاد سیاسی دنبال کرد.
وی با اشاره به حجم سرمایه گذاری خارجی در ایران و عثمانی افزود: اوج شکننده رابطه ناتوازن تجاری در قرن نوزدهم بود که میان عثمانی و انگلیس در 1838 قراردادهای انحصاری امضاء شد؛ همچنین قرارداد رویترز در ایران در 1872 که به موجب آن انحصار هرگونه کمپانی صنعتی به مدت هفتاد سال به رویترز انگلیسی داده شد.
مریدی در ادامه به شباهت‌های متفاوت مشروطه عثمانی و ایرانی پرداخت و گفت: فرمان مشروطه عثمانی در 1876 و فرمان مشروطه ایران در 1906 صادر شد؛ یعنی 30 سال بعد از عثمانی و علت آن حجم بالای سرمایه گذاری خارجی و تاثیرگذاری بیشتر آنها بر عثمانی بود.
وی افزود: در جریان مشروطه خواهی عثمانی، یک بحران بزرگ خود را آشکار کرد و آن ناسازگاری قومیت ترک و اتحاد اسلام بود.
به گفته این پژوهشگر، در انقلاب مشروطه ایران نیز بحث پیرامون اصل مساوات و تعارض میان شریعت و قوانین عام بشری که در کنسطیطیسیون (مشروطیت) در حال تنظیم بود خود را نشان داد، این تعارض از یک سو خود را در صف‌آرایی نیروهای سیاسی علما/روشنفکران یا طرفداران دینی سازی امور/عرفی سازی امور خود را نشان داد که در نهایت موجب مواجهه اسلام‌گرایان/ملی‌گرایان شد.
وی در ادامه به نقش مهم نمایشگاههای جهانی آغاز شده از سال 1851 در سیطره نگاه استعماری به دیگر کشورها، موازی با گسترش قدرت اروپا اشاره کرد و افزود: در این نمایشگاهها توان تجاری کشورها، کالاهای مرغوب برای بازار و در کل زمینه‌های سرمایهگذاری به نمایش گذاشته می‌شد.
مریدی با طرح این پرسش که اما ایران و عثمانی چه چیزی برای ارائه داشتند؟ گفت: عثمانی در نمایشگاه 1867 پاریس و ایران در نمایشگاه 1873 وین برای نخستین بار شرکت داشتند.
به گفته وی ایران در نمایشگاه 1867 پاریس، یک کیوسک کوچک داشت با یک بنای کوچک و یک شیره‌کش‌خانه (کارخانه تریاک)! در نمایشگاه 1873 وین یک کوشک را ارائه داد اما در نمایشگاه 1878 پاریس، یک کاخ ایرانی با نماهای آیینه‌کاری شده را بازسازی کرد که مورد توجه بسیار قرار گرفت.
مریدی تصریح کرد: اما نقطه عطف حضور ایران، در نمایشگاه 1900 پاریس بود که کاخ عالی‌قاپو را بازسازی کرد.
وی افزود: در هنر نوگرای ایران و عثمانی اغلب با تجربه‌های اقلیمی و منظره نگاری، طبیعت‌گرایی و نقاشی‌های مردم‌نگارانه آغاز شد؛ این رویکرد البته وجه مشترک اغلب سرزمین‌های مستعمره و نیمه مستعمره شرق بود؛ زیرا میراثی برآمده از آثار و تعلیمات شرقگرایان و استادان شرق‌گرای اروپایی در این سرزمین‌ها بود.
انتهای پیام/