رونق گردشگری مذهبی با آئین‌های محرم؛ نخستین نمایشگاه «علَم و کُتَل» در شیراز برپا می‌شود
مدیر گردشگری و امور زیارتی شهرداری شیراز از ظرفیت‌های آئین‌های عزاداری محرم در رونق گردشگری مذهبی سخن گفت و از برپایی نخستین نمایشگاه خیابانی «علَم و کُتَل» در این شهر خبر داد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، گردشگری مذهبی از قرن‌ها پیش در سراسر دنیا وجود داشته و قدمت آن به قدمت فرهنگ دینی تمامی ادیان است. گردشگری مذهبی به سفرهایی اطلاق می‌شود که اصلی‌ترین هدف آنها تجربه‌ی مذهبی باشد.
در گردشگری مذهبی هدف از سفر صرفا زیارت و انجام اعمال مذهبی نیست و طیف گسترده‌تری از سفرهای مذهبی را شامل می‌شود. استان فارس با وجود داشتن مساجد تاریخی زیبا، بقاع متبرکه و بسیاری از بناهای مذهبی زیبا یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی است. ماه محرم و آئین‌های عزاداری این ماه به ویژه ائین‌های ثبت شده در استان فارس نیز می‌تواند یکی از جلوه‌های گردشگری مذهبی باشد.
با علی نیری، شیرازشناس و مدیر گردشگری و امور زیارتی شهرداری شیراز در این زمینه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
تسنیم: آئین‌های عزاداری محرم تا چه اندازه در گردشگری مذهبی و رونق آن می‌تواند موثر باشد؟
نیری: گردشگری اقسام مختلف دارد و این انواع مختلف بخشی از سهم جذب گردشگر و ماندگاری آن را به خود اختصاص می‌دهد. کشور ایران یکی از کشورهایی است که به لحاظ تاریخی، فرهنگی و طبیعی ثروت‌های عظیم دارد. در حوزه آئین‌ها و آداب و رسوم نیز مردم ایران ظرفیت‌های زیادی دارند اما آنطور که باید و شاید آنها را به بسته‌های گردشگری تبدیل نکردیم تا به جذب گردشگر و رونق چرخه اقتصادی این صنعت کمک کند.
فارس یکی از استان‌هایی است که ظرفیت زیادی دارد و ظرفیت‌های آن اغلب بالقوه هستند که باید به موضوعات بالفعلی تبدیل شوند تا بتوان از آن در حوزه گردشگری آئینی یا مذهبی و عاشورایی استفاده کرد.
بزرگترین رخداد گردشگری معنوی را در محرم و به ویژه دهه نخست آن داریم. یکی از آیتم‌هایی که در حوزه گردشگری مهم است، این است که ذی‌نفعان در متن ماجرا باشند و شما هیچ کجای دنیا نمی‌توانید ببینید که مردم در کنار هم و با سرمایه اولیه خودشان یک رویداد را اجرا کنند.
مردم یک محله در این ایام تلاش می‌کنند یک رویداد مذهبی را به وجود آوردند که در واقع یک فضای دوستی و مودت و تمرین کارهای گروهی نیز است. از طرفی فرصتی است که هم مردم و هم گردشگران از آن استفاده کنند البته در این موضوع درباره شکل امروزی عزاداری نمی‌توانیم صحبت کنیم چون متولیان امر باید در این زمینه صحبت کنند اما از منظر گردشگری ارگان‌هایی که متولی هستند می‌توانند نقش به سزایی در سازماندهی مناسب آن داشته باشند.
هیچ یک از آئین‌هایی که در کشورهای دیگر به یک ثروت منتج شده، در آن دخل و تصرفی رخ نداده اما آئین‌های ماه محرم در کشور ما دستخوش تغییرات است و این تغییرات هم به لحاظ پوشش، هم گفتار و هم شکل و شیوه اجرا دیده می‌شود.
تسنیم: این تغییرات حاصل تغییر سبک زندگی مردم است یا دلایل دیگری دارد.
نیری: کشورهای دیگر در حوزه مدرنیته از ما پیشرفته‌تر هستند اما آئین‌هایشان را تغییر ندادند دلیل اول این امر فرهنگ‌سازی بوده و دلیل دیگر این بوده که متولیان امر اجازه دخل و تصرف ندادند. در ایران نیز متولیان امر باید پیش از این ورود می‌کردند و اجازه دخل و تصرف به این آئین‌ها را نمی‌دادند به ویژه آئین‌های که بخشی از پیکره باطنی مردم و نشات گرفته از فطرت آنها است.
تسنیم: درباره ظرفیت‌های شیراز در این حوزه توضیح بفرمایید.
نیری: شهر شیراز در حوزه گردشگری مذهبی ظرفیت‌های زیادی دارد جدای از اماکن مذهبی که تنوع خوبی دارد، آئین‌ها و باورهای بسیاری در این زمینه وجود دارد. علاقه‌ای که مردم به این اماکن یا بزرگان دارد در تمامی امور زندگی آنها دیده می‌شود به گونه‌ای که هنوز پشت برخی از خودروها کلماتی مانند یا شاهچراغ، یا سید علا الدین حسین، یا علی بن حمزه نوشته شده است و این در خودروهای قدیمی تر بیشتر دیده می‌شود.
حتی در محاوره‌ها به این بزرگواران اشاره می‌کنیم که این نشان می‌دهد در حافظه تاریخی مردم شیراز این اماکن جایگاه ویژه‌ای دارند حتی در موسیقی هم باز اماکن زیارتی وجود دارند، در ادبیات هم وجود دارند چون جزئی از زندگی مردم شیراز هستند.
شیراز جزء شهرهایی است که علم و کتل‌های زیادی دارد. در همین علم و کتل‌ها کارهای هنری مثل معرق، منبت، خاتم و غیره انجام شده و در کمتر شهری از شهرهای ایران می‌بینید که این ذوق هنری به تابلوهای بزرگ شهری تبدیل شده و کنار آئین‌های مذهبی قرار گرفتند.
شما وقتی در یک مراسم مذهبی شرکت می‌کنید، هنر می‌بینید، صنایع دستی می‌بینید و یک هارمونی مذهبی در کنار اماکنی مثل سید تاج الدین غریب و امامزاده ابراهیم و دیگر اماکن مذهبی شکل می‌گیرد که می‌تواند در جذب گردشگر مذهبی موثر باشد. شهر ما ظرفیت جذب گردشگر را در این حوزه دارد و اگر در حوزه محتوایی به چیزی که پیشتر بوده، بیشتر توجه کنیم می‌تواند به رونق گردشگری آئینی کمک کند.
پس ما یک ابزار زیرساختی، همان اماکن مذهبی، را داریم هنر نیز در هیئات مذهبی دیده می‌شود، آئین‌های ویژه را نیز داریم که باید از آن استفاده کرد. ما امیدواریم که پیش از اربعین سال جاری نخستین نمایشگاه خیابانی علم و کتل‌های ایران را در شیراز برگزار کنیم و مردم از نزدیک این هنر را ببینند چون الان این هنر در هیاهوی عزاداری گم شده است چراکه عمدتا هم عزاداری‌ها در شب برگزار می‌شود و مردم از نزدیک این هنر را ندیدند.
تسنیم: چگونه می‌توان از این نوع آئین‌ها در جهت ترویج و رونق گردشگری مذهبی استفاده کرد.
نیری: یکی از امور عدم تغییر در محتوا و اجرای این آئین‌ها است اما زمانی که شهر ما و میدان‌گاه‌های مذهبی ما از بین رفته یا شهرسازی ما به سمتی رفته که خیابان‌های ما تنگ شده و به جای اینکه حضور انسان‌ها را داشته باشد به خودروها رسیده، مجالی برای اجرای آئین‌ها وجود نخواهد داشت در صورتی که این آئین‌ها باید حفظ شود و این وظیفه ذاتی سازمان تبلیغات اسلامی و شورای هیئات مذهبی است.
گرچه ما شهرداری هستیم و حوزه کاری مستقیم ما نیست اما برای حفظ آئین‌ها تلاش می‌کند چون معتقدیم این آئین‌ها بخشی از شهر و هویت شهری و عناصری است که می‌تواند به جذب گردشگر کمک کند. ما اگر فضای مناسبی برای گردشگری عاشورایی و مذهبی داشته باشیم و به قوانین و مقررات و فیلم تبدیل کنیم می‌توانیم این عزاداری را در یونسکو نیز ثبت کنیم.
ما حتی آئین‌های مذهبی را از طریق رسانه‌های تصویری و مشخصا صدا و سیما تبلیغ نمی‌کنیم. در حال حاضر عزاداری شهرهای مختلف پخش زنده می‌شود اما اگر صدا و سیما از طریق شبکه‌های بین‌المللی و فضای مجازی بخشی از عزاداری‌ها را که می‌تواند برای گردشگر جذاب باشد، پخش کند سرتاسر رخدادهای این 2 ماه می‌تواند گردشگر جذب کند و اگر شرایطی مهیا کنیم که گردشگران در این مراسم حضور داشته باشند بهترین کاری است که هم برای تبلیغ دین داشته باشیم و هم ثروتی از این نوع گردشگری کسب کنیم.
اگر این کار را انجام دهیم هتلداران و دیگر فعالان گردشگری می‌توانند بسته‌های گردشگری مذهبی را تهیه کنند و گردشگری که در این ایام به فارس سفر می‌کند، هم در هتل اقامت کند و هم از عزاداری‌ها به عنوان یک رویداد گردشگری دیدن کند.
شهرداری برای دومین سال، دومین نمایشگاه هنر و حماسه را با عنوان چیدمان عاشورایی برپا کرده که برداشتی گردشگری و هنری از عاشورا است و گردشگر می‌توان به صورت غیرمستقیم و با ابزار هنر با این واقعه آشنا شود و ما این بستر را آماده کردیم و به آژانس‌ها تاکید می‌کنیم که این فضا برای جذب گردشگر وجود دارد.
تسنیم: بسیاری از آئین‌ها در حوزه شهرستان‌ها است، برای رونق این آئین‌ها چه راهکارهایی وجود دارد.
نیری: در حوزه استان ما نباید شهرستان‌ها را از شیراز جدا بدانیم یا شیراز را جدا از دیگر شهرستان‌ها. می‌توان آوردگاه عاشورایی یا محرمی در بازه‌ای از زمان ترتیب داد که این آئین‌ها در بازه مذکور به شیراز منتقل شود یا از طریق سازمان میراث فرهنگی آنها را به بسته‌های گردشگری تبدیل کنیم تا گردشگر بداند در خرمبید یا استهبان یا هر شهر دیگری چه آئین در حال برگزاری است.
متاسفانه این آئین‌ها مستندسازی نشده و برای درک بسیاری از آنها باید به تاریخ شفاهی رجوع کنیم. اگر یک اتحاد یا اشتراکی بین میراث فرهنگی، اداره کل ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات و صدا و سیما رخ می‌داد هم امکان تهیه مستندات خوبی، هم کتاب‌های خیلی خوب و هم بسته‌هایی برای گردشگران فراهم می‌شد.
ما در حوزه تبلیغات، بازاریابی و برندینگ ضعیف عمل کردیم و باید تلاش بیشتری شود و شهرداری شیراز امیدوار است که تا سال آینده نخستین آوردگاه عاشورایی فارس را برنامه‌ریزی و اجرا کند.
گفت‌وگو از حلیمه زارع
انتهای پیام/ن