آموزگار:چاره‌ای جدی برای کپی‌رایت و ترجمه معکوس باید اندیشید/موانع سیاسی، پیش‌روی مبادلات فرهنگی
محمود آموزگار می‌گوید: وقتی یک ضرورت خودش را نشان دهد، تئوری به کمک رفع آن بر می‌آید. به نظر من در نشر ما الآن ضرورت توجه به کپی‌رایت فراهم شده است و باید برای این رفع این نیاز فکری کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، هفتادمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت روزهای پایانی هفته جاری 18 تا 22 مهرماه در آلمان برگزار می‌شود، ایران نیز به سنت سال‌های گذشته در غرفه‌ای تجمیعی حضور پیدا کرده است.
محمود آموزگار رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و از قدیمیترین فعالان صنفی نشر ایران حاضر در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب است. همزمان با حضور ایران در هفتادمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت با وی به گفتگو نشستیم و راه رفته اصناف نشر ایران را در رویدادهای بین‌المللی واکاوی کردیم.
* تسنیم: اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران یکی از مهمترین نهادهای صنفی حاضر ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت طی سال‌های اخیر بوده است. شما کارنامه خودتان را از حضور در این نمایشگاه چقدر موفق می‌دانید و فکر می‌کنید این حضور در کجاها موفق نبوده است؟
من وقتی کارنامه حضور ایران در این نمایشگاه و نمایشگاه‌های مشابه را در قالب حضور ناشران و تشکل‌ها و نویسندگان نگاه می‌کنم متوجه می‌شوم که تا چند سال قبل این دوستان موفقیت خود را در فروش صرف آثارشان در داخل کشور طی یک بازه زمانی خاص می‌دیدند. این تقریبا یک نگاه انحصاری بود و همه را تحت الشعاع خود قرار می‌داد. از سوی دیگر حضور کتاب ایرانی در بازار جهانی تا آن زمان مورد توجه و اهمیت نبود و کسی فکر نمی‌کرد بودن در این وادی نیز می‌تواند موفقیت به شمار آید. این قصه را نه ناشران که اهل قلم هم باور داشتند و فکر می‌کردند راه موفقیت آنها تنها در داخل می‌گذرد. به نظرم اتفاقاتی که در این سالها در سینمای ایران رخ داد کمک زیادی کرد تا نگاه به بازار جهانی در جریان فرهنگی ایران تغییر کند با این همه نشر در این مسیر از سایر بخش‌ها عقب‌تر بوده و هست.
این در حالی بود که درآمد حاصل از خرید و فروش رایت کتاب بسیار قابل توجه بود و ما از آن غافل بودیم. این ماجرا بود تا اینکه پای ناشران ما به نمایشگاهی مانند فرانکفورت باز شد. هزینه کردند و غرفه‌ای گرفتند و اعلام وجود کردند. اما باز نه قرار ملاقاتی در کار بود و نه چیز دیگری. باز قصه همان قصه فروش بود در دو روز آخر و همه هم و غم دوستان من روی این مساله قرار گرفت.
* تسنیم: پس استراتژی و هدف مشخصی برای این حضور وجود نداشت؟
درست است. رفته رفته به این نتیجه رسیدیم که این حضور باید فکر شده باشد. باید به ناشر و مخاطب خارجی فکر کرد و بر اساس مراوده با ذائقه خارجی برای تولید و ارائه محصول به آنها فکر کرد و محصولی متناسب با نیارهای آنها فراهم کرد. این مساله منجر به این شد که ما سامان و اندیشه پشت حضورمان در این رویداد جهانی را تغییر بدهیم. متوجه شدیم که مجموعه هزینه‌هایی که ما در این نمایشگاه متحمل می‌شویم، آنقدر هست که شیوه جاری نگاه ما به این نمایشگاه کفاف آن را نمی‌داد. اینجا بود که ما به این نتیجه رسیدیم که باید ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی حضور در این نمایشگاه به ناشران معرفی شود. اتحادیه بررسی‌هایی انجام داد و دنبال این گشت که کشورهای هم سطح ما مثل ترکیه، اندونزی مالزی و ....چطور با این رویداد برخورد می‌کنند. آنها به این نتیجه رسیده بودند که دولت باید کمکی در این زمینه به بدنه نشر بکند.
* تسنیم: به چه صورت؟
دولت در مدل این کشورها، غرفه را اجاره می‌کرد و در اختیار نهادهای صنفی قرار می‌داد و نهاد صنفی از آن برای معرفی آثار اعضایش استفاده می‌کرد.
* تسنیم: شما هم این الگو را انتخاب کردید؟
بله. در زمان وزارت آقای سید محمد حسینی ما این موضوع را با وزیر وقت مطرح کردیم و بالاخره موافقت شد که در مهرماه سال 1392 از غرفه 200 متری ایران اتحادیه غرفه‌ای هشتاد متری داشته باشد. تا قبل از این شرکت‌کنندگان ایرانی پراکنده حضور داشتند. ایران یک غرفه ملی داشت که بیشتر در دست نهادهای دولتی مانند وزارت ارشاد بود و باقی دستگاه‌ها مثل کانون پرورش فکری و رایزنی فرهنگی و ناشران غرفه جداگانه داشتند. در سال 92 سعی کردیم رویکردی تازه اتخاذ کنیم. تلاش کردیم به بحث رایت وارد شویم و در کل حضورمان را منظم شود، با کاتالوگ و چکیده کتاب حاضر شویم و با ناشران دیگر کشورها برای فروش رایت کتاب مذاکره کنیم. همین شد که در نمایشگاه پیچید که ایرانی‌ها هم آمده‌اند و رایت کتاب می‌فروشند و در واقع کپی‌رایت را قبول دارند.
* تسنیم: تجربه فروش رایت در آن سالها موفقیت‌آمیز بود؟
اتحادیه که فروشنده رایت نبود ولی ما مسیر را برای این کار تسهیل می‌کردیم. ما آن زمان آژانس ادبی غزال جوان را داشتیم که در این مساله فعال بود و چند حق رایت کتاب هم فروخت.
* تسنیم: اشاره خوبی به فعالیت‌های اتحادیه تهران در زمینه حضور در نمایشگاه‌های جهانی کتاب داشتید، اما هنوز پاشنه آشیل این ماجرا مسئله کپی‌رایت است. من به گرفتاری‌های حقوقی تصویب این قانون در ایران واقفم اما چرا شما تلاشی نکردید که این مساله به صورت عرفی میان ناشران عضو شما پذیرفته شود و گامی بزرگ در راه جهانی شدن نشر ایران برداشته شود؟
اتحادیه ناشران شامل طیف متنوعی از ناشران است و بخشی از اعضای ما معیشتشان در رعایت نکردن کپی‌رایت است. متاسفانه روزمرگی و حرکت‌های آنی و نگاه بلند مدت نداشتن در کار بخش زیادی از نشر ما رسوخ کرده است. اما در این سالها بودند برخی از اعضای ما که دنبال سرمایه‌گذاری بلند مدت رفته‌اند و متوجه شده‌اند که حتی اگر از زاویه پیوستن به سازمان تجارت جهانی هم نگاه کنیم دیر و یا زود ناچار از پیوستن به معاهده کپی‌رایت هستیم و آن موقع کسانی که الان رایت خریده‌اند جلو هستند.
من فکر می‌کنم نشر ما از یک نوع ضعف تئوریک رنج می‌برد. نشر یک مقوله غربی است. وقتی امکان تکثیر انبوه کتاب در غرب فراهم شد، حرفه ناشری هم پدید آمد و وقتی این شغل ایجاد شد، مناسبات حقوقی ناشر و پدید آورنده نیز به وجود آمد تا رسیدیم به امروز که وایپو و تریپس و .....مطرح شده‌اند. وقتی یک ضرورت خودش را نشان دهد، تئوری به کمک رفع آن بر می‌آید. به نظر من در نشر ما الان ضرورت توجه به کپی‌رایت فراهم شده است و باید برای این رفع این نیاز فکری کرد.
ما امروز با بخش زیادی از ناشران ایران مواجهیم که تا چندی قبل می‌گفتند به موضوع کپی‌رایت اعتقادی ندارند اما امروز برای خرید و فروش رایت کتاب به نمایشگاه‌های خارجی سفر می‌کنند و کتاب می‌خرند و به این مساله پی برده‌اند که باید با همکاران خارجی خودشان صحبت کنند.
* تسنیم: به باور شما حضور فعلی نشر ایران در نمایشگاه فرانکفورت تا چه اندازه استاندارد و منجر به کسب نتیجه و هدف است؟
ما مرحله به مرحله جلو رفته‌ایم. وقتی ما با شکل و شمایل جدید در این نمایشگاه رفتیم در واقع می‌خواستیم خودمان را با کشورهای هم رده خودمان مقایسه کنیم و از رهگذر همین بود که دولت متعقاعد شد که بحث گرنت را راه بیاندازد و بخشی از یارانه کتاب را به این مساله اختصاص بدهد. گام بعدی ما در این مسیر موضوع مالکیت فکری و معنوی است. بخشی از بدنه نشر ما هنوز پیوستن به کنوانسیون برن را منفی می‌دانند و به تجربه تلخ ان پی تی اشاره دارند و این را با کنواسیون برن مقایسه می‌کنند. به نظر من این مسائل راه‌حل‌های خودش را دارد. کنوانسیون را باید زمانی پذیرفت که بشود به همه جزئیاتش آگاه شد و برایش برنامه ریزی کرد. این موضوع به هیچ وجه موضوع رعایت حق مالکیت فکری را رد نمی‌کند. تصویب لایحه داخلی ما در زمینه رعایت حق مالکیت فکری و معنوی راه خوبی است برای تمرین پیوستن به کنوانسیون برن
* تسنیم: به باور شما حضور ایران در نمایشگاه فرانکفورت با شکل و شمایل امروزی ما چیزی هم کم و کسر دارد؟
ما در این سالها بر تجربیاتمان برای حضور افزوده‌ایم. ناشران مختلف را رصد کرده‌ایم و با آنها گفتگو کرده‌ایم و به مرور خودمان را تثبیت کرده‌ایم. فکر می‌کنم موضوعی که الان به آن نیاز داریم ایجاد نمونه ترجمه از کتابهایمان است برای عرضه به مخاطبان خارجی و تربیت مترجمانی که بتوانند از عهده ترجمه معکوس آثار ایرانی بر بیایند. اینها می‌تواند بزنگاه‌هایی باشد که توجه به آن به کمک ما خواهد آمد.
* تسنیم: و در نهایت تدارک اتحادیه تهران برای حضور در نمایشگاه سال جاری چیست؟
در وضعیت فعلی چیزی که خیلی اهمیت دارد مساله مبادله رایت است. این موضوع خیلی اهمیت دارد که بتوانیم تفاهمنامه‌هایی امضا کنیم میان اتحادیه‌های نشر برای این مساله. ما در نمایشگاه آتی برای این موضوع قرارهای زیادتری نسبت به سال قبل تنطیم کرده‌ایم تا بتوانیم تبادل رایت کنیم و بدون مبادله پول دست به یک نوع تهاتر فرهنگی بزنیم. ما این مساله را به جد پیگیری کرده‌ایم و مساله بعدی هم رفع موانع سیاسی در راه مبادلات فرهنگی میان ناشران ایرانی است و برقراری استقلال ارتباطی کاری میان ناشران ایرانی.
انتهای پیام/