سه برابر شدن اراضی کشاورزی سنتی عامل نخست بحران دریاچه ارومیه

به گزارش خبرگزاری تسنیم از ارومیه، توسعه بی‌رویه کشاورزی سنتی در 40 سال گذشته که اتفاقاً به‌عنوان یکی از محورهای همیشگی توسعه آذربایجان غربی نیز در اسناد محلی، استانی و ملی نیز مدنظر دولت‌مردان قرار داشته اینک یک فاجعه زیست‌محیطی بنام بحران خشکی دریاچه ارومیه را در پی آورده است.

در 4 دهه اخیر بیش از سه برابر بر میزان اراضی قابل‌کشت کشاورزی آذربایجان غربی افزوده شده و رقم 150 هزار هکتاریان در اوایل دهه شصت به رقمی افزون بر 450 هزار هکتار رسیده است بی آنکه موضوع توسعه کشاورزی مدرن، احداث کشت و صنعت‌های بزرگ یا ترویج روش‌های آبیاری نوین چندان مورد توجه باشد بنابراین توسعه علمی کشاورزی در جغرافیای آذربایجان غربی رخ نداده بلکه فقط توسعه کشاورزی سنتی که بسیار پرآب بر و فاقد توجیه اقتصادی است اتفاق افتاده که خسارت‌های مختلفی را نیز در پی آورده است.

در 4 دهه اخیر مدرن سازی روش‌ها کشت کشاورزی در آذربایجان غربی به‌صورت غیرقابل‌باوری مورد بی‌توجهی قرارگرفته به گونه‌ای که سال‌های سال حق آبه دریاچه ارومیه را به جای سرازیر شدن در این دریاچه راهی زمین‌های کشاورزی کرده که در نهایت توجیه اقتصادی نیز برای فروش و صادرات نداشته‌اند.

تولید سالانه 6 میلیون تن محصول کشاورزی با حق آبه دریاچه ارومیه

هم اینک تولید سالانه 6 میلیون تن محصول کشاورزی در آذربایجان غربی به بهای مصرف دهها میلیارد متر مکعب آب انجام می‌شود که در نهایت فقط اقتصاد این نوع از کشاورزی فقط به تأمین معیشت حداقلی خود کشاورزان منتهی شده و الا توسعه توجیه پذیری برای آذربایجان غربی در پی نیاورده است.

توفیق نیافتن دولت در توسعه آبیاری‌های مدرن در اراضی کشاورزی پیرامون دریاچه ارومیه مورد اذعان خود دولتمردان نیز هست و هم‌اکنون اصل این موضوع به یک مسئله بغرنج نیز تبدیل‌شده چون به‌تازگی در جلسه بررسی مسائل و مشکلات طرح‌های سامانه نوین آبیاری در آذربایجان غربی ه در سالن همایش شهید باکری سازمان جهاد کشاورزی استان برگزار شده مدیر آب‌وخاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی این استان رسماً اعلام کرده است:  باید میزان سهم کمک بلا عوض دولتی به بهره‌برداران برای تهیه ملزومات اولیه اجرای طرح به دلیل افزایش قیمت لوله و اتصالات آبیاری افزایش یابد چرا که اکثر کشاورزان توانایی پرداخت هزینه اضافی برای اجرای این سیستم‌ها را ندارند.

فیض الله شمس گفته است: به طور میانگین نزدیک به 250 میلیون ریال هزینه اجرای هر هکتار آبیاری تحت‌فشار است که دولت حداکثر 100 میلیون ریال آن را به کشاورزان به عنوان کمک بلاعوض دولتی پرداخت می‌کند و مابقی بر عهده کشاورز است.

اجرای ناقص راهکارهای احیا دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی

این سخنان در حالیست که وعده دولت در ابلاغ راهکارهای 28 گانه برای احیا دریاچه ارومیه در حوزه کشاورزی تأمین 80 درصدی هزینه‌های مدرن سازی آبیاری نوین از سوی دولت و تقبل 20 درصد بقیه هزینه‌ها از سوی خود کشاورز بود.

با این وضعیت افق روشنی برای مدرن سازی آبیاری اراضی کشاورزی در آذربایجان غربی پیش روی شهروندان قرار ندارد چراکه کشاورزان از تأمین معیشت خود عاجزند و در شرایطی نیستند که بتوانند بار اصلی مدرن سازی آبیاری اراضی خرد خود را بپردازند چون اساساً سیستم سنتی کشت و زرع آنان اجازه نمی‌دهد هزینه‌های جدید و نا متعارفی به ازاء دراد ناچیزشان داشته باشند.

بر اساس سیاست‌های ابلاغی دولت در قالب طرح‌های احیا دریاچه ارومیه می‌بایست آب مصرفی در حوزه کشاورزی 40 درصد کاهش یابد بنابراین دولت و سازمان جهاد کشاورزی می‌بایست همه تدابیر لازم برای پیاده‌سازی و تحقق این سیاست را به کار می‌گرفت که این اتفاق در 5 سال اخیر به توفیق رضایت‌بخش نیانجامیده و رقم 40 درصدی کاهش مصرف آب به تحقق نرسیده است.

شکست سیاست‌های احیا دریاچه ارومیه در پرآب ترین شهر آذربایجان غربی

در جلسه دیگری که به تازگی در یکی از پرآب‌ترین شهرستان‌های آذربایجان غربی و در جوار دو رود اصلی تأمین کننده آب دریاچه ارومیه برگزار شده علیرضا توکلی مجری ملی برنامه ترویجی، آموزشی احیای دریاچه ارومیه اظهار داشت: ارائه راهکارهای سازگاری با کاهش مصرف آب در منطقه با در نظر گرفتن عدم وارد شدن خسارت به کشاورزان باید در طرح پایلوت گنجانده و ظرفیت افزایش بهره‌وری طرح مشخص شود.

اما در همین جلسه مدیرجهاد کشاورزی میاندوآب سخنان تأمل برانگیزتری گفته و اعلام کرده است: در سال زراعی 97-96 با وجود کاهش حق آبه بخش کشاورزی و محدودیت در تأمین منابع آبی به دلیل اجرای برنامه‌های ستاد احیاء دریاچه ارومیه، نه تنها در تولید محصولات کشاورزی، کاهش عملکرد نداشتیم بلکه به همت کارشناسان این مجموعه و ارائه مشاوره‌های فنی در راستای تغییر نگرش بهره‌برداران بخش کشاورزی، جلب مشارکت کشاورزان و ارتقاء سطح آگاهی‌های آنان، در تولید محصولات کشاورزی از افزایش عملکرد قابل‌توجهی برخوردار هستیم.

ضرورت کشت محصولات کم آبر در پیرامون دریاچه ارومیه

به گفته محرم علی دیانتی بیش از 50 درصد از حق آبه دریاچه ارومیه توسط دو رودخانه سیمینه رود و زرینه رود تأمین می‌شود و مسیر عمده این دو رودخانه از شهرستان میاندوآب عبور می‌کند و بیشترین طرح‌ها و برنامه‌های ستاد احیاء دریاچه ارومیه در این شهرستان اجرا می‌شود و بیشترین مشکلات ناشی از محدودیت منابع آبی، بخش کشاورزی شهرستان را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد.

وی توسعه و ترویج سیستم‌های نوین آبیاری، استفاده از نوار آبیاری تی تیپ، تغییر الگوی کشت و توسعه کشت محصولات کم آب بر نظیر کلزا، گل محمدی، زعفران، پسته و دیگر محصولات کم آب بر را از اقدامات مهم این مدیریت در راستای مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی برشمرد.

دیانتی معتقد است برطرف کردن نیاز آبی محصولات کشاورزی با به حداقل رساندن تلفات آب به‌ویژه در مسیر حرکت آن باید در تهیه و تنظیم طرح پایلوت کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی در اولویت قرار گیرد.

شکست طرح کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه

به گفته وی برنامه‌ریزی برای بازاریابی محصولات کشاورزی، توسعه صنایع فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی از سوی مجریان طرح می‌تواند کمک شایانی به رونق اقتصادی بخش کشاورزی شهرستان و موفقیت طرح در منطقه کند.

همه این مسائل در حالی است که برای اجرای طرح کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی باید جایگاه مردم و تشکل‌های آب بران در همین طرح بسیار روشن  اثر بخش مورد پیش‌بینی واقع می‌شد تا حقیقتاً مردم بتوانند در این طرح مشارکت ثمربخشی داشته باشند.

ناگفته پیداست که برای افزایش جلب مشارکت بهره‌برداران بخش کشاورزی، آموزش،  ترویج  و ایجاد و ساماندهی نظام بهره‌برداری از منابع آب‌وخاک، ضروری است.

گزارش از محمد آقایی پر

انتهای پیام/ ع